ความเป็นส่วนตัวของพลเมือง : สิทธิในข้อมูลส่วนบุคคล และการคุ้มครอง       โลกยุคใหม่ หลายคนมองว่าเป็นโลกที่ไร้พรมแดน เพราะอินเตอร์เน็ตหรือเทคโนโลยีการติดต่อสื่อสารระบบความเร็วสูง และเทคโนโลยีชั้นสูงเป็นตัวนำการพบปะของมนุษยชาติและการพัฒนาโลกสมัยใหม่แบบไร้พรมแดน กล่าวได้ว่าเป็นพลังอำนาจใหม่สามารถเปลี่ยนแปลงทุกอย่างได้แม้เสี้ยววินาที กระทั่งมีการกล่าวกันว่า “ความเป็นส่วนตัว” ของปัจเจกก็อาจหายไปแล้ว ถ้าเช่นนั้น “สิทธิ” ในความเป็นตัวตน หรือความเป็นส่วนตัวของบุคคลเหล่านั้น จะมีตำแหน่งแห่งหนใดในสังคม หลักการพื้นฐานของสิทธิมนุษยชนว่าด้วยสิทธิในความเป็นส่วนตัว ข้อ 12 ตามปฏิญญาสากลที่ประกาศใช้ตั้งแต่ปี 2419 (ค.ศ.1948) ยังจะสามารถนำมาใช้เป็นบรรทัดฐานได้หรือไม่อย่างไรกับสังคมที่มีพลวัตในการจัดระเบียบโลกใหม่ ทั้งเศรษฐกิจ สังคม และการเมือง ในปัจจุบันอันเป็นประเด็นใหม่ที่พึงให้ความสนใจและปรับตัวกับวิถีชีวิตของสังคมโลกที่เปลี่ยนแปลงเช่นนี้       สถาบันนโยบายศึกษา จึงได้จัดทำโครงการเรื่อง “การคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล” (Personal Data Protection) ขึ้น การดำเนินงานและกิจกรรมในช่วงระหว่าง 3 ปี (2562-2564) นี้ เพื่อสร้างการรับรู้ เรียนรู้ และตระหนักรู้ให้กับสังคมไทย ทั้งนี้การดำเนินงานดังกล่าวตั้งอยู่บนฐานของหลักสิทธิมนุษยชน และความเป็นพลเมืองกับสังคมประชาธิปไตย ซึ่งเป็นหลักการในการขับเคลื่อนและการพัฒนาพลเมืองกับสังคมโดยรวม       ในวาระโอกาสดังกล่าวนี้ สถาบันฯ ได้แสดงเจตจำนงในการทำงานร่วมกับสำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ซึ่งมีเป้าหมายปลายทางที่จะยกระดับสังคมไทยให้เป็นสังคมที่เคารพในคุณค่าและศักดิ์ศรีแห่งความเป็นมนุษย์ ไม่ละเมิดสิทธิและเสรีภาพของผู้อื่น และที่สำคัญให้ความเคารพในการเป็นส่วนตัวซึ่งกันและกันอันรวมถึงข้อมูลส่วนตัวด้วย โดยมีมาตรการทางกฎหมายเข้ามาให้การดูแล และคุ้มครองไปพร้อมๆ กับความเข้าใจและความตระหนักในระดับปัจเจกบุคคลเพื่อการปกป้องข้อมูลของตนเองไม่ให้ถูกนำไปใช้โดยปราศจากการยินยอม       เมื่อวันที่ 25 มีนาคม 2562 ณ ห้องเสวนา ชั้น 6 สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ จึงได้มีพิธีลงนามความตกลงร่วมกันของ 2 หน่วยงานคือ สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ และสถาบันนโยบายศึกษา ในการแสดงความมุ่งมั่นที่จะสนับสนุนกิจกรรมที่เป็นการส่งเสริมด้านสิทธิมนุษยชนในประเทศ และโดยเฉพาะในประเด็น “การคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลของพลเมือง” ในช่วง 3 ปีต่อจากนี้ไป โดยมีคุณวัส ติงสมิตร ประธานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติเป็นประธานพิธี คุณโสพล จริงจิตร เลขาธิการ สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ และคุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร ผู้อำนวยการสถาบันนโยบายศึกษา ร่วมลงนาม อีกทั้งยังมี กรรมการสิทธิ 2 ท่าน คุณฉัตรสุดาจันทร์ดียิ่ง และ คุณประกายรัตน์ ต้นธีรวงศ์ ทั้งนี้ยังมี คุณรตญา กอบศิริกาญจน์ รองเลขาธิการสำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ และ คุณสมชาติ เจศรีชัย ผู้อำนวยการฝ่ายแผนงาน สถาบันนโยบายศึกษา พร้อมกับเจ้าหน้าที่จากทั้ง 2 หน่วยงานเข้าร่วมในพิธีลงนามนี้ด้วย       การจัดกิจกรรมเพื่อสร้างความรู้ความเข้าใจเรื่อง “การคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลของพลเมือง” มีกรอบการทำงาน 6 หัวข้อ คือ สิทธิความเป็นส่วนตัว : แนวคิด ความหมาย และการปกป้องโดยกฎหมาย ข้อมูลส่วนบุคคล : กฎหมาย ระเบียบและแนวทางการปฏิบัติ สิทธิความเป็นส่วนตัว/บทบาทของสื่อและความรับผิดชอบในการสร้างความตระหนักต่อ สังคม ข้อมูลส่วนบุคคล กับความมั่นคงสาธารณะ การปกป้องข้อมูลส่วนบุคคล/ความตระหนักต่อการละเมิดทางอิเล็กทรอนิกส์ แนวทางการปฏิบัติเรื่องการปกป้องข้อมูลส่วนบุคคล       ในการจัดกิจกรรมครั้งแรก เริ่มด้วยการเสวนาเรื่อง “สิทธิความเป็นส่วนตัว : แนวคิด ความหมาย และการปกป้องโดยกฎหมาย" วันพฤหัสบดีที่ 28 มีนาคม 2562 ณ โรงแรมวี (Vie Hotel) ถนนพญาไท กรุงเทพฯ โดยมี คุณอัญญะรัฐ เอ่งฉ้วน ที่ปรึกษา สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ได้กล่าวเปิดงานโดยชี้ให้เห็นถึงความเป็นส่วนตัวเป็นพื้นฐานของสิทธิมนุษยชนที่ต้องยึดถือ เป็นสิทธิของความเป็นส่วนตัวของปัจเจก แต่ในขณะเดียวกันเมื่อสังคมเปลี่ยนแปลงจากการใช้เทคโนโลยี การสร้างความรู้ ความเข้าใจ และปกป้องในเรื่องนี้จำเป็นต้องยกระดับการทำงานเพื่อไม่ให้ล้าหลังจากการที่สังคมพัฒนาไปข้างหน้าตลอดเวลา Mr.Georg Gafron ผู้แทนมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ประจำประเทศไทย ได้ชี้ถึงความสำคัญของหลักการพื้นฐานสิทธิมนุษยชนและค่านิยมประชาธิปไตย และกล่าวว่าในรัฐธรรมนูญของเยอรมัน 20 มาตราแรก จะเปลี่ยนแปลงแก้ไขไม่ได้เลย เพื่อคุ้มครองศักดิ์ศรีและคุณค่าของความเป็นมนุษย์ของปัจเจกที่มีสิทธิในความเป็นส่วนตัวและข้อมูลของตนเองอยู่ด้วย       ในวันดังกล่าวมี ดร.นคร เสรีรักษ์ เป็นผู้นำเสวนา คุณสมชาติ เจศรีชัย เป็นผู้ดำเนินรายการ และมีผู้เข้าร่วมเสวนาจากหน่วยงานทั้งภาครัฐ เอกชน สื่อมวลชน และนักการเมือง ร่วมแลกเปลี่ยนแนวคิดและการกำหนดทิศทางที่ควรจะเป็นสำหรับปัจเจก และส่วนของรัฐผู้ควบคุมกฎ        ดร.