เสียงจากผู้หญิงใน 3 จว.ภาคใต้ สตรีมีคุณธรรมคือทรัพยากรที่ดี เหตุการณ์ความรุนแรงใน 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ ปัตตานี ยะลา และนราธิวาส รวมทั้งบางอำเภอในจังหวัดสงขลาที่ต่อเนื่องยืดเยื้อมาตั้งแต่ต้นปี 2548 ก่อให้เกิดความสูญเสียอย่างใหญ่หลวงต่อชีวิตและทรัพย์สินของประชาชนและรัฐ ทำให้มีบุคคลกลุ่มหนึ่งที่ได้รับผลกระทบโดยตรงคือผู้หญิงที่ต้องสูญเสียสามี บิดา บุตรชาย หรือญาติพี่น้องมิตรสหายผู้ใกล้ชิด หรือหากแม้นผู้ถูกทำร้ายไม่ถึงแก่ชีวิตแต่ต้องกลายเป็นผู้พิการทุพพลภาพ ผู้หญิงเหล่านั้นต้องกลายเป็นผู้แบกภาระหาเลี้ยงครอบครัวและดูแลผู้พิการ การเยียวยาของรัฐไม่ว่าจะเป็นทางตรงหรือทางอ้อมคือให้ความช่วยเหลือโดยตรงต่อครอบครัวของผู้เสียหาย แต่สังคมหรือภาคประชาคมสามารถมีส่วนร่วมได้โดยการโอบอุ้มคุ้มครองให้กำลังใจ สถาบันนโยบายศึกษาจึงอยากจะรู้ว่าผู้หญิงมีบทบาทอย่างไรบ้างในการโอบอุ้มช่วยเหลือซึ่งกันและกัน โดยเหตุที่ประชาชนใน 3 จังหวัดภาคใต้เป็นมุสลิมกว่าร้อยละ 90 ผู้เข้าสัมมนาส่วนใหญ่จึงเป็นมุสลิม และแม้ผู้เข้าสัมมนาส่วนน้อยจะเป็นไทยพุทธ แต่ทุกคนล้วนมาจากสังคมที่อยู่ร่วมกันอย่างกลมกลืนมาหลายชั่วอายุคน เห็นได้จากไทยพุทธก็มีความเข้าใจในภาษายาวีที่คนไทยเชื้อสายมลายูใน 3 จังหวัดภาคใต้ใช้ วิธีการสัมมนาที่ใช้คือการเปิดประเด็นว่าผู้หญิงมีบทบาทอย่างไรในสังคมมุสลิม และจากปัญหาความไม่สงบที่เกิดขึ้น ตัวแทนผู้หญิงกลุ่มหนึ่งที่มาสัมมนากันในช่วงระหว่างวันที่ 22 ถึง 23 กรกฎาคม 2549 นี้คิดอย่างไร และมีข้อเสนอแนะอย่างไร ก่อนจะการสัมมนาระดมสมอง คุณวัลลภา นีละไพจิตร ประธานกลุ่มสตรีมุสลิมอาสา สมัคร ได้ยกคำสอนของท่านนบีโมฮัมหมัดว่า “ ทรัพยากรที่ดีที่สุดในโลก คือสตรีที่ดีและมีคุณธรรม” สิทธิสตรีตามอัลกุรอาน สถาบันนโยบายศึกษา ได้ร่วมกับคุณวัลลภา จัดเตรียมบทความเรื่องบทบาทสตรีในสังคมมุสลิม ซึ่งชี้ให้เห็นว่าบทบาทสตรีในสังคมมุสลิมได้รับการยอมรับ คุ้มครองและยกย่องในอัลกุรอานในด้านต่าง ๆ เช่นในการแต่งงานอิสลามถือว่าชายและหญิงที่ร่วมชีวิตกันนั้นคือ “หุ้นส่วน” ที่มีความสำคัญเท่าเทียมกัน ตามค่านิยมผู้หญิงพึงได้รับของขวัญ หรือ “มะฮัร” ที่ถือเป็นหลักประกันมากกว่าสินสอดหรือสินสมรส เมื่อแต่งงานไปแล้วพวกเธอมีสิทธิที่จะได้รับความคุ้มครองจากการกระทำรุนแรงในครอบครัว มีสิทธิที่จะทำงานหาเลี้ยงชีพและเป็นเจ้าของทรัพย์สิน มีสิทธิในการแสวงหาความรู้ มีสิทธิที่จะแสดงความคิดเห็นในครอบครัวและสังคม และยังมีสิทธิในการทำสัญญา เป็นพยาน และมีส่วนในการรับมรดก ดร.