สิทธิความเป็นส่วนตัว : บทบาทสื่อและความรับผิดชอบ       ภายใต้โครงการ “การคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลของพลเมือง” ของสถาบันนโยบายศึกษา โดยการสนับสนุนของมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ได้มีการจัดเวทีเสวนา เรื่อง “สิทธิความเป็นส่วนตัว : บทบาทของสื่อ และความรับผิดชอบในการสร้างความตระหนักต่อสังคม” เมื่อวันที่ 26 มิถุนายน 2562 ที่โรงแรมหัวช้าง เฮอริเทจ ถนนพญาไท กรุงเทพฯ       ในงานนี้ Mr.Georg Gafron ผู้แทนมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ประจำประเทศไทย ได้กล่าวต้อนรับและชี้ให้เห็นความสำคัญเรื่องสิทธิมนุษยชน ที่รัฐบาลเยอรมันเน้นในเรื่องการปกป้องเสรีภาพ และการแสดงออกของบุคคลขณะเดียวกัน ก็ต้องตระหนักถึงการไม่ไปกระทำการละเมิดต่อผู้อื่น รวมไปถึงการละเมิดในข้อมูลส่วนบุคคลอีกด้วย ซึ่งเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นได้ง่าย และแพร่หลายมากในโลกสมัยปัจจุบัน และประเทศต่างๆ ทั่วโลกต่างก็ตระหนักถึงภัยของการละเมิดข้อมูลส่วนบุคคลมากขึ้นด้วย โดยเฉพาะประเทศเยอรมันได้ยกให้การละเมิดสิทธิความเป็นส่วนตัว เป็นภัยอันดับที่สองรองจากเรื่องสภาวะภูมิอากาศเปลี่ยนแปลง ซึ่งเรื่องข้อมูลส่วนบุคคลนี้เป็นเรื่องหนึ่งในสิทธิความเป็นส่วนตัว และจากการที่การสื่อสารในโลกสมัยใหม่ใช้เวลาในโลกออนไลน์มากขึ้น จึงทำให้ความสัมพันธ์ของผู้คนในชีวิตจริงเกิดขึ้นได้น้อยลงไปด้วย การป้องกันการละเมิดในข้อมูลส่วนบุคคลจึงเป็นเรื่องที่ต้องตระหนัก ทั้งนี้เพื่อรักษาพื้นที่ความเป็นส่วนตัวของปัจเจกบุคคลนั่นเอง       คุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร ผู้อำนวยการสถาบันนโยบายศึกษา ได้กล่าวถึงการเสวนา 2 ครั้งที่ผ่านมาว่า มีข้อสรุปที่น่าสนใจ ประการแรก เรื่อการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล แม้จะมีความพยายามทำให้เกิดขึ้นในสังคมไทย กระทั่งประกาศเป็นกฎหมาย เมื่อวันที่ 27 พฤษภาคม 2562 ที่ผ่านมา กลับพบว่า เป็นกฎหมายที่นำเอาแนวคิดและเนื้อหามาจากสหภาพยุโรป ซึ่งประเทศเหล่านี้ได้มีการพัฒนากระบวนการคิด ทักษะทางสังคม และวิถีปฏิบัติของชีวิตและสังคมบนพื้นฐานของหลักสิทธิมนุษยชน กฎหมายต่างๆ รวมทั้งกฎหมายเรื่องการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลในสหภาพยุโรปจึงอยู่ในบริบทของสังคมที่ยึดหลักสิทธิมนุษยชนและประชาธิปไตย เรื่องสิทธิความเป็นส่วนตัว ที่ครอบคลุมเรื่องข้อมูลส่วนบุคคล หรืออาจเรียกว่า “ข้อมูลส่วนตัว” ซึ่งถือว่าเป็นทรัพย์สินส่วนตัวด้วย จึงเป็นเรื่องของสิทธิมนุษยชนโดยตรง และจำเป็นต้องได้รับการรับรอง และคุ้มครองเป็นหลัก ไม่ว่าจะโดยรัฐ หรือภาคเอกชนจะละเมิดไม่ได้       ประการที่สอง การใช้ข้อมูลส่วนบุคคลในประเทศไทย ปรากฏอยู่ในทั้งภาครัฐและเอกชน โดยที่ยังไม่มีการตระหนักถึงความสำคัญของเจ้าของข้อมูลในลักษณะของการยินยอมให้เอาข้อมูลไปใช้ หรือวิธีการได้มาของข้อมูลส่วนบุคคลที่เจ้าของข้อมูลเองไม่ได้ให้การยินยอม หรือไม่รู้ว่าถูกเอาข้อมูลไปใช้โดยไม่รู้ตัว รวมถึงเจ้าของข้อมูลอาจไม่เข้าใจถึงความสำคัญของข้อมูลส่วนตัวที่มีค่า หรืออาจเรียกได้ว่าเป็นสินทรัพย์ส่วนบุคคลซึ่งโลกสมัยใหม่ให้ความสำคัญอย่างมากกับข้อมูลนี้ ประการที่สาม พ.ร.บ. ว่าด้วยการคุ้มครองส่วนบุคคล เป็นกฎหมายที่เน้นให้ความสำคัญกับความมั่นคงของรัฐ และเอื้อประโยชน์กับภาคธุรกิจมากกว่าที่จะเน้นในเรื่องหลักสิทธิมนุษยชน ดังเช่นที่ EU หรือสหภาพยุโรปบังคับใช้ที่ให้ความสำคัญกับความเป็นส่วนตัวและข้อมูลของบุคคลที่ต้องคุ้มครอง อันเป็นการแสดงถึงการเคารพในคุณค่าและศักดิ์ศรีของความเป็นมนุษย์ ซึ่งผู้ใช้ข้อมูลส่วนบุคคลหลักในสังคมไทย ก็คือภาครัฐและภาคเอกชนเท่านั้น       ประการที่สี่ การออกแบบกฎหมายในการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลครั้งนี้ จึงไม่มีบริบททางสังคมรองรับ เนื่องจากสังคมไทยยังเป็นสังคมที่เน้นการใช้อำนาจ กฎหมายหลายฉบับ และระเบียบวิธีการปฏิบัติจึงไม่ไปในทิศทางการปกป้องคุ้มครองสิทธิมนุษยชน ซึ่งเป็นค่านิยมสากล       คุณสมชาติ เจศรีชัย ผู้อำนวยการฝ่ายแผนงาน สถาบันนโยบายศึกษา ซึ่งเป็นผู้ดำเนินรายการ ได้กล่าวว่า ข้อมูลส่วนบุคคลต่างๆ ที่ปรากฏเป็นข่าว เป็นข้อมูลส่วนตัว และบางเรื่องเป็นข้อมูลสาธารณะ จะทำอย่างไรให้สื่อที่นำข้อมูลไปเผยแพร่ออกสู่สาธารณะ ได้มีความรับผิดชอบต่อความเป็นส่วนตัวของบุคคล ซึ่ง พ.ร.บ.คุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลได้ประกาศใช้บังคับแล้ว แต่ก็ยังมีอีกหลายมาตรา หลายหมวด ที่ได้รับการยกเว้น ไม่ต้องบังคับใช้จนกว่าจะครบ 1 ปี และได้เชิญวิทยากรพูดเรื่อง สื่อกับความรับผิดชอบในการใช้ข้อมูลส่วนบุคคล ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของสิทธิในความเป็นส่วนตัว       คุณภัทระ คำพิทักษ์ ที่ปรึกษาสมาคมนักข่าวนักหนังสือพิมพ์แห่งประเทศไทย และเป็นอดีต กรรมการร่างรัฐธรรมนูญ (กรธ.) ฉบับปี 2560 ซึ่งใช้อยู่ในปัจจุบันได้กล่าวว่า เมื่อครั้งที่ยังอยู่ในสภาการหนังสือพิมพ์ และยังไม่ได้เป็น กรธ. ได้เสนอว่า ควรทำ พ.