สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

บทบาทของผู้นำตามแนวคิดของลินคอล์น

ดร.วิชัย ตันศิริ

      สังคมการเมืองแทบทุกหนทุกแห่งต่างโหยหาผู้นำที่ดี เข้มแข็ง ยุติธรรม มีความสามารถ และนำพาประเทศไปสู่ความเจริญรุ่งเรือง หรือในยามวิกฤติ ก็สามารถนำรัฐนาวาให้พ้นจากภยันตรายทั้งปวง แต่จะไปตามหาผู้นำที่แสนดีดังกล่าวได้ที่ไหน ในระบอบประชาธิปไตยก็ฝากไว้กับระบบการเลือกตั้ง แต่ผู้ที่ออกแบบระบบการเลือกตั้งจะคิดถึงประเด็นนี้หรือไม่? มากน้อยแค่ไหน คงจะต้องไปถามคณะกรรมการผู้ร่างกฎหมายรัฐธรรมนูญเหล่านั้น

      อย่างไรก็ตาม ก็มีประเด็นหนึ่งที่ผุดขึ้นมาในสมองขณะที่นั่งทบทวนเหตุการณ์ต่างๆ ในสังคมการเมืองไทย นั่นคือ ความสำคัญของการหล่อหลอม “มติมหาชน”

      ท่านประธานาธิบดีลินคอล์น ให้ความสำคัญกับประเด็นเรื่องนี้อย่างมาก (หรือมากที่สุด) ท่านเคยพูดไว้ว่า ทุกอย่างเป็นไปได้หมด หากประชาชนสนับสนุน แต่ถ้าประชาชนไม่สนับสนุน อุดมการณ์ที่ดีเลอเลิศเท่าใด ก็ไม่สามารถบรรลุผลสำเร็จได้ ฉะนั้น เมื่อเกิดความขัดแย้งระหว่างมลรัฐทางเหนือและมลรัฐทางใต้ ด้วยเรื่องระบบทาส และกลายเป็นสงครามในที่สุด ในปี ค.ศ. 1861 ท่านประธานาธิบดีก็ไม่ประกาศสงครามด้วยเหตุผลนี้ แต่อ้างเหตุผลที่ฝ่ายใต้โจมตีป้อมปราการ “ซัมเตอร์” ของรัฐบาลสหรัฐฯ และก่อสงครามขึ้นเพื่อแยกตัวจากสหรัฐฯ จึงต้องทำสงครามโต้ตอบ เพื่อรักษาความเป็นสหภาพ (สหรัฐอเมริกา) ดังเดิม ลินคอล์นคิดว่ามติมหาชนยังไม่พร้อมที่จะทำสงครามเพื่อปลดปล่อยทาส ในปี ค.ศ. 1861 และรอจนกระทั่งต้นปี ค.ศ. 1863 จึงประกาศเลิกทาส

      อย่างไรก็ตาม ผู้นำที่เก่งกล้าสามารถ คงมิใช่เอาแต่เฝ้าดูกระแสความรู้สึกนึกคิดของผู้คนในสังคม ผู้นำส่วนใหญ่คือ ผู้สร้าง และหล่อหลอม “มติมหาชน” ดังที่ท่านลินคอล์นได้ทำมาแล้วในประวัติการต่อสู้ทางการเมืองของท่าน ช่วงก่อนได้รับเลือกตั้งเป็นประธานาธิบดี และภายหลัง

      การหล่อหลอมมติมหาชนที่ดังกึกก้องไปทั่วมลรัฐอิลลินอยส์และสหรัฐอเมริกา คือ การโต้วาทีกับวุฒิสมาชิกดักลาส ในช่วงการรณรงค์เลือกตั้งวุฒิสภา ค.ศ. 1858 ในประเด็นเรื่อง ทาส ซึ่งเป็นการโต้วาทีในสถานที่ต่างๆ ในมลรัฐอิลลินอยส์ จากเหนือไปภาคกลางและภาคใต้ เป็นเวลาหลายสัปดาห์ และมีทั้งหมด 7 ครั้งด้วยกัน และทำให้ชื่อเสียงของลินคอล์นเป็นที่รู้จักทั่วประเทศ