พจนีย์ ทรัพย์สมาน รองคณบดีฝ่ายบริหาร คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยทักษิณ กล่าวเปิดการสัมมนาระดมสมอง ในฐานะสตรีมุสลิมที่ดี พวกเธอควรมีความคิดดีและทำดีต่อผู้อื่น มีความซื่อสัตย์ หลีกเลี่ยงการกล่าวเท็จ ให้คำแนะนำที่บริสุทธิ์ใจ เป็นตัวอย่างในการกระทำความดี ไม่โกง หลอกลวง หรือทรยศหักหลัง รักษาสัญญา และต้องไม่เสแสร้ง เรื่องจริงจากปากผู้เข้าสัมมนา ผู้เข้าสัมมนาจึงได้แลกเปลี่ยนข้อคิดและประสบการณ์กัน และนี่คือส่วนหนึ่งของเสียงจากผู้หญิงใน 3 จังหวัดภาคใต้ “....ครอบครัวมุสลิมไม่ค่อยมีการแสดงความรัก (ฉันพ่อแม่ลูก) ต่อกัน พอใครทำก็จะคิดว่าผิดปกติ พ่อแม่เองก็ถูกเลี้ยงมาแบบให้ไม่แสดงความรักกับลูก บางทีม๊ะแก่ ( ย่าหรือยาย) อาจจะแสดงความรักกับเด็ก ๆ มากกว่าแม่ด้วยซ้ำไป...” “ ... เคยทำโครงการครอบครัวอบอุ่น ดึงพ่อแม่ลูกมาทำกิจกรรมร่วมกัน จบแล้วทุกคนมีความสุขมาก ไม่เคยมีกิจกรรมร่วมกันหรือมีโอกาสแสดงความรักต่อกันแบบนี้มาก่อน แม่ถึงกับน้ำตาคลอ...” “ ...สังคมใน 3 จังหวัดมีเส้นบาง ๆ แบ่งพวกไทยพุทธ ไทยมุสลิมอยู่ในใจ เวลาเกิดเหตุการณ์ อะไรถ้าไม่ใช่พวกตัวเองก็ไม่ช่วยเหลือ พอมีเรื่องกันก็ต้องแก้แค้น สาเหตุอาจะเป็นเพราะเด็ก ๆ จบ ป. 6 แล้วแยกไปเข้าปอเนาะกับสายสามัญ ถูกแยกกันโดยไม่ได้ตั้งใจ ไม่เข้าใจประเพณีวัฒนธรรมอีกฝ่าย เราจะลบเส้นแบ่งได้อย่างไร” “...สมัยก่อนคนไทยพุทธไทยมุสลิมอยู่ร่วมกันอย่างกลมกลืน เรียนโรงเรียนเดียวกัน ไปเที่ยวบ้านกันและกัน ตอนนี้เปลี่ยนไปแล้ว..” “ ...ต้องแก้จากที่โรงเรียนและครอบครัว ปลูกฝังเด็ก ๆ ว่าอยู่ร่วมกันได้ ไม่แบ่งแยก เป็นไทยด้วยกัน แต่นับถือศาสนาต่างกันเท่านั้น เป็นเรื่องของเสรีในการถือศาสนา...” “...วิถีปฏิบัติพุทธ-อิสลามต่างกัน มุสลิมเคร่งกว่ามาก กลมเกลียวกันมากกว่า ถือหลักดีกว่า ต้องทำให้เชื่อมโยงกับพุทธให้ได้...” “...ชุมชนเข้มแข้งจะช่วยป้องกันเหตุร้ายได้ ที่ชุมชนทรายขาว พุทธและมุสลิมอยู่ร่วมกันสันติ ไม่มีเหตุร้ายยิงกัน ยาเสพติดไม่ระบาด...” “...สร้างสันติสุขต้องเริ่มจากตัวเองก่อน...” “...รัฐไม่แก้ปัญหาต่อเนื่อง เจ้าหน้าที่ไม่ดี ไม่ยุติธรรม แบ่งแยก ไม่รับฟังความเห็นมุสลิม โยนบาปให้ครู (มุสลิม) ตลอดเวลา...” “...โรงเรียนเอกชนสอนศาสนาอิสลามเวลานี้ได้รับเงินอุดหนุนต่อหัว ทำหลักสูตรเองได้ มีเด็กนิยมมาเรียนเยอะ โรงเรียนรัฐเด็กเรียนน้อยลงจึงเปิดสองหลักสูตร อิสลามศึกษาและสามัญ ...” “...