นคร เสรีรักษ์ ได้นำการเสวนาว่าในทางสากล กฎหมายคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลมีใช้แล้วถึง 150 ประเทศ ทั้งนี้ในกลุ่มสหภาพยุโรปได้มีกฎหมายนี้ใช้อย่างเป็นทางการแล้ว และทำให้ประเทศต่างๆ ต้องปรับตัวตามไปด้วยรวมทั้งประเทศไทย เพราะการเชื่อมโยงกันทางธุรกิจ และสังคม มีผลต่อการปกป้องคุ้มครองของพลเมืองของรัฐ สำหรับความเป็นส่วนตัวในมิติของข้อมูลส่วนบุคคล มีความสำคัญตรงที่ความเป็นส่วนตัวเกิดมาพร้อมกับสิทธิแล้ว คือ สิทธิในชีวิตและร่างกาย สิทธิในบ้าน สิทธิที่จะต่อติดกับใครก็ได้ สิทธิในการตัดสินใจที่จะยินยอมหรือไม่ยินยอมให้ใครมายุ่งเกี่ยวกับข้อมูลส่วนบุคคลของตนเอง ข้อมูลส่วนบุคคลก็คือทรัพย์สิน ไม่ว่าจะเป็น ชื่อ นามสกุล บ้านเลขที่ หมายเลขโทรศัพท์ และเรื่องราวทั้งหมดของคนๆ หนึ่งล้วนเป็นทรัพย์สินของคนๆ นั้น เมื่อสำคัญเช่นนี้แล้ว จึงมีประเด็นว่าจะคุ้มครองอย่างไรไม่ให้ใครเอาข้อมูลส่วนตัวไปใช้โดยไม่บอกกล่าว และถ้าได้ไปแล้ว เช่น รัฐเอาไปจะมีมาตรการดูแลปกป้องอย่างไรว่าจะใช้ในทางที่ชอบ จึงต้องทำความเข้าใจกับทั้งแนวคิดและการปกป้องทางกฎหมาย รัฐธรรมนูญ 2560 เขียนไว้ชัดเจน หลักการเรื่องความเป็นส่วนตัวหรือการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล และมีที่มาก่อนแล้วคือข้อมูลส่วนบุคคลภายใต้ พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารของราชการ ที่ต้องจัดเก็บเท่าที่จำเป็น ทันสมัยอยู่เสมอ เปิดเผยโดยปราศจากการยินยอมไม่ได้ ซึ่งสอดคล้องตามหลักเกณฑ์ ข้อตกลงระหว่างประเทศ แต่กฎหมายดังกล่าวบังคับใช้กับหน่วยงานของรัฐเท่านั้น จึงเป็นปัญหาว่าถ้าเป็นข้อมูลส่วนบุคคลที่อยู่ในภาคเอกชนใครจะเป็นผู้ดูแล และเมื่อถูกละเมิดใครจะเป็นผู้เยียวยา เป็นต้น       กฎหมายใหม่ในเรื่องนี้ที่จะออกมามีสาระสำคัญ เรื่องการจัดเก็บข้อมูล คือห้ามเก็บถ้าไม่ได้รับความยินยอม การเก็บเท่าที่จำเป็น ก่อนเก็บข้อมูลต้องแจ้งวัตถุประสงค์ว่าเอาข้อมูลไปทำอะไร มีข้อมูลประเภทอะไรบ้าง เป็นการเก็บโดยได้รับการยินยอม การห้ามเก็บจากแหล่งอื่นต้องเก็บจากเจ้าตัว เพราะไม่มีใครรู้ข้อมูลส่วนบุคคลนอกจากเจ้าตัว และข้อมูลที่อ่อนไหวบางประเภทห้ามเก็บ เช่น ความเชื่อสมาชิกพรรคการเมืองการนับถือศาสนา รสนิยมทางเพศ ประวัติสุขภาพ หรือข้อมูลที่อาจนำไปสู่การเลือกปฏิบัติ ทั้งหมดนี้ถือเป็นหัวใจของการเก็บข้อมูลส่วนบุคคลห้ามเก็บเด็ดขาด และในส่วนของการใช้ข้อมูล ก็คือห้ามใช้โดยไม่ได้รับการยินยอม หรือห้ามใช้นอกวัตถุประสงค์ที่แจ้งไว้ ข้อมูลก็ต้องเก็บรักษาให้เป็นปัจจุบัน ผู้มีหน้าที่จัดเก็บต้องรักษามาตรฐานความปลอดภัย และเมื่อมีความเสี่ยงหรือเสียหายต้องแจ้งเจ้าของข้อมูล ซึ่งหากพิจารณาตาม พ.ร.บ.