      สตีเฟน ดักลาส คือวุฒิสมาชิกจากพรรคเดโมแครต แห่งมลรัฐอิลลินอยส์ จุดยืนของพรรคเดโมแครตขณะนั้น คือ ปกป้องระบบทาส แต่ดักลาสมีแนวคิดค่อนข้างแหวกแนว คือ เชื่อมั่นในหลักการตัดสินใจของประชาชนในแต่ละมลรัฐ ที่จะเลือกว่าจะให้มีระบบทาสหรือไม่?

      ส่วนพรรครีพับลิกัน ซึ่งจัดตั้งขึ้นใหม่ และลินคอล์นเป็นคนสำคัญคนหนึ่งในการจัดตั้งในมลรัฐอิลลินอยส์ ได้มีนโยบายต่อต้านระบบทาส ฉะนั้น การโต้แย้งบนเวทีการรณรงค์หาเสียงเพื่อเลือกตั้งวุฒิสมาชิก ค.ศ. 1858 จึงโต้แย้งกันในประเด็นนี้

      สำหรับลินคอล์น วางจุดยืนไว้ที่คำขวัญที่ดังกึกก้องไปทั่วมลรัฐอิลลินอยส์ และในรัฐอื่นๆ ทั่วสหรัฐอเมริกา ภายหลังจากการโต้วาทีครั้งสำคัญนี้ นั่นก็คือ

      “A house divided against itself cannot stand” - “บ้านเรือนที่แตกแยกกัน ไม่สามารถดำรงอยู่ได้” - (จากคำสอนของเซนต์มาร์ค และเซนต์แมทธิว)

      และได้ขยายความต่อไปว่า “ข้าพเจ้าเชื่อว่ารัฐบาลนี้ไม่สามารถดำรงอยู่ได้ตลอดไปโดยครึ่งหนึ่งมีฐานะเป็นทาส และอีกครึ่งหนึ่งมีฐานะเป็นเสรีชน”

      “แต่ข้าพเจ้าก็ไม่คาดคิดว่าคฤหาสน์ดังกล่าวจะล่มสลาย ข้าพเจ้าคาดหวังว่าจะหยุดยั้งการล่มสลายนั้นได้ หากไม่มีสถานภาพอย่างหนึ่ง ก็ต้องมีสถานภาพตรงกันข้าม อย่างใดอย่างหนึ่ง” (หน้า 198 จากหนังสือ Team of Rivals, โดย Doris Kearns Goodwin)

      จากการรณรงค์หาเสียงครั้งนี้ ลินคอล์นได้รับคะแนนเสียงสนับสนุนจากประชาชนในรัฐอิลลินอยส์มากกว่าสตีเฟน ดักลาส แต่ระบบการเลือกตั้งวุฒิสมาชิก ใช้คะแนนเสียงจากการลงคะแนนของสมาชิกสภามลรัฐ ซึ่งสตีเฟน ดักลาส ได้คะแนนชนะลินคอล์นเล็กน้อย ทำให้ดักลาสกลับไปเป็นวุฒิสมาชิกต่อไป ส่วนลินคอล์น ก็หมดโอกาสได้เป็นวุฒิสมาชิก เพราะอีก 2 ปีข้างหน้า จะมีการเลือกตั้งประธานาธิบดี ซึ่งลินคอล์นจะลงสมัครครั้งนี้ และจะชนะคะแนนมาได้อย่างเฉียดฉิว

      แต่ในช่วงเวลา 2 ปี ระหว่าง ค.ศ. 1858-1860 ลินคอล์นก็ได้เดินทางไปปราศรัยในรัฐต่างๆ ทางภาคตะวันออกของสหรัฐฯ เพื่อสร้างชื่อเสียงและคะแนนนิยม

