สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

วินัยเป็นกำแพง กฎหมายเป็นตัวค้ำ สู้ภัยโควิด-19

      เมื่อสถานการณ์คับขันทั่วหน้า ดูท่าว่าสถานการณ์การต่อสู้กับภัยคุกคามไวรัสร้ายโควิด-19 ที่ยืดเยื้อจากมกราคม จนกระทั่งย่างเข้าเมษายน รัฐบาลออกมาตรการจาก ขั้นที่ 1 สร้างความเข้าใจ บอกกับสังคมให้รู้จักดูแลตัวเองว่าโรคดังกล่าวมีหน้าตาอย่างไร ร้ายแค่ไหน ต้องป้องกันอย่างไร

      ขั้นที่ 2 บอกมาตรการที่ต้องปฏิบัติและขอความร่วมมือจากทุกฝ่าย ทุกครัวเรือนให้เข้าใจสถานการณ์เพื่อจะยันให้การคืบคลานของเจ้าไวรัสโควิด-19 แทรกซึมเข้าสู่สังคมได้ช้าพอที่จะตั้งรับได้ไม่ให้เชื้อแพร่กระจาย พร้อมทั้งสั่งปิดสถานที่เสี่ยงทั้งหลาย รวมทั้งสั่งหยุดการทำงาน การเรียน เพื่อควบคุมให้ได้มากที่สุด แต่เมื่อเห็นท่าไม่ดี มาตรการจากระยะที่ 2 เริ่มเอาไม่อยู่ เพราะปรากฏว่ายังมีผู้ฝ่าฝืนไม่ปฏิบัติตาม มีการแพร่เชื้อเพิ่ม จากระยะแรกเพียง 35 คน เพิ่มเป็นจำนวนพันกว่าคนในเดือนมีนาคม ต่อเมื่อเดือนเมษายน รัฐบาลจำเป็นต้องยกประเด็นควบคุมเข้มงวด ใช้มาตรการทางกฎหมาย “พ.ร.ก.การบริหารราชการในสถานการณ์ฉุกเฉิน พ.ศ. 2548” และประกาศเคอร์ฟิว แม้กระนั้นการใช้ยาแรงก็ยังไม่เป็นผล ยังมีผู้ฝ่าฝืนออกเดินทางสัญจรในเวลาควบคุมอยู่อีก

      การบริหารจัดการของภาครัฐ ได้มีการประกาศของทางราชการให้มีการปฏิบัติเพื่อแก้ปัญหา พร้อมๆ กับการสื่อสารขอความร่วมมือแจกแจงแบบถี่ยิบถึงความจำเป็นที่ต้องให้ประชาชนปฏิบัติตาม เพื่อเป็นแนวร่วมในการต่อสู้กับรัฐบาลทุกครัวเรือน แทบจะเรียกได้ว่าทุกสถานีข่าวได้ทำหน้าที่ช่วยกันแจ้งเตือนและรายงานสถานการณ์ทุกระยะ ชนิดที่เรียกได้ว่าทุกวันนี้ไม่มีข่าวใดสำคัญไปกว่าข่าว “โควิด-19” และเป็นเช่นนี้ทั่วทุกมุมโลก

       แต่จากจำนวนผู้ติดเชื้อในสังคมไทยก็เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว ข้อมูลเชิงประจักษ์ว่าเกิดจากพฤติกรรมที่ไม่ปฏิบัติตามคำแนะนำของกระทรวงสาธารณสุข และรัฐบาลที่สื่อสารออกสู่ประชาชนตลอดเวลา

      จึงเป็นที่แน่ชัดว่า พฤติกรรมที่ “ขาดวินัย” ในการควบคุมตนเองในการปฏิบัติตน ไม่สัมพันธ์ใกล้ชิดกับกลุ่มเสี่ยง การใส่หน้ากากอนามัย การอยู่ในระยะห่าง 1-2 เมตร (social distancing) การล้างมือบ่อยๆ อย่างถูกวิธี การใช้เจลแอลกอฮอล์ฆ่าเชื้อเมื่อออกนอกบ้านและเข้าบ้าน การใช้ช้อนประจำตัวเมื่อรับประทานอาหาร การทำความสะอาดร่างกายเมื่อกลับเข้าบ้าน ฯลฯ ซึ่งมีวิธีแนะนำโดยละเอียด รวมทั้งการสังเกตอาการของตนว่าเข้าข่ายติดเชื้อโควิด-19 หรือไม่ รวมถึง เมื่อรู้สึกผิดปกติต้องรีบพบแพทย์ และเน้นย้ำว่าต้องแจ้งข้อมูลการเดินทางในพื้นที่เสี่ยง ห้ามปกปิดเด็ดขาด เพื่อที่คณะแพทย์จะได้วินิจฉัยโรคได้ถูกต้อง และรวมถึงสอบสวนไปถึงที่มาที่ไปของโรคที่ต้องสัมพันธ์กับคนอื่นที่อาจจำเป็นต้องรีบเข้าไปดูแลให้ทันท่วงที ก่อนที่เชื้อไวรัสนี้จะแพร่กระจายจนยากยับยั้ง

