วาระพลเมือง : ปฏิรูปคนด้วยการปฏิรูปการศึกษาให้ปรากฏ       เมื่อวันที่ 23 กุมภาพันธ์ 2562 ที่โรงแรมวี กรุงเทพ เอ็มแกลเลอรี่ บายโซฟิเทล ถนนพญาไท กรุงเทพฯ สถาบันนโยบายศึกษา โดยการสนับสนุนของมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ได้จัดงานพบปะกับเครือข่ายประจำปี พร้อมกับจัดเวทีเสวนาในวาระพลเมืองเรื่องการสร้างพลเมืองของประเทศไทย ซึ่งสถาบันฯ ได้ดำเนินการมาอย่างต่อเนื่องหลายปีกับหลายกลุ่ม และหลายองค์กรในภาครัฐ การจัดเสวนาในครั้งนี้เพื่อเป็นเวทีแลกเปลี่ยนความก้าวหน้าของสถานการณ์การขับเคลื่อนแนวคิดเรื่องการสร้างพลเมือง และรวมถึงการมีข้อเสนอสู่สังคมจากงานนี้อีกด้วย       การเสวนาครั้งนี้ ได้มีความห่วงใยเรื่องระบบการศึกษาของไทยมาก เพราะการที่สังคมไทยมีปัญหาเรื่องความแตกแยก ความขัดแย้ง การไม่ใช้เหตุผลในการแก้ไขปัญหา การขาดวินัย ไม่มีความรับผิดชอบทั้งต่อตนเองและส่วนรวม การขาดจิตสำนึกเพื่อส่วนรวม และการขาดศีลธรรมในการใช้ชีวิตทั้งหมดนี้ล้วนมาจากการขัดเกลาทางสังคมผ่านกลไกด้านการศึกษาของรัฐทั้งสิ้น นอกจากนี้ แนวคิดและแผนการส่งเสริมการศึกษาเพื่อสร้างพลเมืองในแนวทางประชาธิปไตย ไม่ปรากฏชัดเจนในยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี และแผนปฏิรูปประเทศ ที่จะพัฒนาประชาชนให้มีคุณภาพและคุณลักษณะของความเป็นพลเมือง กล่าวโดยย่อ ก็อาจพูดได้ว่า พฤติกรรมของคนในสังคม ก็เป็นผลมาจากการบ่มเพาะ ฝึกฝนจากสังคมนั้นๆ ซึ่งแน่นอนว่าการศึกษาที่เป็นเครื่องมือของรัฐได้ทำหน้าที่อย่างไร โดยเฉพาะงบประมาณด้านการศึกษาที่ตั้งไว้อยู่เป็นอันดับแรกของงบประมาณทั้งหมดของประเทศที่ประชุมได้แสดงความคิดเห็นที่ต้องการเปลี่ยนวิธีคิดและการจัดการศึกษาของประเทศ เพื่อสร้างเด็กและเยาวชนของชาติให้เติบโตขึ้นมาเป็นพลเมืองที่มีคุณภาพ และมีความสามารถที่เพียงพอในการรับผิดชอบทั้งต่อตนเองและประเทศในอนาคต ดังนี้คือ       1. การศึกษาไทย ต้องปรับเปลี่ยนวิธีคิดให้มีเข็มมุ่งไปที่สร้างพลเมืองอย่างมีคุณภาพ สร้างผู้เรียนให้มีความสามารถในการ “คิดเป็น” และ “อยู่เป็น” ด้วยสำนึกต่อส่วนรวมและประเทศชาติในแนวทางประชาธิปไตยเป็นหลักสำคัญ อีกทั้งต้องสร้างและส่งเสริมสภาพแวดล้อมความเป็นประชาธิปไตยในระบบการศึกษาและสถานศึกษาด้วย       2. การศึกษาต้องสร้างความรู้และความเข้าใจในระบบการปกครองประชาธิปไตยที่มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขให้ความสำคัญกับการเรียนรู้พัฒนาการการเมืองไทยผ่านวิชาประวัติศาสตร์การเมืองการปกครองของประเทศ เพื่อให้เข้าใจในความคิดและความหมายของระบบการปกครองประชาธิปไตยที่มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขว่ามีความเกี่ยวข้องเชื่อมโยงกันอย่างไร เพื่อให้เกิดความเข้าใจในบริบทการเมืองการปกครองของประเทศ เนื่องจากการปกครองประชาธิปไตยที่มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขของประเทศไทย มีวิวัฒนาการและรากฐานทางประวัติศาสตร์การเมืองที่ไม่เหมือนประเทศอื่นใด จึงจำเป็นต้องส่งเสริมความรู้ความเข้าใจเรื่องประวัติศาสตร์และพัฒนาการทางการเมืองของประเทศแก่สังคม โดยเฉพาะครูที่จะต้องเข้าใจอย่างถ่องแท้ในการทำหน้าที่ถ่ายทอดสู่กระบวนการเรียนรู้แก่เยาวชนให้ถูกต้อง       3. การศึกษาเป็น “หัวใจ” สำคัญของทุกรัฐในทุกระบอบการปกครอง คือกลไกหลักในการทำหน้าที่เตรียมความพร้อมคนเข้าสู่ระบบของสังคมรัฐ โดยมีเป้าหมายเพื่อสร้างความเข้มแข็งให้กับระบอบการเมืองของรัฐ อันจะก่อให้เกิดเสถียรภาพทั้งในมิติทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม จึงจำเป็นต้องจัดระบบการศึกษาที่ให้การเรียนรู้ทางการเมือง (Political Education) อย่างถูกต้องแก่ผู้เรียน เพื่อให้เข้าใจชนิดที่อ่านออก เขียนได้และคิดเป็นทางการเมือง จะทำให้เขาเห็นความสำคัญในการเข้าไปมีส่วนร่วมทางสังคม และการเมือง โดยปราศจากการครอบงำและชี้นำจากใครได้ง่าย เป็นการใช้วิจารณญาณทางการเมืองอย่างรู้เท่าทัน (Political Literacy) เพราะท้ายที่สุดแล้ว สถานศึกษาคือที่บ่มเพาะวัฒนธรรมทาง การเมือง (Political Cultivation) และเป็นที่ฝึกฝนการแสดงออกทางการเมือง (Political Act) อย่างปลอดภัยและถูกกฎหมายอีกด้วย       4. การศึกษาต้องสร้างความรู้และความเข้าใจในความเป็นไปของโลกสมัยใหม่ และสื่อสมัยใหม่ที่มีอิทธิพลสูงต่อการดำรงชีวิต และการเรียนรู้การสร้างการตระหนักรู้ที่จะใช้สื่อหรือโซเชียลมีเดียในรูปแบบต่างๆ อย่างสร้างสรรค์ ขณะที่ต้องรู้จักคัดกรองข้อมูลในสื่อต่างๆ อย่างรู้ เท่าทัน (Media Literacy) ซึ่งต้องมาจากการฝึกฝนให้คิดหาเหตุผล พิจารณาหาข้อมูลอย่าง รอบด้าน ไม่เชื่ออะไรง่ายๆ และยังจะทำให้การใช้สื่อเป็นประโยชน์ต่อการใช้ชีวิตส่วนตัวและเพื่อสังคมอย่างมีพลัง       5. การศึกษาไทยจะมีคุณภาพ ต้องสร้างคุณภาพไว้ในตัว “ครู” เพราะครูคือผู้สร้างการเปลี่ยนแปลง (Change Agent) ของระบบการศึกษาที่มีอิทธิพลต่อผู้เรียน-เยาวชนอยู่จำนวนหลายล้านคนที่จะเป็นอนาคตของประเทศ ครูต้องมีพื้นฐานความรู้และแนวคิดปรัชญาทางการเมือง และมีความเข้าใจในระบบการเมืองการปกครอง เพื่อเป็นแนวทางทั้งความคิดและพฤติกรรมของครูในการสนับสนุนส่งเสริมความเป็นประชาธิปไตยของสังคมไทยทั้งในและนอกสถานศึกษา