สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

ความเข้มแข็งอยู่ที่หมู่บ้าน

      ในช่วงห้วงยามของประเทศที่ช่วยกันฝ่าวิกฤติโรคอุบัติใหม่ ที่เรียกติดปากว่า COVID-19 นอกจากจะได้รับฟัง รับรู้ การประกาศขอความร่วมมือจากทุกภาคส่วนของรัฐบาล และศูนย์บริหารสถานการณ์แพร่ระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (ศบค.)

      ซึ่งประชาชนรับทราบถึงความเต็มที่สุดกำลังของทุกหน่วยงานของรัฐ โดยเฉพาะกระทรวงสาธารณสุข ที่รวมเหล่าหมอ พยาบาล และบุคลากรทางการแพทย์อื่นๆ กระทั่งได้รับคำชมจากนานาประเทศ ที่ประเทศไทยมีมาตรการรับมือได้ดีเยี่ยมติดอันดับต้นๆ ของโลก

      ก็ต้องยอมรับว่า รัฐบาลบริหารปัญหาและสถานการณ์ในเรื่องนี้ได้อย่างดี ชนิดที่บูรณาการกันทุกหน่วยงานจากระดับนโยบายสู่ระดับปฏิบัติ

      และที่สำคัญที่สุด นโยบายสู่ระดับปฏิบัติที่ลงไปถึงชุมชนหมู่บ้านทั่วประเทศ อย่างสมัครสมานฉันท์อีกด้วย

      ซึ่งถือเป็นปรากฏการณ์แรกๆ ของประเทศไทย ที่ทำให้คนไทยและผู้คนทั้งโลกได้รู้จักการทำงานในระดับปฏิบัติการที่เข้าถึงทุกครัวเรือนในการติดตาม คัดกรอง เฝ้าระวัง และดูแล อย่างชนิดที่เข้าถึงตัวบุคคลในทุกหมู่บ้าน คือการที่คนในชุมชนหมู่บ้านดูแลและจัดการปัญหากับการต้านโรค COVID-19 ในชุมชนหมู่บ้านของตนเอง

      พวกเขาคือ “อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน หรือ อสม.” คนเหล่านี้คือบุคคลที่สมัครใจ ที่จะทำงานเพื่อสังคมในด้านพัฒนาสุขภาพ มีจำนวนมากถึง 1 ล้าน 4 หมื่นคนทั่วประเทศ ซึ่งแน่นอน พวกเขาได้สั่งสมความรู้และบ่มเพาะประสบการณ์ โดยผ่านการฝึกอบรมและปฏิบัติจริงที่มีกระทรวงสาธารณสุขเป็นผู้ริเริ่มมาตั้งแต่ปี 2520 ซึ่งทำงานอย่างทุ่มเท เสียสละ เพื่อคนในชุมชนหมู่บ้านซึ่งล้วนเป็นคนรู้จักและเครือญาติกันทั้งสิ้น

      กระทรวงสาธารณสุขที่ริเริ่มเรื่องนี้แต่แรก ได้มองเห็นความสำคัญของชุมชน และศักยภาพของคนในชุมชนที่จะพัฒนาตนให้ดูแลสุขภาพในพื้นที่ห่างไกล ในขณะที่บุคลากร แพทย์ และพยายาลก็มีจำนวนจำกัด

      แนวคิดเช่นนี้ นับว่าก่อให้เกิดประโยชน์แก่ส่วนรวมในระดับหมู่บ้านทั่วประเทศ เป็นผลประโยชน์ของคนในชุมชนที่อยู่เหนือผลประโยชน์ของปัจเจกบุคคล และของกลุ่มชนใด อีกทั้งยังมีความสำคัญต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน

      พัฒนาการของ อสม. ที่แรกเริ่มแตกกิ่งก้านสาขาทดลองเพียง 20 จังหวัดในปี 2520 กระทั่งเห็นผลสัมฤทธิ์งอกงาม เป็นงานที่ก่อประโยชน์สุขในระดับหมู่บ้าน จากความเสียสละของ อสม. ที่ไม่ได้รับค่าจ้างใดๆ จากรัฐ แต่ก็ขยายตัวไปทุกหมู่บ้านทุกจังหวัดทั่วประเทศ