ถือว่ามีมาตรการปกป้องทางกฎหมายแล้วในเรื่องนี้ แต่ในทางสังคมจะทำอย่างไร กฎหมายเอื้อมไปถึงสิทธิความเป็นส่วนตัวของพลเมืองเพียงพอหรือยัง หรือข้อมูลส่วนตัวได้ตกไปเป็นประโยชน์ของผู้ประกอบการในทางธุรกิจ เพราะเรื่องนี้มีผู้ใช้ประโยชน์ข้อมูลส่วนบุคคลอย่างมากและโดยตรง คือ 2 องค์กร คือ รัฐกับธุรกิจ เป็นหลัก        คุณกษิต ภิรมย์ ได้แสดงความเห็นต่อเรื่องการนำแนวคิดและกฎหมายมาบังคับใช้ ต้องไม่เลือกปฏิบัติ ดังเช่น เรื่องธนาคารที่จะได้รับการยกเว้นจากการมีข้อมูลส่วนบุคคลซึ่งเป็นลูกค้าของธนาคารก็จะไม่ได้รับการคุ้มครอง ตามมาตรา 4 ข้อที่ 6 ที่การดำเนินการกับข้อมูลของบริษัท ข้อมูลเครดิต และสมาชิกตามกฎหมายว่าด้วยการประกอบธุรกิจข้อมูลเครดิตที่ได้รับการยกเว้นตาม พ.ร.บ.คุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล ซึ่งธนาคารได้รับการยกเว้นตาม พ.ร.บ.ข้อมูลส่วนบุคคลก็เท่ากับว่ามีกฎหมายแต่เลือกปฏิบัติ และมีความเห็นว่าสถานศึกษาต้องบรรจุวิชาเรียนนี้ไว้ในวิชา General Education และทุกหน่วยงานของรัฐ บุคลากรต้องรู้เรื่องนี้ และมีหน้าที่ให้ความรู้ มีงบประมาณเรื่องให้การศึกษาเรื่องนี้อย่างเป็นเรื่องราว เรื่องข้อมูลส่วนบุคคล ความสำคัญอยู่ที่การปกป้องคุ้มครองข้อมูล ต้องแก้ปัญหาโดยให้ทุกบริษัทขึ้นทะเบียน และทุกบริษัทต้องรู้ว่าเอาไปใช้ในเรื่องงานที่ยินยอมเท่านั้น และเอาไปเปิดเผยไม่ได้ กระทรวงที่เกี่ยวข้อง กรมทะเบียนการค้า สภาอุตสาหกรรม หอการค้า สถาบันอุดมศึกษา ต้องเข้าใจในเรื่องนี้รวมทั้ง สื่อมวลชนและกรมประชาสัมพันธ์ของรัฐ เพื่อนำความรู้ความเข้าใจนี้ไปอยู่ในแนวทางปฏิบัติด้วย        คุณชวน หวังสุนทรชัย มีความเห็นว่า เมื่อเป็นกฎหมายจึงเริ่มจากภาครัฐ ซึ่งจะต้องมีความรู้อย่างชัดเจน เมื่อมีอำนาจตามกฎหมาย เป็นผู้คุมกฎ ต้องบอกเอกชนและประชาชนได้อย่างถูกต้อง ว่าอะไรเกี่ยวไม่เกี่ยวกับการใช้ข้อมูลส่วนบุคคล และการถูกนำไปนั้นได้ทำถูกต้อง ไม่มีการละเมิดเจ้าของข้อมูล หรือใช้โดยได้รับการยินยอมอย่างไร เป็นต้น เพราะข้อมูลมีความสำคัญ แต่การปกป้องก็ยิ่งสำคัญ (Date Protection) เพราะถือเป็นเรื่องการปฏิบัติ ข้อมูลที่หน่วยงานรัฐครอบครอง เช่น ตาม พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารของราชการ ซึ่งมีมาตราว่าด้วยข้อมูลส่วนบุคคลอยู่ด้วย แต่ในอีกทางหนึ่ง นักวิชาการก็มีการถกเถียงว่าข้อมูลส่วนบุคคลอาจไม่ใช้ข้อมูลส่วนบุคคล เช่น กรณีบัตรเครดิต ถ้าดูด้านล่างบาร์โค้ตอาจจะเจอเลขบัญชีก็ได้ ตอนที่เราใช้บริการเขา ซึ่งเขาจะมีนโยบาย Privacy Policy ให้เรายินยอมตกลง การให้การยินยอมกับการแจ้งให้ทราบจึงเป็นคนละประเด็นกัน ปัญหาใหม่ของสังคมไทยคือความสามารถในการอธิบายว่าข้อมูลนี้สำคัญอย่างไร ต้องสื่อสารให้สังคมเข้าใจ        คุณภัทระ คำพิทักษ์ มองเรื่องนี้เกี่ยวกับสื่อมวลชนว่า ส่วนหนึ่งเกิดจากความไม่ชัดเจนของสิทธิส่วนบุคคลของสังคมเรากับความไม่ชัดเจนของสื่อเองในเรื่องนี้ด้วย ถ้าสังคมและสื่อเข้าใจเรื่องสิทธิส่วนบุคคล เรื่องอื่นอีกจำนวนมากจะหายไป ขณะนี้เราอยู่ในจุดเปลี่ยนของสังคมที่เร็วมาก เรื่องข้อมูลส่วนบุคคลจึงเป็นเรื่องจะถูกนำไปใช้ประโยชน์ เราจึงควรได้รับการคุ้มครองจากการแสวงหาประโยชน์จากข้อมูลส่วนตัวของเรา ซึ่งรัฐธรรมนูญปี 2560 บอกว่า การกระทำอันเป็นการละเมิดหรือกระทบสิทธิส่วนบุคคลจะกระทำไม่ได้ ซึ่งเป็นหลักการใหญ่ที่สำคัญ แต่ยกเว้นไว้ว่า “เพียงเท่าที่จำเป็นและเป็นประโยชน์ต่อสาธารณะ” ประเด็นสำคัญคือการจัดเก็บข้อมูลส่วนบุคคล ต้องขออนุญาตเจ้าของก่อน ทั้งธนาคาร ภาคธุรกิจ หรือหน่วยงานรัฐจะเข้าใจไหม กฎหมายใหม่ออกมา รัฐต้องเข้าใจเรื่องนี้ก่อน ดังที่คุณกษิต พูดไว้ว่าต้องมีกระบวนการที่ทำความเข้าใจกันในเรื่องนี้ในภาครัฐ        คุณวรวุฒิ เปรมประภา เห็นว่าเรื่อง Regulator ผู้ควบคุมกฎหรือภาครัฐเป็นเรื่องสำคัญและจำเป็นต้องเข้าใจให้ชัดเจนไม่ว่าในภาครัฐหรือเอกชน หรืออาจมี Regulator ที่เป็นหน่วยงานกลางหรือเป็นอิสระ แทนที่จะเป็น Regulator ตั้งขึ้นมากันเองมากมาย และเห็นด้วยกับคุณกษิต ที่ว่า ให้แต่ละกระทรวงไปทำหน้าที่ให้มีความเข้าใจอย่างชัดเจนเรื่องนี้ เพื่อผลในทางปฏิบัติที่มีผู้รับผิดชอบและปฏิบัติได้       Mr.Georg Gafron ได้ให้ความเห็นต่อเวทีเสวนาในหัวข้อ “การคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลของพลเมือง” เป็นการปิดท้ายไว้ว่า ปัจจุบันประเด็นและข้อถกเถียงเรื่องสิทธิมนุษยชนและการคุ้มครองสิทธิได้เปลี่ยนไปจากอดีตมาก เพราะผลพวงจากเทคโนโลยีดิจิทัลที่มีบทบาทมากขึ้นในการดำเนินกิจกรรมส่วนบุคคลและการดำเนินธุรกิจ หน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับการขับเคลื่อนและออกนโยบายหรือกฎหมายเพื่อที่จะมาแก้ปัญหาการละเมิดที่เกิดขึ้น จึงต้องยกระดับการทำงานไปอีกขั้น       สำหรับประเทศเยอรมนี ก็มีกรณีศึกษาหลายเรื่องในประเด็นดังกล่าว เช่น กรณีการซื้อขายผลิตภัณฑ์ผ่าน Grey Market หรือตลาด/การซื้อขายแลกเปลี่ยนผลิตภัณฑ์โดยที่ผู้จำหน่าย/ผู้นำเข้าไม่ได้รับการแต่งตั้งอย่างเป็นทางการจากผู้ผลิตหรือเจ้าของผลิตภัณฑ์ การซื้อขายผ่านช่องทางนี้ ผู้ขายจะต้องการข้อมูลส่วนบุคคลบางอย่างจากผู้ซื้อ เป็นข้อมูลพื้นฐานธรรมดาๆ ที่ผู้ซื้อเองไม่ได้ยั้งคิด หรือระวังสงสัยก่อนที่จะให้ข้อมูลไป ซึ่งสิ่งที่ผู้ขายหรือระบบคอมพิวเตอร์ได้กระทำต่อมา คือการนำเอาข้อมูลส่วนบุคคลต่างๆ ของผู้ซื้อไปประมวลผลเพื่อวิเคราะห์พฤติกรรมการซื้อหรือการตัดสินใจซื้อ และเอาไปต่อยอดพัฒนาธุรกิจตัวเองต่อไป ซึ่งนับเป็นผลประโยชน์ของผู้ขาย