ร.บ.คุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล เพราะลดปัญหากระทบกระทั่งระหว่างประชาชนกับสื่อมวลชน พอมาเป็น กรธ. ก็รับร่างนี้ไป ไม่คาดคิดว่าจะออกกฎหมายมาเร็วขนาดนี้ และเมื่อพูดถึงสื่อต่อเรื่องนี้ บทบาทของสื่อและความรับผิดชอบทั้งต่อสังคมและต่อความเป็นส่วนตัวของบุคคล มีโครงสร้างอยู่ 3 เรื่อง คือ 1) สิทธิและเสรีภาพของบุคคล จะไม่มีปัญหาอะไรเลย ถ้าสื่อมวลชนไม่ไปละเมิด 2) สิทธิและจริยธรรมของสื่อมวลชน 3) บทบาทของสื่อ และความตระหนัก มีความรับความผิดชอบต่อสังคม ซึ่งเรื่องสิทธิมนุษยชนเป็นฐานที่ให้ความเคารพในศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ ปรากฏชัดเจนครั้งแรกในรัฐธรรมนูญ ปี 2540 และเมื่อถึงปี 2560 ปรากฏในมาตรา 32 ซึ่งตรงกับเนื้อหาของ พ.ร.บ.คุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล และยังมีมาตรา 26 ที่มีถ้อยคำที่ห้ามเอาข้อมูลส่วนบุคคลไปใช้ เว้นแต่โดยอำนาจตามบทบัญญัติแห่งกฎหมายที่ตราขึ้นเพียงเท่าที่จำเป็น เพื่อประโยชน์สาธารณะ ความหมายคือ ห้ามเด็ดขาดในการนำข้อมูลส่วนบุคคลไปทำอะไรก็ตาม ยกเว้นกรณีที่มีกฎหมายออกมาเพื่อประโยชน์สาธารณะ กล่าวคือ เอาไปใช้ได้แต่ต้องเพื่อประโยชน์สาธารณะ และเมื่อพิจารณาดู พ.ร.บ.คุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล มีส่วนใดที่เกี่ยวข้องกับสื่อมวลชน น่าจะอยู่ในเรื่องของจริยธรรมของสื่อ ที่มีบทบาทตั้งแต่เป็นผู้ผลิต คือปล่อยข้อมูล ที่จะต้องตระหนักในความรับผิดชอบในข้อมูลของบุคคลที่จะไม่ไปละเมิด เพราะจะมีความรับผิดชอบทางแพ่ง และอาญา ซึ่งในมาตรา 4 ของ พ.ร.บ. นี้ ก็ใช้บังคับกับสื่อด้วย ที่ต้องระมัดระวัง และทำอย่างมีจริยธรรม และโดยระบบของสื่อเองที่การเก็บข้อมูลส่วนบุคคลไว้ยังไม่ได้ จัดเก็บอย่างเป็นระบบมากนัก แต่จะเป็นข้อมูลที่ใช้ในปัจจุบัน ส่วนที่อันตรายคือ การรวบรวมข้อมูลเก่าๆ มาเขียนใหม่ รวบรวมข้อมูลจากกูเกิ้ล อันนี้มีโอกาสที่จะผิดพลาดสูง ที่จะต้องรับผิดชอบตามกฎหมาย ที่มีโทษปรับแรงมาก ฉะนั้นการเผยแพร่ข้อมูลบุคคลออกไปในสื่อ จะช่วยได้มาก ถ้ามีการทำความเข้าใจและเคารพในสิทธิส่วนบุคคล และเมื่อพูดถึงสื่อกับข้อมูลส่วนบุคคล เขาจะดูที่เนื้อหาว่าละเมิดไหม และได้ข้อมูลมาอย่างถูกต้อง       คุณจรรยา แผนสมบูรณ์ กล่าวถึงสถานการณ์ของสังคมปัจจุบันว่า ผู้ใช้เทคโนโลยีมีส่วนสำคัญที่จะทำให้เกิดการละเมิดเพิ่มขึ้น 5G ภาพถ่ายดาวเทียมมองทะลุ กฎหมายสอดแนมต่างๆ กฎหมายจะเดินตามเทคโนโลยี ทำให้การปกป้องบุคคล