สิทธิเสรีภาพในการใช้ข้อมูลส่วนบุคคล กับความมั่นคงสาธารณะ       สืบเนื่องจากการประกาศในราชกิจจานุเบกษา ให้ใช้พระราชบัญญัติคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล พ.ศ. 2562 ณ วันที่ 24 พฤษภาคม พ.ศ. 2562 สถาบันนโยบายศึกษา โดยการสนับสนุนของมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ร่วมกับ สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ วิทยาลัยการปกครองท้องถิ่น มหาวิทยาลัยขอนแก่น และ Privacy Thailand ได้จัดให้มีการเสวนาในประเด็น “การคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลของพลเมือง” จำนวน 6 ครั้งในปี 2562 ซึ่งมีวัตถุประสงค์เพื่อประมวลความคิดเห็น และพัฒนาเอกสารข้อเสนอแนะ รวมถึงการทำกระบวนการสร้างความรู้ความเข้าใจในหลักและวิธีการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลให้ชัดเจน จนสามารถผลักดันให้นำไปสู่ภาคปฏิบัติได้ สถาบันนโยบายศึกษาได้จัดเวทีเสวนาครั้งที่ 4 เรื่อง “สิทธิเสรีภาพในการใช้ข้อมูลส่วนบุคคล กับความมั่นคงสาธารณะ” เมื่อวันพุธที่ 24 กรกฎาคม 2562 ณ ห้องไอวี่เล้านจ์ โรงแรมหัวช้าง เฮอร์ริเทจ ถนนพญาไท กรุงเทพฯ       คุณสมชาติ เจศรีชัย ผู้อำนวยการฝ่ายแผนงาน สถาบันนโยบายศึกษา ซึ่งเป็นผู้ดำเนินรายการ ได้กล่าวว่า นอกจาก พ.ร.บ.คุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลที่เกี่ยวกับความมั่นคงสาธารณะแล้ว ยังมียังมีกฎหมายที่เกี่ยวกับความมั่นคงสาธารณะอีก 4-5 ฉบับ คือ พระราชบัญญัติสภาความมั่นคงแห่งชาติ พ.ศ. 2559 พระราชบัญญัติข่าวกรองแห่งชาติ พ.ศ. 2528 พระราชบัญญัติการรักษาความมั่นคงปลอดภัยไซเบอร์ พ.ศ. 2562 พระราชบัญญัติว่าด้วยธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์ พ.ศ. 2544 พระราชบัญญัติการสอบสวนคดีพิเศษ พ.ศ. 2547 ต่อจากนั้นได้กล่าวเชิญวิทยากรนำเสนอเรื่อง“สิทธิเสรีภาพในการใช้ข้อมูลส่วนบุคคล กับความมั่นคงสาธารณะ”       คุณอนุสิษฐ คุณากร กรรมการในคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตในภาครัฐ (คณะกรรมการ ป.ป.ท.) และเป็นอดีตเลขาธิการสภาความมั่นคงแห่งชาติ (สมช.) ได้นำเสนอว่า ในเรื่องการปกป้องข้อมูลส่วนบุคคลกับการรักษาความมั่นคงสาธารณะ (Public Security) มีทั้งเป็นเรื่องที่ขัดแย้งและที่ไปด้วยกันได้ การนิยามคำว่า “ข้อมูลส่วนบุคคล (ประโยชน์ส่วนตัว)” กับ “ผลประโยชน์ของชาติ” มีเส้นแบ่งอยู่ตรงไหน พระราชบัญญัติคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล พ.ศ. 2562 ออกมาด้วยความรวดเร็ว จึงต้องมีการตั้งคณะกรรมการมาทำหน้าที่วางหลักการหรือหลักคิด ต้องคำนึงถึงว่าอะไรเป็นข้อมูลปกปิด ข้อมูลเปิดเผย ข้อมูลสาธารณะที่เกี่ยวกับความมั่นคงที่สามารถเปิดเผยได้ และสอดคล้องกับโครงสร้างของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 ตามมาตรา 59 ที่ระบุว่า “รัฐต้องเปิดเผยข้อมูลหรือข่าวสารสาธารณะในครอบครองของหน่วยงานของรัฐที่มิใช่ข้อมูลเกี่ยวกับความมั่นคงของรัฐหรือเป็นความลับของทางราชการตามที่กฎหมายบัญญัติ และต้องจัดให้ประชาชนเข้าถึงข้อมูลหรือข่าวสารดังกล่าวได้โดยสะดวก” ซึ่งที่ผ่านมาได้พยายามออก พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารสาธารณะ เพื่อให้มีการเปิดเผยข้อมูลทุกเรื่องของหน่วยงานรัฐ ยกเว้นเป็นข้อมูลความมั่นคงและความลับของทางราชการ แต่ปัจจุบันโครงสร้างอำนาจของประเทศยังติดกับแนวคิดแบบเดิมที่หน่วยงานของรัฐไม่ยอมเปิดเผยข้อมูล ประชาชนยังขาดความรู้ความเข้าใจในการบริหารข้อมูลเพื่อประโยชน์ของประเทศหรือของรัฐ การประกาศใช้พระราชบัญญัติคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล พ.ศ. 2562 ถือเป็นจุดเริ่มต้นที่ดี ซึ่งเดิมมีการใช้ข้อมูลตาม พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารของราชการแต่การขอใช้ข้อมูลทำได้ยาก ดังนั้น จึงต้องพิจารณาโครงสร้างอำนาจของประเทศ โดยเริ่มจากรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 ที่การออกพ.ร.บ.คุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล พ.ศ. 2562 เป็นไปตามมาตรา 32 ที่ระบุว่าการนำข้อมูลส่วนบุคคลไปใช้ประโยชน์ต้องไม่กระทบกับสิทธิในความเป็นอยู่ส่วนตัว เกียรติยศ ชื่อเสียง และครอบครัว มาตรา 52 ที่เป็นงานของสำนักข่าวกรองแห่งชาติ(สขช.)ที่ต้องพิทักษ์รักษาไว้ซึ่งสถาบันพระมหากษัตริย์ เอกราช อธิปไตย บูรณภาพแห่งอาณาเขตและเขตที่ประเทศไทยมีสิทธิอธิปไตย เกียรติภูมิและผลประโยชน์ของชาติ ความมั่นคงของรัฐและความสงบเรียบร้อยของประชาชน เพื่อประโยชน์แห่งการนี้ รัฐต้องจัดให้มีการทหาร การทูตและการข่าวกรองที่มีประสิทธิภาพ กำลังทหารให้ใช้เพื่อประโยชน์ในการพัฒนาประเทศด้วย สำนักข่าวกรองแห่งชาติจะต้องพิจารณาว่าการเปิดเผยข้อมูลสามารถจะทำได้มากน้อยขนาดไหน ซึ่งต้องมีการออกกฎหมายให้มีการเปิดเผยข้อมูลได้ มาตรา 59 รัฐต้องเปิดเผยข้อมูลหรือข่าวสารสาธารณะในครอบครองของหน่วยงานของรัฐที่มิใช่ข้อมูลเกี่ยวกับความมั่นคงของรัฐหรือเป็นความลับของทางราชการตามที่กฎหมายบัญญัติ และต้องจัดให้ประชาชนเข้าถึงข้อมูลหรือข่าวสารดังกล่าวได้โดยสะดวก ซึ่งเป็นงานของสำนักข้อมูลข่าวสารของราชการที่ต้องพิจารณาถึงหลักการว่าอะไรเป็นข้อมูลสาธารณะและอะไรเป็นข้อมูลส่วนบุคคลที่สามารถเปิดเผยได้ ประชาชนเข้าถึงได้ ที่ผ่านมาปัญหาทุจริตคอร์รัปชั่นมีมากขึ้น โดยเฉพาะในพื้นที่สีเทา เช่น ตำรวจ ทหาร วัด โรงเรียน เป็นต้น เป็นเพราะไม่มีการเปิดเผยข้อมูลสาธารณะและข้อมูลส่วนบุคคลที่คาบเกี่ยวว่าจะถือเป็นข้อมูลสาธารณะหรือไม่ และมาตรา 63 การส่งเสริมสนับสนุนให้ความรู้แก่ประชาชนถึงอันตรายที่เกิดจากการทุจริตและประพฤติมิชอบทั้งในภาครัฐและภาคเอกชน และให้ประชาชนรวมตัวกันในการรณรงค์ให้ความรู้ ต่อต้าน หรือชี้เบาะแสโดยได้รับความคุ้มครอง ซึ่งเป็นงานของป.ป.