สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

ข้อมูลข่าวสารของราชการ หรือข้อมูลข่าวสารสาธารณะ?

      สังคมการเมืองไทยเปลี่ยนแปลงไปอย่างมากในช่วง 2 ทศวรรษที่ผ่านมา ทั้งทางด้านเศรษฐกิจการเมืองและสังคม ซึ่งเป็นผลจากการเปลี่ยนแปลงของโลกที่พัฒนาไปในทิศทางที่ไร้พรมแดนที่ทุกคนสามารถติดต่อสื่อสาร เรียนรู้ เชื่อมโยงกันได้อย่างรวดเร็ว สะดวก และประหยัด และพัฒนาไปสู่ความเป็นสังคมข้อมูลข่าวสารอย่างสมบูรณ์ โดยมีเทคโนโลยียุคใหม่อย่างอินเทอร์เน็ตได้เข้ามามีอิทธิพลต่อการใช้ชีวิต ไม่ว่าใครจะอยู่ในภาครัฐ ภาคธุรกิจเอกชนหรือภาคพลเมือง

      ข้อมูลข่าวสารจึงเป็นหัวใจของการขับเคลื่อนการพัฒนาในทุกด้าน โดยเฉพาะด้านการเมือง ที่จะทำให้การเข้าถึงข้อมูลข่าวสารกลายเป็น “สิทธิที่จะรู้” เรื่องของสังคมและประเทศตนเองในฐานะที่เป็นสมาชิกของสังคม ทำให้เกิดการตื่นตัวและอยากที่จะมีส่วนร่วมทางการเมือง เข้าทำนอง มีสิทธิ มีส่วนในการตัดสินชะตากรรมประเทศ

      การมี พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารของราชการ บังคับใช้ตั้งแต่เดือนธันวาคม พ.ศ. 2540 หลักการของกฎหมายคือ การประกันสิทธิของประชาชนในการเข้าถึงข้อมูลข่าวสารในครอบครองของหน่วยราชการ ทั้งนี้ เพื่อสนับสนุนให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมทางการเมืองโดยตรง จึงจำเป็นที่ประชาชนจะต้องรู้ข้อมูลข่าวสารของราชการ ซึ่งจะนำไปสู่การเปิดเผย และการตรวจสอบต่อไป กฎหมายนี้จึงเป็นทั้งกลไกและทิศทางที่จะกำหนดความโปร่งใสในการทำงานของหน่วยงานรัฐด้วยในที่สุด

      เข้าทำนอง “รัฐรู้อะไร ประชาชนรู้อย่างนั้น” และ “เปิดเผยเป็นหลัก ปกปิดเป็นข้อยกเว้น”

      อีกทั้งกฎหมายข้อมูลข่าวสารของราชการ ยังมีการเก็บข้อมูลส่วนบุคคลไว้อีกด้วย แม้จะจำกัดการใช้อยู่ในส่วนราชการก็ตาม

      เมื่อโลกพัฒนาไปในทิศทางที่ขับเคลื่อนด้วยข้อมูล รัฐไทยก็มีการเก็บรวบรวมข้อมูลไว้หลายด้าน และมีข้อมูลทางสถิติทางเศรษฐกิจและสังคมครบถ้วน การจัดเก็บดังกล่าวอยู่ในมือภาครัฐ โดยที่ประชาชนทั่วไปยังเข้าถึงข้อมูลเหล่านี้อย่างมีข้อจำกัด ไม่ว่าการปกปิดข้อมูลจากการใช้ดุลพินิจของเจ้าหน้าที่รัฐ หรือประชาชนยังไม่ตระหนักถึงการใช้ “สิทธิที่จะรู้” ข้อมูลของประเทศตัวเองก็ตาม

      ข้อมูลที่มีอยู่มากมายในมือของรัฐ ซึ่งไม่นับที่เกี่ยวกับข้อมูลความมั่นคงแล้ว ข้อมูลเหล่านี้คือทรัพยากรหรือสินทรัพย์ของโลกสมัยใหม่ที่สามารถนำไปสร้างนวัตกรรม เพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันในเวทีโลกได้อีกด้วย

      เมื่อข้อมูลที่ภาครัฐถือครองอยู่ แต่ภาคธุรกิจและประชาชนทั่วไป แม้ยังมีการเข้าถึงบ้าง แต่ก็ยังมีสัดส่วนน้อย ดังนั้น การเปิดเผยข้อมูลภาครัฐต่อสาธารณะถือเป็นก้าวสำคัญที่จะผลักดันให้เกิดการมีส่วนร่วมทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ อันเป็นพลวัตของโลกยุคใหม่

      จึงจำเป็นที่ภาครัฐจะต้องมีแผนเร่งดำเนินการเปิดเผยข้อมูลต่อสาธารณะให้เป็นรูปธรรมในทุกช่องทาง เพื่อสร้างโอกาสที่เท่าเทียมของประชาชนและภาคธุรกิจ ในการนำข้อมูลที่มีอยู่มากมายไปต่อยอดให้เกิดประโยชน์แก่การพัฒนาชุมชนและสังคมประเทศ

      การปิดกั้นการรับรู้ข้อมูลข่าวสารที่อยู่ในครอบครองของราชการ คือการปิดกั้นการพัฒนาอนาคตของประเทศ และจะว่าไปแล้ว ข้อมูลของส่วนราชการทั้งหลายที่ว่ามา ก็คือข้อมูลสาธารณะของคนทั้งประเทศ ซึ่งเจ้าของประเทศต้องมีสิทธิรับรู้ได้โดยง่าย

      ถ้าจะให้ดี ชื่อ พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารของราชการ ก็ควรจะเปลี่ยนชื่อเป็น พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารสาธารณะ ทั้งนี้ ก็เพื่อจะทำให้เกิดความรู้สึกเป็นมิตรต่อกัน ทั้งผู้ให้บริการโดยภาครัฐ และผู้ใช้บริการ คือ ประชาชน

ทิพย์พาพร ตันติสุนทร
ผู้อำนวยการ สถาบันนโยบายศึกษา