และข้อมูลของบุคคลยากขึ้น และเป็นการละเมิดศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ สื่อมวลชนที่ต้องเสนอข่าว อาจทำการละเมิดได้       คุณวรินทร์ เทียมจรัส ตั้งข้อสังเกตว่า การละเมิดสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐาน สื่อทำมากที่สุด รองลงมาคือราชการ และมีข้อสงสัยว่าข้อมูลส่วนบุคคล หรือข้อมูลสาธารณะ ควรมีกฎเกณฑ์อะไรที่ให้ข้อมูลเหล่านี้ได้รับการคุ้มครอง ข้อมูลส่วนบุคคลทำให้ปราศจากความเป็นมนุษย์ ถ้าการละเมิดความเป็นมนุษย์เกิดขึ้น       คุณชวน หวังสุนทรชัย นักวิชาการ TDRI ได้ชี้ให้เห็นหลักวิชาของ 2 คำ คือ ความเป็นส่วนตัว กับ การคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล ซึ่งคำๆ นี้เหมือนจะเป็นเรื่องเดียวกัน แต่เป็นคนละเรื่อง ในเรื่องของสื่อ จริงๆ แล้ว ไม่ใช่การคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล แต่เป็นเรื่องการรักษาความเป็นส่วนตัว การคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลตามหลักกฎหมายคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล หมายถึง การเก็บ ใช้ การเปิดเผยได้ และปัจจุบันทุกคนเป็นสื่อได้ นอกจากสื่อกระแสหลัก       คุณปฐมพงษ์ ขาวจันทร์ จากสำนักงาน DE พึ่งมารับหน้าที่เรื่องการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล เรื่องสิทธิส่วนบุคคลกับข้อมูลส่วนบุคคล การออกกฎหมายการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล เป็นก้าวแรก เรื่องสิทธิในการลบข้อมูลส่วนบุคคลก็มีการบัญญัติไว้ในกฎหมายแล้ว แต่ยังไม่บังคับใช้ ปัจจุบันมีเรื่องของสำนักงานและคณะกรรมการกำลังเซตตัวอยู่ ส่วนผู้ควบคุมข้อมูล ผู้ประมวลข้อมูลอาจจะต้องถัดไป เรื่องพระราชบัญญัติไปกำหนดสื่อหรือเปล่า จริงๆ แล้วของสื่อยกเว้นในกิจกรรมของสื่อตามมาตรา 4 อนุ 3 ประกอบตามจรรยาบรรณวิชาชีพตามรัฐธรรมนูญ กฎหมายนี้ให้สิทธิกับสื่อ เรืองจริยธรรมอ่อนแข็งมากน้อยเพียงใดก็ตามรัฐธรรมนูญอยู่แล้ว ที่เรากลัวกันมากคือคำว่าประโยชน์สาธารณะหาคำจำกัดความหรือความชัดเจนไม่ได้ก็จะเป็นปัญหาในการดำเนินงานของสื่อต่อไป       กล่าวโดยสรุป บทบาทของสื่อที่มีความรับผิดชอบต่อส่วนรวมที่มีเรื่องข้อมูลส่วนบุคคลอยู่ด้วยนั้น ความสำคัญที่สื่อต้องยึดหลักสิทธิมนุษยชน เพื่อจะไม่กระทำการละเมิดผู้ใด ในการนำข้อมูลของบุคคลมาใช้ ซึ่งจะต้องมีมาตรการทางกฎหมายทั้งทางแพ่ง และอาญา อีกทั้งสื่อจะต้องยึดหลักจริยธรรมและวิชาชีพของสื่อเพื่อรักษาความเป็นส่วนตัวของบุคคลและรับผิดชอบต่อสังคม