      โดยสรุป ตามหลักการของลินคอล์น ความท้าทายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดสำหรับผู้นำในสังคมประชาธิปไตย คือ การสร้างความรู้ ความเข้าใจ และศรัทธา ของสาธารณชนในประเด็นที่ผู้นำได้นำเสนอ ดังคำกล่าวของท่านที่ว่า “หากได้รับเสียงสนับสนุนจากมติมหาชนเสียแล้ว ไม่มีภารกิจใดจะล้มเหลว แต่หากปราศจากการสนับสนุนจากมติมหาชน ก็ไม่มีอะไรจะสำเร็จได้” (หน้า 206 เล่มเดียวกัน)

      ด้วยแนวคิดและหลักการของลินคอล์น - ผู้นำที่ยิ่งใหญ่คนหนึ่งของโลก นักการเมือง นักวิชาการ ฯลฯ ผู้มีอุดมการณ์ที่จะสร้างสังคม “ธรรมาธิปไตย” - หรือประชาธิปไตยที่ยึดหลักความสุจริตและเที่ยงธรรม ยึดโยงกับทางสายกลาง เป็นตัวนำ ก็น่าจะให้ความสำคัญแก่การพัฒนาการศึกษาของเยาวชนและสังคมผู้ใหญ่ ตามกลวิธีที่มีประสิทธิภาพ เพราะการศึกษานั้น ถ้าดำเนินการให้ถูกวิธีก็สามารถแก้จน และสร้างอนาคตได้ ตลอดจนสร้างจิตวิญญาณของสังคมในอนาคต จะให้เดินไปทางซ้าย หรือเดินไปทางขวา หรือจะยึดอยู่กับทางสายกลาง ก็มีกลวิธีด้วยกันทั้งนั้น

      ดังคำกล่าวของนักประวัติศาสตร์ และปราชญ์ทางสังคมการเมือง ความว่า “หากคนรุ่นใหม่ หรือทุกๆ รุ่น ไม่มีความรู้เรื่องประวัติศาสตร์ของโลก รวมทั้งแนวคิดทางการเมือง เมื่อ 2,000 ปีมาแล้ว จนถึงปัจจุบัน เราจะปกครองกันอย่างไร และเราจะอยู่ร่วมกันอย่างไรอย่างผู้มีวัฒนธรรมและอารยธรรม ประวัติศาสตร์การเมืองไทย จาก 2475 ถึงปัจจุบันมีวงจรอุบาทว์เกิดขึ้นซ้ำๆ ซากๆ ก็เพราะคนไทย-เยาวชนไทย ไม่ได้เรียนรู้อะไรจากการเมืองในอดีต และที่ไม่เรียนรู้อะไรจากอดีต ก็เพราะไม่มีใครสอน และที่ไม่มีใครสอน ก็อาจจะเป็นเพราะนโยบายของรัฐบาลไม่ได้กำหนดไว้ หรือไม่ชัดเจน และขาดครูผู้สอน

      น่าเศร้าขนาดไหน ที่เยาวชนไทย-รวมทั้งผู้ใหญ่ จะมีสักกี่รายที่เข้าใจความหมายของระบบการเมืองที่พัฒนา และเข้าใจขั้นตอนของการพัฒนา เพียงแต่ท่องคำพูดอันเป็นอมตะของประธานาธิบดีลินคอล์น ที่ว่า ประชาธิปไตย ก็คือ “ระบอบการเมือง การปกครองของประชาชน โดยประชาชน และเพื่อประชาชน” โดยไม่เข้าใจกระบวนการที่นำคำขวัญอันเพราะพริ้งดังกล่าวสู่ภาคปฏิบัติได้อย่างไร? ไม่เข้าใจแม้แต่จะเริ่มนับหนึ่งที่ตรงไหน ไม่เข้าใจแม้กระทั่งวิถีการดำเนินชีวิตของตนเองแต่ละวันก็อาจจะขัดแย้งหรือย้อนแย้งกับวิถีชีวิตประชาธิปไตยอย่างไร? ตลอดจนในโลกแห่งความเป็นจริง ประเทศในยุโรปตะวันตกและสหรัฐอเมริกาก็นำหลักการนี้สู่การปฏิบัติตามวิถีทางของตนเอง ไม่เคยมีความเป็น “ประชาธิปไตยสมบูรณ์แบบ” ซึ่งในชีวิตจริงย่อมเป็นไปได้ยาก