โดยที่ผู้ซื้อเองไม่ได้รับรู้การดำเนินงานดังกล่าวนี้ หรืออาจไม่ใส่ใจที่จะรับรู้ นับได้ว่า การใช้ชีวิตของบุคคลทั่วไปนั้นเป็นไปด้วยความสะดวกสบายมากขึ้น แต่ต้องแลกมากับการขาดการควบคุมการใช้ข้อมูลส่วนบุคคล       กรณีศึกษาเรื่องการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลกรณีต่อมา คือในสหภาพยุโรป ล่าสุดรัฐสภายุโรปได้พยายามผ่านกฎหมายเพื่อควบคุมการเข้าถึงข้อมูลและผลงานทางออนไลน์ได้โดยเสรี ข้อดีคือศิลปินเจ้าของผลงานต่างๆ จะได้รับความเป็นธรรมจากการที่ผลงานของตนถูกอัพโหลดเข้าช่องทางออนไลน์เพื่อเผยแพร่ แต่ข้อเสียคือการควบคุมดังกล่าวเท่ากับเป็นการปิดกั้นการเข้าถึงข้อมูลของประชาชนทั่วไปได้โดยเสรี และผลักภาระไปให้บริษัท/เจ้าของเว็บไซต์ในการหาหนทางคัดกรองผู้ขอใช้ข้อมูลหรือต้องลงทุนจัดทำระบบเพื่อควบคุมไม่ให้ข้อมูลรั่วไหล       กล่าวได้ว่า ในโลกยุคปัจจุบัน การละเมิดข้อมูลส่วนบุคคล หรือใช้ข้อมูลส่วนบุคคลไปในทางที่มิชอบ รุนแรงขึ้นไปอีกระดับหนึ่ง คือกลายเป็นอาชญากรรมทางคอมพิวเตอร์ ซึ่งต่างจากโลกในอดีตที่ข้อมูลส่วนบุคคลไม่ได้เข้าถึงง่ายขนาดนี้ แต่น่าสังเกตว่า ปัจจัยหนึ่งที่ทำให้ประชาชนละเลยการสงวนข้อมูลส่วนตัวของตน คือประเด็นเรื่องการใช้ชีวิตอย่างโดดเดี่ยวของคนในสมัยนี้ ความรู้สึกดังกล่าวย้อนแย้งกับการที่โลกเปิดกว้างจนทำให้คนเข้าถึงกันได้ง่ายมาก แต่กลายเป็นว่าจำนวนคนที่รู้สึกโดดเดี่ยวมีเพิ่มมากขึ้น จนนำไปสู่การยอมเปิดเผยข้อมูลส่วนตัวเพื่อแลกกับการให้ตัวตนเป็นที่รับรู้ของสังคม       ดังนั้น ในฐานะองค์กรผู้สนับสนุนการจัดกิจกรรมในครั้งนี้ จึงขอขอบคุณผู้เข้าร่วมเสวนาทุกคน และขอบคุณสถาบันนโยบายศึกษาที่เปิดเวทีในวันนี้เพื่อรับฟังความเห็นและข้อเสนอจากองค์กรที่เกี่ยวข้อง และขอเน้นย้ำความสำคัญของประเด็นการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลของพลเมืองว่าเป็นประเด็นที่สำคัญที่ต้องได้รับการศึกษาวิจัยต่อไป เพื่อจะได้ทำความเข้าใจกับสาธารณชนให้ได้มากที่สุด ประเด็นนี้เป็นประเด็นที่ถกกันได้ไม่สิ้นสุด ตราบใดที่โลกยังหมุนไปอย่างรวดเร็วขึ้นทุกวันเช่นนี้       นับเป็นการเสวนาที่ได้ความรู้และแลกเปลี่ยนประสบการณ์ รวมทั้งได้มุมมองจากประเทศเยอรมัน ที่ได้พัฒนาชุดแนวคิดและมีแนวทางปฏิบัติสำหรับพลเมืองไว้แล้วด้วย ทั้งนี้รวมถึงทุกประเทศในสหภาพยุโรปที่เอาจริงเอาจังกับเรื่องนี้เพื่อปกป้องคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลของพลเมืองในสหภาพยุโรปนั่นเอง       ครั้งต่อไปในการจัดเสวนาหัวข้อ “ข้อมูลส่วนบุคคล : กฎหมาย ระเบียบและแนวทางปฏิบัติ” ซึ่งจะจัดขึ้นในวันพุธที่ 29 พฤษภาคม 2562 ณ โรงแรมเมอร์เคียว ไอบีส กรุงเทพ สยาม ถนนพระราม 1 กรุงเทพฯ