ท. ที่ต้องไปกำหนดวิธีการปฏิบัติ       ปัญหาความมั่นคงของรัฐมีความเกี่ยวโยงกับการเก็บการใช้และการเปิดเผยข้อมูลส่วนบุคคลกับข้อมูลประโยชน์สาธารณะมีเส้นแบ่งกันอย่างไร หรือเส้นทับซ้อนกันในบางเรื่องอย่างไร ปัญหาความมั่นคงของรัฐที่สำคัญๆ ได้แก่ ปัญหาการก่อการร้าย เช่น ข้อมูลสนับสนุนการเงิน ข้อมูลการเข้าออกประเทศ ปัญหายาเสพติด เช่น ข้อมูลคดีความ ข้อมูลการเงิน ปัญหาสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ เช่น ข้อมูลบุคคลที่หลงผิด ปัญหาการลักลอบเข้าเมือง เช่น ข้อมูลแรงงานที่ลักลอบเข้าเมือง ปัญหาการทุจริตคอร์รัปชั่น และปัญหาโรคอุบัติใหม่โรคระบาด ดังนั้น ปัญหาเหล่านี้จะต้องแก้ไขด้วยการเปิดเผยข้อมูลส่วนบุคคลและข้อมูลสาธารณะของหน่วยงานรัฐที่เป็นผู้เก็บข้อมูล เพื่อให้ประชาชนสามารถเข้าถึงได้ คณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลจะต้องศึกษาและทำความเข้าใจเรื่องเหล่านี้ให้มาก ว่าการเก็บการใช้และการเปิดเผยข้อมูลส่วนบุคคลและข้อมูลสาธารณะกระทำได้เพื่อประโยชน์สาธารณะและประโยชน์ส่วนบุคคลที่ข้อมูลส่วนบุคคลไม่ควรถูกละเมิดสิทธิ์ด้วยเช่นกัน จึงต้องตีความให้ชัดเจนระหว่าง “ประโยชน์ส่วนตัว” กับ “ประโยชน์สาธารณะหรือประโยชน์ส่วนรวม” ทั้งนี้ ต้นตอของปัญหาความมั่นคงของชาติมาจากการปกปิดข้อมูล การแก้ไขจะต้องเปลี่ยนแปลงหลักการคิดให้หน่วยงานรัฐเปิดเผยข้อมูลให้ได้ โดยการที่จะทำให้พ.ร.บ.คุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล พ.ศ. 2562 สามารถนำไปสู่การปฏิบัติได้ จะต้องเริ่มจากการกำหนดหลักการของประเทศให้ถูกต้องโปร่งใส หลักคิดที่สำคัญคือคำนึงถึงความมั่นคงของชาติไม่ใช่ความมั่นคงของรัฐบาล ผลประโยชน์ของชาติจะต้องไม่ถูกกอบโกยด้วยผลประโยชน์ส่วนตัว สิ่งเหล่านี้จะทำให้ความมั่นคงของรัฐสามารถอยู่รอดได้ไปจนรุ่นลูกรุ่นหลาน จึงขอฝากให้เป็นแนวคิดให้แก่กระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคมที่เป็นผู้รับผิดชอบในการดำเนินการต่อไปด้วย       คุณยิ่งชีพ อัชฌานนท์ ผู้จัดการโครงการอินเทอร์เน็ตเพื่อกฎหมายประชาชน (iLaw) ได้เสนอหลักการว่า “ไม่มี “ความลับ” จากกฎหมายและเจ้าหน้าที่รัฐ” เจ้าหน้าที่รัฐสามารถเข้าถึงข้อมูลส่วนบุคคลได้เสมอขึ้นอยู่กับว่าจะทำหรือไม่ทำ ความมั่นคงสาธารณะแตกต่างอย่างไรกับความมั่นคงของรัฐบาล การปกป้องความมั่นคงของรัฐบาลทำให้เกิดการละเมิดข้อมูลส่วนบุคคลได้       สำหรับในเรื่องกฎหมายที่เกี่ยวกับการเข้าถึงข้อมูลส่วนบุคคลนั้น มีกฎหมายหลายฉบับที่ให้เจ้าหน้าที่รัฐสามารถเข้าถึงได้ คือ 1.)พระราชบัญญัติว่าด้วยการกระทำความผิดเกี่ยวกับคอมพิวเตอร์ พ.ศ. 2550 และ ฉบับที่ 2 พ.ศ. 2560 มีมาตราที่ให้เจ้าหน้าที่รัฐเรียกดูข้อมูลจราจรได้โดยไม่ต้องขอหมายศาล 2.) พระราชบัญญัติการรักษาความมั่นคงปลอดภัยไซเบอร์ พ.ศ. 2562 ที่ออกมาเพื่อป้องกันการโจมตีระบบ แต่สามารถใช้จัดการกับผู้ที่คิดเห็นต่างจากรัฐบาลได้ 3.) พระราชบัญญัติข่าวกรองแห่งชาติ พ.ศ. 2562 มาตรา 6 ให้สำนักข่าวกรองแห่งชาติมีอำนาจเข้าถึงหรือแฮกข้อมูลได้โดยไม่ต้องขอหมายศาล และหากได้กระทำตามหน้าที่และโดยสุจริตและเป็นไปเพื่อประโยชน์ด้านความมั่นคงหรือการป้องกันภัยสาธารณะ ให้ถือว่าเป็นการกระทำโดยชอบด้วยกฎหมาย 4.) พระราชบัญญัติคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล พ.