      การ “ขาดวินัย” อย่างร้ายแรงในหมู่คนจำนวนไม่น้อย สร้างความหวาดวิตกให้กับสังคมส่วนใหญ่ เป็นการ “ขาดวินัย” ที่ “ขาดความรับผิดชอบ” แม้กระทั่งต่อตนเอง จึงมีเสียงตำหนิปนวิจารณ์มากมายกับคนเหล่านี้ เพราะสร้างภาระที่ซ้ำเติมให้กับผู้ปฏิบัติงานที่เกี่ยวข้อง โดยเฉพาะคณะแพทย์ พยาบาล บุคลากรทางการแพทย์อื่นๆ รวมทั้งอาสาสมัครสาธารณสุขที่อยู่ตามหมู่บ้านทั่วประเทศ ซึ่งเป็นหน่วยหน้าและเป็นมืออาชีพด้านการดูแลรักษาชีวิตมนุษย์ และยังไม่นับส่วนราชการอื่นๆ ที่ต้องสาละวนกับการจัดการที่จะยื้อเวลาให้การแพร่เชื้อค่อยเป็นค่อยไป เพื่อรับมือกับมันได้ตามศักยภาพและความพร้อมที่มีอยู่อย่างจำกัด

      การเรียกร้องคนในชาติให้มีวินัย “อยู่บ้าน หยุดเชื้อ เพื่อชาติ” จึงออกมากระตุ้นต่อมสำนึกความรับผิดชอบร่วมกันจากคนทั่วทั้งสังคม

      การมีวินัย จึงเป็นเรื่องจิตสำนึกล้วนๆ และเป็นอันดับแรก โดยไม่จำเป็นต้องมีกฎหมายมาบีบบังคับด้วยซ้ำไป เพราะกฎหมายที่มีขึ้นมาก็เป็นเพียงตัวช่วย เพราะหากมีกฎหมายแล้ว แต่คนยังขาดจิตสำนึก ขาดวินัย ไม่ปฏิบัติตามกฎหมาย ก็นับว่าล้มเหลว และสร้างความเสียหายให้กับส่วนรวมได้อย่างมหาศาล

      ความมักง่าย ความเห็นแก่ตัว ไม่สนใจ และไม่ใส่ใจความเดือดร้อนของผู้อื่น เหล่านี้มาจากความไม่มีวินัย ไม่มีความรับผิดชอบต่อสังคมและตนเอง ซึ่งมาจากการขาดจิตสำนึก แม้มีกฎหมายดีขนาดไหน ก็ไม่สามารถทำให้สังคมดีขึ้นได้ หากคนไม่มีสำนึกร่วมรับผิดชอบต่อสังคมประเทศชาติ

      บ้านเราไม่มีการพัฒนาจิตสำนึกในเรื่องวินัย การเคารพกฎหมายต่างๆ อย่างเคร่งครัด ส่วนหนึ่งก็คงโทษการบังคับใช้กฎหมายที่ยังมีปัญหา แต่ปัญหาจริงๆ น่าจะอยู่ที่จิตสำนึกร่วมของการมีวินัย

      เรื่องโควิด-19 คงสอนเราแล้วว่า การมีวินัยนั้นจำเป็น เป็นอีกภาพสะท้อนว่าสังคมไทยล้มเหลวในการศึกษาอบรมคนในชาติตั้งแต่เด็กเล็กจนถึงคนตัวโตๆ ทั้งหลาย เราไม่สอนเรื่องสิทธิ เสรีภาพ ที่จำเป็นต้องปฏิบัติไปพร้อมๆ กับความรับผิดชอบ

      ความเสียหาย และการสูญเสียที่เกิดขึ้นในการต่อสู้กับไวรัสโควิด-19 ครั้งนี้นั้น ยังประมาณมิได้ และไม่ควรจะต้องจ่ายในราคาที่เหมาะสม หากทุกๆ วัน ทุกๆ คน มีวินัยและความรับผิดชอบต่อสังคมจริงจัง

ทิพย์พาพร ตันติสุนทร
ผู้อำนวยการ สถาบันนโยบายศึกษา