ปัญหาสำคัญต้องดูแลเด็กตั้งแต่ยังเล็ก อนุบาลดีที่สุด ปอเนาะที่สายบุรีเด็กมาจากครอบครัวยากจน ด้อยโอกาส พ่อแม่แยกกัน พ่อไปทำงานที่มาเลซีย..” “...การมาสัมมนาครั้งนี้จุดประกาย อยากให้เกิดการปฏิบัติที่ตัวเด็กและชุมชน...” “...ปัญหารุนแรงใน 3 จังหวัดคือเรื่องยาเสพติด รุนแรงมาก เพราะสภาพเศรษฐกิจและเทคโนโลยีมาเร็ว มาแรง รับไม่ทัน ต้องสังเกตเด็กให้มาก ถามทุกข์สุข แม้ทางบ้านไม่อบอุ่น แต่ถ้าครูเอาใจใส่ก็จะช่วยแก้ไขได้...” แบ่งกลุ่มระดมสมอง เมื่อได้พูดคุยเปิดอกแลกเปลี่ยนความคิดและประสบการณ์กันแล้ว เราก็ได้แบ่งผู้เข้าสัมมนาทั้ง 38 คนออกเป็น 5 กลุ่มย่อยที่แต่ละกลุ่มประกอบด้วยผู้เข้าสัมมนาจากทั้ง 4 จังหวัด ( รวมสงขลาบางอำเภอด้วย) มีทั้งไทยพุทธและมุสลิมซึ่งมีอายุหลากหลายตั้งแต่วัยนักศึกษาไปจนกระทั่งกลางคน อาชีพหลากหลายตั้งแต่แม่บ้าน อาจารย์ ข้าราชการไปจนกระทั่งผู้ประกอบการค้าขายและนักธุรกิจ ทุกคนมีเรื่องทั้งร้ายและดีที่อยากจะเล่าสู่กันฟัง เพื่อช่วยกันหาข้อเสนอแนะป้องกันแก้ไขเรื่องร้าย และนำเอาเรื่องดี ๆ ไปเป็นตัวอย่างบอกเล่าให้ชุมชนของแต่ละคนต่อไป แบ่งกลุ่มย่อย ช่วยกันระดมความคิด เราได้สรุปปัญหาและข้อเสนอแนะของกลุ่มต่าง ๆ ไว้ดังต่อไปนี้คือ ข้อเสนอจากกลุ่มที่ 1 กลุ่มที่ 1 “ สภาพปัญหาสังคมใน 4 จังหวัดภาคใต้เหมือนกัน สังคมมุสลิมปัจจุบันยกภาระหนักในการหาเลี้ยงครอบครัวให้แม่ ผู้หญิงต้องออกไปกรีดยางตั้งแต่ตี 3 ตี 4 เพราะสามีบอกว่าไม่มีคนทำอันตรายพวกผู้หญิง กลับมาก็ต้องหุงหาเลี้ยงครอบครัว กินเสร็จพ่อบ้านไปนั่งร้านน้ำชา .... ไม่เลี้ยงลูก ไม่สอนการบ้าน เพราะไม่รู้หนังสือ... ผู้หญิงทำงานหนักจนตัวเหม็นไม่น่าดู สามีก็ออกนอกบ้าน อาจจะมีเมียใหม่ได้อีก...สาเหตุครอบครัวแตกแยกมาจากผู้ชาย สังคมที่นี่ 45 เปอร์เซ็นต์พ่อแม่แยกทางกัน ผู้หญิงรับภาระหนักทุก ๆ เรื่อง สุขภาพจิตก็แย่ ไม่มีกำลังใจจะทำหน้าที่แม่และเมียที่ดี...ผู้หญิงไม่มีสิทธิฟ้องหย่า....ผู้หญิงแข็งแกร่งแต่ในทางไม่ถูกต้อง....เยาวชนติดยามาก เพราะครอบครัวไม่ดูแล แม่มีภาระมาก ไม่มีเวลาดูแลลูก ถูกบีบคั้นทั้งจากอาชีพ เศรษฐกิจ จิตใจ...เด็กมั่วสุม ใช้ยาเสพติดแก้เครียด...เด็กผู้ชายติดยามาก แม่รู้แต่ก็ช่วยไม่ได้ ...