สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

กฎหมายข้อมูลส่วนบุคคล : คุ้มครองข้อมูลประชาชนได้จริงหรือ?

      เมื่อ พ.ร.บ.คุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลประกาศใช้ โดยมีสาระสำคัญคือ การ “เก็บ-ใช้-เปิดเผย” ข้อมูลส่วนบุคคล ต้องได้รับความยินยอมจากเจ้าของข้อมูลอย่างชัดเจน และเจ้าของข้อมูลมีสิทธิถอนความยินยอมภายหลังได้ รวมถึงมีสิทธิลบหรือทำลายเมื่อการเก็บ-ใช้-เปิดเผย ที่กระทำโดยไม่ชอบด้วยกฎหมาย

      อีกทั้งยังมี “ผู้ควบคุม” ข้อมูลส่วนบุคคล หรือ “ผู้ประมวลผล” ที่ต้องทำหน้าที่ไม่ให้ผิดพลาด ซึ่งมีบทลงโทษที่สูงมาก ไม่ว่าจะเกิดจากการจงใจหรือประมาท

      แม้ว่าจะประกาศเป็นกฎหมายอย่างเป็นทางการไปแล้วเมื่อ 28 พฤษภาคม 2562 แต่จะมีผลบังคับใช้ 27 พฤษภาคม 2563 โดยยังให้เวลากับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับข้อมูลส่วนบุคคลได้จัดทำระบบ แนวทางปฏิบัติ รวมถึงการจัดทำกฎหมายลำดับรองที่ระบุหลักเกณฑ์ในการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล และกระบวนการในการร้องเรียน การลงโทษปรับทางปกครอง เพื่อให้กฎหมายมีผลบังคับใช้อย่างสมบูรณ์

      การมีกฎหมายนี้ ก็มารองรับกับสังคมที่เปลี่ยนไป ปัจจุบันมีการละเมิดสิทธิข้อมูลส่วนบุคคลอย่างมาก และทำได้ง่ายขึ้นในยุคโลกเทคโนโลยีข้อมูลข่าวสาร และ “ข้อมูลส่วนตัว” กลายเป็นแหล่งทรัพยากรสำคัญ ทั้งในด้านธุรกิจและด้านการเมือง การมีมาตรฐานคุ้มครองข้อมูลเหล่านี้ จะช่วยปกป้องข้อมูลส่วนตัวของประชาชนไม่ให้ถูกนำไปใช้ได้โดยง่าย หรือถูกละเมิดโดยง่าย

      แต่เนื่องจากเรื่องการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล ยังเป็นเรื่องใหม่มาก ทั้งกับภาครัฐ เอกชน และประชาชน การปรับจูนให้ทุกฝ่ายเข้าใจถึงความสำคัญเป็นทั้งเรื่องที่ยากและต้องทุ่มเทเวลาในการสร้างความรู้ความเข้าใจอีกมาก

      นอกจากนี้ เรื่องข้อมูลส่วนบุคคลถือเป็น ข้อมูล “ส่วนตัว” จึงนับเป็นสิทธิในความเป็นส่วนตัวอีกด้วย เรื่องนี้จึงถือว่าเป็นฐานของสิทธิมนุษยชน ซึ่งสังคมไทยยังอ่อนแอทั้งความรู้และความเข้าใจ คือไม่มีพื้นเรื่องสิทธิมนุษยชนอยู่ในวิถีชีวิต

      ความไม่เข้าใจในวิธีคิดและปรัชญาของสิทธิมนุษยชน โดยเฉพาะหน่วยงานราชการที่เกี่ยวข้องกับเรื่องนี้ หากยังไม่ชัดเจน ชี้ขาดไม่ได้ว่าเรื่องใดทำได้/ทำไม่ได้ เจ้าของข้อมูลคือประชาชนมีสิทธิแค่ไหนในข้อมูลของตนเอง เมื่อถูกนำไปเก็บไว้ในมือของรัฐหรือเอกชนซึ่งเป็นผู้ใช้ประโยชน์จากข้อมูลโดยตรง

      ประเด็นสำหรับประชาชน คือ กฎหมายนี้คุ้มครองข้อมูลของเราได้จริงหรือ น่าที่จะมาช่วยร่วมกันคิด และแลกเปลี่ยน เพื่อประโยชน์ของเจ้าของข้อมูลเอง

ทิพย์พาพร ตันติสุนทร
ผู้อำนวยการ สถาบันนโยบายศึกษา