ครู ต้องได้รับการฝึกฝนเรียนรู้วัฒนธรรมประชาธิปไตย และสามารถที่จะใช้วิธีการ-กระบวนการประชาธิปไตยในห้องเรียนได้ เพื่อเป็น“ตัวแบบ” (Role model) ของความเป็นนักประชาธิปไตยที่ครูจะต้องทำหน้าที่อยู่ในทุกวิชาเรียน จนกลายเป็นวัฒนธรรม       6. ระบบการศึกษาต้องสนับสนุน “ค่านิยม” ประชาธิปไตยสากลให้อยู่ทั้งในตัวผู้บริหารการศึกษา ครูผู้สอนและผู้เรียนในสถานศึกษา อาทิ ค่านิยมเรื่องเสรีภาพ ที่ต้องมีความรับผิดชอบ ค่านิยมเรื่องการคิด การแสดงออก และการใช้เหตุผลอย่างสร้างสรรค์ ไม่ครอบงำและไม่ชี้นำผู้ใด ยอมรับความคิดเห็นที่แตกต่างกัน ค่านิยมเรื่องการเคารพในศักดิ์ศรีและคุณค่าในความเป็นมนุษย์เสมอกัน ให้เกียรติซึ่งกันและกัน และไม่ใช้ความรุนแรงในทุกกรณี ค่านิยมเรื่องการมีสำนึกรับผิดชอบต่อส่วนร่วม ไม่เห็นแก่ประโยชน์ส่วนตน มีสำนึกรักประเทศ ค่านิยมเรื่องการเคารพกฎ กติกา กฎหมายของสังคม ค่านิยมเรื่องความยุติธรรม เป็นต้น ซึ่งล้วนเป็นค่านิยมที่ต้องปลูกฝัง และส่งเสริมผ่านกลไกทางการศึกษาทั้งสิ้น       7. การศึกษาเพื่อสร้างความเป็นพลเมืองให้มีจิตสำนึกเพื่อสังคม (Social Consciousness) คือการสร้าง“ความรู้สึกเป็นเจ้าของ” (Ownership) ที่มีความรับผิดชอบต่อชุมชน สังคม และประเทศ การสร้างจิตสำนึก (consciousness) เป็นตัวชี้ของการสร้างพลเมืองที่ทำให้เกิดพลังทางสังคม และถือว่าเป็นนิวเคลียสของพลังทางสังคม เพื่อที่จะทำหน้าที่ปกป้องและรักษาผลประโยชน์ของสังคม       8. การศึกษาเพื่อสร้างพลเมือง ต้องส่งเสริมอัตลักษณ์และวัฒนธรรมท้องถิ่น ไม่เอาวิธีคิด วิธีการจากส่วนกลางไปครอบงำการจัดการศึกษาของท้องถิ่นที่มีความแตกต่างในแต่ละภูมิภาค ซึ่งเป็นลักษณะเด่นของความเป็นพหุสังคมประชาธิปไตย       9. รัฐควรจัดให้มีการจัดตั้งหน่วยงานโดยเฉพาะขึ้นมารับผิดชอบ เรื่อง “การจัดการศึกษาเพื่อสร้างพลเมือง” (Civic Education) ของประเทศเพื่อเป็นศูนย์กลางทางวิชาการและการจัดหลักสูตรการฝึกอบรมให้กับบุคลากรทางการศึกษาของประเทศ ในการสร้างการเปลี่ยนแปลงสังคมที่มีวัฒนธรรมในกรอบของระบอบประชาธิปไตยที่มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข ทั้งนี้ การศึกษาที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน เพียงมุ่งเน้นให้เก่งด้านวิชาการ และวิชาชีพนั้น จึงไม่เป็นการเพียงพอแต่หากต้องเร่งส่งเสริมให้มีทักษะ และสำนึกของความเป็น "พลเมือง" ให้อยู่ในตัวของผู้เรียนอีกด้วย เพื่อให้เขาเป็น"พลเมืองของสังคม" (Social Citizen) เพื่อที่จะดูแลรับผิดชอบและปกป้องสังคมของเขาเองได้อีกด้วย