      ความสำเร็จ ทุ่มเท ประหนึ่งเป็น “มดงาน” ด้านส่งเสริมสุขภาพของชาว อสม. ได้ปรากฏผลงานมาอย่างต่อเนื่อง กระทั่งรัฐบาล ชวน หลีกภัย ได้อนุมัติให้วันที่ 20 มีนาคม ของทุกปี เป็นวันอาสาสาธารณสุขแห่งชาติ เพื่อเป็นการให้ความสำคัญของ อสม. ทั่วประเทศ

      และในปีนี้ เมื่อเริ่มต้าน COVID-19 อย่างจริงจัง จากการประกาศล็อคดาวน์ ปิดเมือง ปิดประเทศ เมื่อวันที่ 25 มีนาคม 2563 จึงเป็นวันที่ชาว อสม. ทุกหมู่บ้าน ได้แสดงศักยภาพ ครั้งใหญ่และครั้งสำคัญให้ปรากฏ

      การเสริมพลังกับบุคลาการทางการแพทย์ทั่วประเทศให้เป็นเอกภาพในทิศทางเดียวกันในระดับชุมชนหมู่บ้านและเผยโฉมความสำเร็จงดงามอย่างต่อเนื่องในทุกพื้นที่เพื่อต้านการระบาดของเชื้อไวรัส COVID-19

      ชุมชนหมู่บ้านอันหลากหลาย ต่างวัฒนธรรม ต่างภาษา ต่างพื้นที่ เป็นแหล่งรวมของประชาชนคนส่วนใหญ่ของประเทศ และชุมชนหมู่บ้าน ยังเป็นสถาบันอันเก่าแก่ที่สำคัญที่สุดของประเทศ และเป็นสถาบันที่เป็นพื้นฐานที่สำคัญที่สุดของสังคม อันเป็นฐานที่มั่นของชาว อสม.

      การทำงานของชาว อสม. ทั่วประเทศสะท้อนความเป็นคนในชุมชน ที่พึ่งตนเองได้ มีศักดิ์ศรี มีถิ่นฐาน มีประวัติศาสตร์ และมีวัฒนธรรม เป็นรากฐานของประเทศหรือของรัฐ

      การประสานการทำงานร่วมกันต้าน COVID-19 ระหว่างรัฐกับประชาชนครั้งนี้ จึงเป็นภาพของการประสานพลังอย่างเป็นเอกภาพและมีภารดรภาพ ทั้งในระดับชุมชน และระดับชาติ

      และในระดับนานาชาติ องค์การอนามัยโลก หรือ World Health Organization (WHO) ก็ยังได้แสดงความชื่นชม อสม. แห่งประเทศไทยให้เป็นที่ประจักษ์แก่ชาวโลก “อสม.” จึงเป็นเสมือนหนึ่งตัวแทนของชุมชนหมู่บ้าน ที่มีความหลากหลายอยู่ทั่วประเทศ มีความสำคัญ และมีความหมายต่อการพัฒนาความเข้มแข็งของประเทศ

      งบประมาณหลายแสนล้านบาทที่รัฐบาลอนุมัติเพื่อฟื้นฟูประเทศ จึงควรพิจารณาให้ถึงชุมชนหมู่บ้านเพื่อสร้างกิจกรรมสร้างสรรค์ทางเศรษฐกิจของชุมชนไม่เพียงแต่ด้านสาธารณสุข โดยเชื่อและศรัทธาในศักยภาพของคนในชุมชนหมู่บ้านอันหลากหลาย ที่จะร่วมคิด ร่วมทำ ร่วมแก้ปัญหาของเขาเองอย่างแม่นมั่นและต่อเนื่อง

      ผลกระทบจากวิกฤติโรคระบาดครั้งนี้ ภาครัฐต้องมองเห็นเป็นโอกาสที่จะให้ชุมชนหมู่บ้านได้เข้ามามีส่วนกับนโยบายกระตุ้นเศรษฐกิจให้ฟื้นฟูในระดับฐานรากที่ชุมชนหมู่บ้าน ที่ๆ ซึ่งเป็นที่พิงพักของทุกวิกฤติที่ผ่านมา

      เงินกระตุ้นเศรษฐกิจ ต้องกระจายถึงมือคนส่วนใหญ่ของประเทศที่ชุมชนหมู่บ้านเป็นสำคัญ

ทิพย์พาพร ตันติสุนทร
ผู้อำนวยการ สถาบันนโยบายศึกษา