คิดว่าลูกต้องการเงินมากกว่าความรัก...” กลุ่มที่ 1 เสนอแนะแนวทางในการแก้ไขปัญหาว่า ผู้ปกครองต้องเป็นผู้ชี้นำเด็กไม่ให้เกิดความแตกแยก พ่อแม่ผู้ปกครองต้องเอาใจใส่ลูกหลานอย่างใกล้ชิด มีเวลาให้เพียงพอ ความไม่สงบทำให้ครูมีเวลาสอนน้อยลง ครูขาดขวัญกำลังใจ ต้องแก้ปัญหานี้ให้ได้ รัฐต้องแก้ไขปัญหาให้ตรงจุด ยกตัวอย่างเช่นชุดคุ้มครองรักษาหมู่บ้าน มีคำถามว่าจะทำงานได้ผลแค่ไหน ต้องมีการประเมินผลการแก้ปัญหาที่ได้ทำไปแล้ว รัฐต้องดูแลประชาชนให้ทั่วถึงระดับรากหญ้าจริง ๆ มั่นใจว่ากำนันผู้ใหญ่บ้านหรือ อบต. ดูแลประชาชนได้ทั่วถึงจริง ๆ สังคมหมู่บ้านต้องสอนให้รักชาติ ศาสนา กษัตริย์ ข้อเสนอจากกลุ่มที่ 2 กลุ่มที่ 2 กลุ่มนี้กล่าวว่าปัญหาที่พบเห็นนั้นคล้ายกับที่กลุ่ม 1 นำเสนอไปแล้ว แต่มีข้อสังเกตเพิ่มเติมว่าบ่อยครั้งที่คนเป็นแม่เองเลี้ยงดูลูกมาผิด เช่นไม่ให้บุตรชายทำงานบ้าน การแก้ไขจึงต้องเริ่มที่ตนเองก่อน จึงเสนอแนวทางแก้ปัญหาว่า ต้องปลูกฝังให้คนใน 3 จังหวัดเข้าใจว่าความหลากหลายทางวัฒนธรรมในสังคมเป็นเรื่องที่ดี ต้องมีการปูพื้นฐานว่าสามารถอยู่ร่วมกันได้ มีการแสดงออกที่ถูกกาลเทศะต่อสังคมและวัฒนธรรมอื่นที่แตกต่าง ต้องทำให้ผู้นำในสังคมมุสลิมและสามีเข้าใจและยอมรับในบทบาทของสตรี สตรีด้วยกันมีส่วนสำคัญในการช่วยเหลือกันและกัน พูดคุยแลกเปลี่ยนความคิด แม่ต้องเป็นตัวแบบที่ดีในครอบครัว จัดการการเงิน ปกครองดูแล สั่งสอนลูกให้ซื่อสัตย์ แสดงความรักต่อลูกเหมาะสมตามประเพณี ดูแลความเคลื่อนไหวของคนในครอบครัว ให้ความสำคัญสมาชิกครอบครัวโดยหลักยุติธรรม ในครอบครัวต้องมีประชาธิปไตย จัดอบรมให้แม่บ้านเรื่องการเลี้ยงดูบุตร อบรมกลุ่มสตรีผู้นำ ให้รางวัลผู้เลี้ยงดูบุตรได้ดี เอาตัวอย่างที่ดีมาแสดงให้สังคมรับรู้ ใช้สื่อ 2 ภาษาช่วยในการเผยแพร่ ให้ผู้นำศาสนาพูดถึงบทบาทสตรี ยกย่องเชิดชูตัวอย่างที่ดี ในกิจกรรมวันศุกร์ ปัญหาการหย่าร้างมาจากสาเหตุแต่งงานอายุน้อย บางทีพ่อแม่จัดแต่งงานให้เอง ทางแก้ต้องให้เรียนมาก ๆ เรียนถึงระดับปริญญาตรี ข้อเสนอจากกลุ่มที่ 3 กลุ่มที่ 3 “....ปัญหาสังคมเกิดจากเยาวชน ยาเสพติด การศึกษา สังคมและสิ่งแวดล้อม ...เด็กกำพร้าอยู่ตามลำพังขาดคนดูแล ..ปัญหาว่างงาน ครอบครัวไม่อบอุ่น พฤติกรรมทางเพศ 3 จังหวัดมีปัญหาเรื่องเอดส์มาก แพร่ลงไปถึงเยาวชน...” กลุ่มที่ 3 เสนอแนวทางในการแก้ไขปัญหาว่า ต้องสร้างกิจกรรมคืนความเข้มแข็งให้สังคม แต่ละชุมชนแตกต่างกัน ต้องการกิจกรรมต่างกัน ต้องช่วยกันคิด ทำตามแนวพระราชดำรัสในเรื่องการพึ่งตนเองใน 5 เรื่องคือ ด้านจิตใจ : พึ่งตนเอง มีจิตใจที่เข้มแข็ง มีจิตสำนึกที่ดี ประนีประนอม เอื้ออาทร ซื่อสัตย์สุจริต มีความคิดสร้างสรรค์ต่อตนเอง ครอบครัว ชุมชนและชาติ ด้านสังคม : ชุมชนช่วยเหลือเกื้อกูลกัน เชื่อมโยงเครือข่ายชุมชนเข้มแข็ง ด้านทรัพยากรธรรมชาติ : รู้จักคุณค่า ใช้และจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างชาญฉลาด ยึดหลักของความยั่งยืนและเกิดประโยชน์ ด้านเทคโนโลยี : รู้จักแยกแยะและเลือกเทคโนโลยีที่อยู่บนพื้นฐานของภูมิปัญญาชาวบ้าน ด้านเศรษฐกิจ : เพิ่มรายได้ ลดรายจ่าย สร้างการออม จัดอบรมให้ความรู้ที่ถูกต้องแก่ประชาชนในพื้นที่ ข้อเสนอจากกลุ่มที่ 4 กลุ่มที่ 4 กลุ่มนี้นำเสนอเกือบจะสุดท้าย กลุ่มอื่น ๆ พูดถึงปัญหากันไปหมดแล้ว จึงนำเสนอแต่ข้อเสนอแนะล้วนคือ ต้องสร้างเครือข่ายระหว่างสตรี สร้างความเชื่อมั่นในกลุ่มสตรีก่อน เปิดตัวสู่สังคม ทำหน้าที่แม่และเมียที่ดี ร่วมมีบทบาทในฐานะแกนนำ ต่อชุมชน รู้จักทำตัวเป็นบุคคลสาธารณะตามกำลังทรัพย์ กำลังกาย และสติปัญญา สตรีต้องมีส่วนทางเศรษฐกิจของครอบครัว ข้อเสนอจากกลุ่มที่ 5 กลุ่มที่ 5 “...ผู้หญิงมีความสำคัญที่สุดในครอบครัว 80 เปอร์เซ็นต์ของบทบาทผู้หญิงอยู่ในครอบครัว ผู้หญิงต้องปฏิบัติตนถูกต้องเหมาะสมตามหลักศาสนาอิสลาม ทำตัวเป็นบ่าวของอัลเลาะห์ ในฐานะภรรยาต้องให้เกียรติและเก็บความลับของสามี ในฐานะแม่ต้องพูดดี ให้ลูกมีพัฒนาการเป็นขั้นตอน และในฐานะลูกก็ต้องเชื่อฟังคำสั่งสอนพ่อแม่” กลุ่มที่ 5 มีข้อเสนอว่าการปฏิบัติตามคำสอนในหลักอิสลามในทุกเรื่องจะแก้ปัญหาทั้งหมดได้ สังคมมุสลิมใน 3 จังหวัดภาคใต้ต้องฟื้นฟูในแนวทางอิสลาม สร้างเครือข่ายทางศาสนา ไม่ใช้เงินในการแก้ปัญหา ใช้หลักอิสลามในการแก้ทุกปัญหา จากการสัมมนาระดมสมองกันมาถึงสองวัน เราได้ข้อเท็จจริงจากกลุ่มคนที่อยู่ในพื้นที่ระดับหมู่บ้าน และยังได้ข้อคิดเห็นและข้อเสนอแนะที่น่าสนใจอีกมากมายที่มีทั้งเหมือนและแตกต่างไปจากรายงานหรือข่าวสารต่าง ๆ ที่ได้รับ การประชุมครั้งนี้เป็นการจุดประกายความคิด แก่สตรีระดับรากหญ้าว่าพวกเธอนั้นมีบทบาทสำคัญในสังคมที่มองดูว่ามีปัญหาและข้อจำกัดมากมาย แต่หากเริ่มต้นที่ตนเอง ทำให้ครอบครัวดีมีความอบอุ่นเป็นลำดับแรก แล้วจึงขยายออกไปยังชุมชน ชุมชนที่ดีเป็นส่วนหนึ่งของภาคประชาสังคม ส่งผลต่อความสงบร่มเย็นไปทั่วทั้งภูมิภาคและประเทศ วิถีทางสู่สันติสุขนั้นย่อมเกิดขึ้นได้แน่นอนโดยการใช้หลักอิสลามในการแก้ปัญหา อาจารย์ภิญโญ ตันพิทยคุปต์ คณะมนุษยศาตร์และสังคมศาสตร์ ม.ทักษิณ องค์กรร่วมจัดงาน มอบของที่ระลึกให้ผู้อำนวยการสถาบันนโยบายศึกษา คุณยศวดี บุณยเกียรติ อาจารย์ภิญโญ มอบของที่ระลึกให้คุณวัลลภา นีละไพจิตร