ศ. 2562 มาตรา 4 มาตรา 24 กำหนดให้มีข้อยกเว้นในการเข้าถึงการเก็บการใช้และเผยแพร่ข้อมูลส่วนบุคคลได้ ทำให้เห็นว่าเรื่องข้อมูลส่วนบุคคลจะได้รับการคุ้มครองมากน้อยขนาดไหนได้อย่างไร       คุณกษิต ภิรมย์ ได้เสนอต่อในประเด็นข้อมูลส่วนบุคคลที่สัมพันธ์กับความมั่นคงสาธารณะว่า ควรตีความระหว่างคำว่า “ความมั่นคงของรัฐ” กับ “ความมั่นคงของรัฐบาล” ให้ชัดเจน เพราะหน่วยงานรัฐบางหน่วยทำเพื่อความมั่นคงของรัฐบาล หากเป็นความมั่นคงของรัฐแล้วสิ่งที่เขียนไว้ในรัฐธรรมนูญบางเรื่องที่เป็นหลักการพื้นฐาน (Basic Law) ตัวอย่างเช่นเรื่องความเป็นประชาธิปไตยของประเทศเยอรมัน ไม่สามารถจะเปลี่ยนแปลงได้ สำหรับประเทศไทยก็มีเช่นเดียวกัน อาทิ เรื่องความมั่นคงของสถาบันพระมหากษัตริย์ ส่วนเรื่องความมั่นคงของรัฐบาลนั้น หน่วยงานรัฐไม่ควรใช้ข้อมูลปกป้องเพราะเป็นภาคการบริการประชาชน การออกพระราชบัญญัติคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล พ.ศ. 2562 เป็นไปด้วยความรวดเร็ว เป็นกฎหมายที่ทันสมัย แต่ความพร้อมของบุคลากรยังไม่มี จึงต้องเตรียมการสร้างบุคลากร (Human Capacity Building) โดยยึดหลักการปกป้องสิทธิมนุษยชนหรือต้องรับใช้และปกป้องคุ้มครองประชาชน       คุณปฐมพงษ์ ขาวจันทร์ จากกระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม ได้กล่าวว่า ขณะนี้ได้รับมอบหมายให้จัดตั้งสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล ซึ่งในระหว่างที่การดำเนินการจัดตั้งสำนักงานยังไม่แล้วเสร็จ ให้สำนักงานปลัดกระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคมทำหน้าที่สำนักงานไปก่อน รวมถึงการตั้งคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล และคณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล ซึ่งปัจจุบันกำลังอยู่ในระหว่างการเสนอตั้งคณะกรรมการสรรหา       ดร.นคร เสรีรักษ์ ได้ให้ความเห็นว่า 1.) ประเด็นความไม่ชัดเจนของการตีความคำว่า “ความมั่นคงของรัฐ” กับ “ความมั่นคงของรัฐบาล” 2.) ประเด็นการตีความคำว่า “ประโยชน์สาธารณะ” กับ “ประโยชน์ส่วนรวม” 3.) ประเด็นการตีความคำว่า “ประโยชน์ของผู้บริโภค” กับ “ประโยชน์ของผู้ประกอบการ” ประเด็นเหล่านี้ต้องทำให้ชัดเจน เพื่อให้ผู้รักษากฎ (Regulator) สามารถควบคุมกระบวนการใช้ข้อมูลส่วนบุคคลได้ถูกต้อง       คุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร ได้กล่าวสรุปว่า 1.) กฎหมายที่ออกมาเป็นกฎหมายที่ล้ำหน้ามวลชน ผู้ที่รองรับคือเจ้าหน้าที่รัฐยังไม่มีความรู้ความเข้าใจเพียงพอแก่การนำไปปฏิบัติ 2.) ต้องตีความว่า “ความมั่นคงของรัฐ” ให้ชัดเจนว่าหมายถึงอะไร อาทิ การเป็นประชาธิปไตย การรักษาสิทธิมนุษยชน ความมั่นคงของสถาบันพระมหากษัตริย์ 3.) ความมั่นคงของรัฐที่ประชาชนยอมรับได้ คือ ความมั่นคงของชาติเพื่อประโยชน์แก่คนรุ่นหลัง 4.) สถาบันนโยบายศึกษาขอรับโจทย์เรื่องการพัฒนาทรัพยากรบุคคล (Human Capability Building) ไว้พิจารณา ซึ่งเรื่องนี้จะต้องได้รับการสนับสนุนจากหน่วยงานรัฐ 5.) ส่วนราชการแต่ละหน่วยจะมีกฎหมายเฉพาะรองรับของตนเอง การที่จะทำเพื่อผลประโยชน์ของชาติจึงต้องถือหลักว่าต้องไม่ขัดกับรัฐธรรมนูญ