สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

ทุนทางสังคม

      สังคมไทยตกอยู่ในช่วงวิกฤติความขัดแย้งทางการเมืองมาอย่างต่อเนื่อง ไม่ว่าจะเป็นวิกฤติที่เกิดจากการรัฐประหาร หรือวิกฤติเผด็จการรัฐสภา การต่อสู้เพื่อการชิงไหวพริบเข้าสู่อำนาจ การรักษาอำนาจ หรือสืบทอดอำนาจภายหลังการมีรัฐธรรมนูญหรือการเลือกตั้งจึงมีอยู่เนืองๆ

      แม้จะมองในแง่ดีที่เรามีความพยายามจะพัฒนาประเทศไปสู่สังคมประชาธิปไตย กระทั่งรัฐธรรมนูญก็ระบุชัดเจนว่าเราเป็นประเทศปกครองในระบอบประชาธิปไตยที่มีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข อีกทั้งยังพยายามในหลายครั้งครา ในการเขียนรัฐธรรมนูญ และปรับปรุงแก้ไขรัฐธรรมนูญ ทั้งเพื่อปฏิรูปการเมือง กระทั่งถึงการปฏิรูปประเทศ แต่ที่ผ่านมา คนไทยก็ไม่เคร่งครัดในการทำตามกฎเกณฑ์ของระบอบประชาธิปไตย ดังจะเห็นได้จากระดับผู้นำทางการเมืองยังมีพฤติกรรมที่เอาเป็นแบบอย่างไม่ได้ ไม่ว่าการคอร์รัปชั่นทั้งในหมู่นักการเมืองและข้าราชการ การอภิปรายในสภาผู้แทนฯ ที่ไม่สร้างสรรค์ การไม่ตรงต่อเวลา การขาดการประชุม การเสียบบัตรแทนกัน เป็นต้น

      ตัวอย่างรูปธรรมอีกมากมายที่ปรากฏอยู่ในสังคม จากการที่คนทั่วไปก็มักมีพฤติกรรมที่คำนึงถึงแต่ประโยชน์ของตนเอง หรือพรรคพวกของตนเองก่อน โดยละทิ้งความสำคัญของประโยชน์สังคมใหญ่ ทั้งที่เรื่องประชาธิปไตยที่เราถกเถียงกันเพื่อชิงความได้เปรียบทางการเมืองนั้น คือ การมองเห็นประโยชน์ของประชาชนเป็นใหญ่ ไม่ใช่อ้างประชาชนเป็นใหญ่แล้วใช้ตัวเลขผู้สนับสนุนเป็นตัวชี้ขาดอย่างที่เป็นอยู่ในทางการเมือง

      คำถามมีว่าอะไรทำให้สังคมไทยเดินย่ำรอยเท้าเดิมที่ไม่มีวันเดินไปข้างหน้าในการพัฒนาการเมืองประชาธิปไตย หรือแม้แต่ในทางเศรษฐกิจ

      การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์เพื่อไปสร้างการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองและพัฒนาเศรษฐกิจมีปัญหากระนั้นหรือ

      จะว่าไปแล้ว “ทุนทางสังคม” อาจวัดได้ด้วยปรากฏการณ์ของการเห็นความสำคัญของส่วนรวมเหนือกว่าของตนเอง เราอาจต้องพิจารณาเรื่องง่ายๆ เช่น การทิ้งขยะตามถนน ลำธาร แม่น้ำ และทะเล หรือนักการเมืองที่ใช้ความฉ้อฉล เล่ห์กล และวิชามาร เพื่อให้ชนะการเลือกตั้ง และเข้าดำรงตำแหน่งที่มีโอกาสกวาดเอาค่าตอบแทนในรูปแบบต่าง ๆ ทั้งในการรับเหมาก่อสร้างโครงการต่างๆ ของรัฐหรือ การใช้อิทธิพล และรับสินบนเป็นค่าตอบแทน ซึ่งล้วนเป็นสำนึกความรับผิดชอบต่อสังคม และการเมือง

      กระทั่งมาถึงโรคอุบัติใหม่ covid-19 ที่คนไทยยังขาดสำนึกรับผิดชอบต่อส่วนรวม เมื่อผู้ป่วยไม่ตระหนักต่อการแพร่กระจายเชื้อออกสู่สังคมที่ยากต่อการดูแลรักษา และการกักตุนหน้ากากอนามัยและขายในราคาที่แพงเป็นต้น

      สังคมไทยที่โกลาหลกันทุกวันนี้ ไม่ว่าในมิติทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม ก็ล้วนแล้วแต่เป็นเรื่องของทุนทางสังคม ที่มีมนุษย์เป็นต้นทุน และ เป็นต้นทุนที่ขาดการหล่อหลอม เรื่องประโยชน์ของส่วนรวมเป็นใหญ่ เป็นประโยชน์ของชาติที่อยู่เหนือกว่าประโยชน์ของตัวเราเอง

      แน่นอนว่าประโยชน์ของประเทศชาติก็ย่อมอยู่เหนือกว่าประโยชน์ของพรรคการเมืองอีกด้วย

ทิพย์พาพร ตันติสุนทร
ผู้อำนวยการ สถาบันนโยบายศึกษา