      ฉะนั้น น่าจะถึงเวลาแล้วที่กระทรวงศึกษาธิการและกระทรวงอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัย และนวัตกรรม ที่จะต้องพิจารณาอย่างจริงจัง ต่อปัญหาการจัดการศึกษาเพื่อสร้างปทัสถานการประพฤติปฏิบัติในสังคมประชาธิปไตย (แบบสายกลาง) ในระดับหมู่บ้าน สำนักงาน สถานศึกษา และระดับกระทรวง ทบวง กรม ตลอดจนรูปแบบของรัฐสภา ที่ควรประกอบด้วยสองสภา ตลอดจนกฎหมายที่เกี่ยวข้อง เช่น กฎหมายพรรคการเมือง กฎหมายว่าด้วยสมาคม-องค์กรต่างๆ ตลอดจนออกแบบหลักสูตรการสอนตั้งแต่ระดับปีที่ 1-2 ระดับอุดมศึกษา จนกระทั่งถึงอนุบาลศึกษา โดยในแต่ละระดับควรจะมียุทธวิธีจัดอย่างไร รวมทั้งการแปลตำราทางสังคมศาสตร์ที่เกี่ยวข้องกับเรื่องราวของการต่อสู้เพื่อระบอบการเมืองการปกครองดังกล่าวของนานาประเทศ รวมทั้งประเทศไทย

      โดยสรุป น่าจะเป็นการปฏิรูปการศึกษาครั้งที่ 3 ถัดจากการปฏิรูปครั้งที่ 2 เมื่อ พ.ศ. 2541-2542 เป็นการปฏิรูปเพื่อสร้างพลเมืองรุ่นใหม่ให้เข้าใจบริบทของการเมืองไทย-วัฒนธรรม จากอดีตถึงปัจจุบัน และบริบทของการเมืองในประเทศตะวันตก-ตะวันออก มีความรู้ เข้าใจข้อดี-ข้อด้อย ของระบบการเมือง-การปกครองแบบนี้ และคิดอ่านหาหนทางที่ปรับระบบให้เหมาะสมและลงตัวในบริบทของสังคมไทย หรือนัยหนึ่ง ผสมผสานระหว่างสิ่งที่ดีงามจากอดีต กับสิ่งที่ดีงามในโลกปัจจุบัน

      เราไม่ควรและไม่จำเป็นต้องเลียนแบบของใคร เราควรออกแบบตามความเหมาะสมกับวัฒนธรรมของเรา และเริ่มจากระดับที่ง่ายพอปฏิบัติได้ เพื่อให้โอกาสการพัฒนาไปสู่ระดับขั้นที่สลับซับซ้อนเมื่อการศึกษาของพลเมืองยกระดับและคุณภาพของพลเมืองสูงขึ้น

      จึงหวังว่าเราจะได้ผู้นำทางการศึกษาที่มองการณ์ไกล และศรัทธาในระบอบประชาธิปไตยมากพอที่จะทุ่มเททรัพยากรการเงินและบุคคลเพื่อยกระดับความรู้ ความคิด และทักษะการปฏิบัติตามวิถีชีวิตและอุดมการณ์ประชาธิปไตยสายกลางหรือสายพุทธ