สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

การตัดสินใจทางการเมืองในการเลือกตั้ง ส.ส.

สมชาติ เจศรีชัย

      ในประเทศที่มีการปกครองในระบอบเสรีประชาธิปไตย (ไม่ใช่ประชาธิปไตยแบบชี้นำ) ผู้มีสิทธิเลือกตั้งจะมีวัฒนธรรมทางการเมืองในฐานะที่เป็นพลเมืองด้วยการมีส่วนร่วมทางการเมือง(political participation) โดยการตัดสินใจอย่างเป็นอิสระที่ผ่านกระบวนการคิดวิเคราะห์ (critical thinking)ถึงการไปใช้สิทธิเลือกตั้ง (ประเทศไทยกำหนดให้เป็นหน้าที่ของปวงชนชาวไทย) ว่า จะเลือกผู้สมัครรับเลือกตั้งที่สังกัดพรรคการเมืองใด หรือลงคะแนนไม่เลือกผู้สมัครคนใดเลย (vote no) เมื่อพิจารณาอย่างรอบด้านแล้วว่าไม่มีผู้สมัครในพรรคการเมืองใดเลยที่มีความรู้ความสามารถเหมาะสมในการไปทำหน้าที่ในสภาผู้แทนราษฎร (ไปออกกฎหมาย ควบคุมและตรวจสอบฝ่ายบริหารที่ทำหน้าที่ในการบริหารการพัฒนาประเทศ รวมทั้งการแก้ไขปัญหาของประเทศ) คำถามคือ แล้วผู้มีสิทธิเลือกตั้งจะตัดสินใจอย่างไรในการลงคะแนนเลือกตั้ง?

การหาเสียงเลือกตั้ง : หนึ่งในทางเลือก
      การหาเสียงเลือกตั้งเป็นช่องทางหนึ่งที่ผู้สมัครรับเลือกตั้งและพรรคการเมืองจะได้แสดงออกหรือสื่อสารทางการเมือง (political communication) กับประชาชนทั้งโดยทั่วไปและผู้มีสิทธิเลือกตั้ง ให้เห็นถึงความพร้อมของผู้สมัครและการนำเสนอข้อมูลที่เกี่ยวกับนโยบายในการบริหารประเทศ เพื่อนำไปสู่การตัดสินใจทางการเมืองครั้งสำคัญของผู้มีสิทธิเลือกตั้ง คือ การไปใช้สิทธิในการลงคะแนนเลือกตั้ง

      วิธีการหาเสียงหรือเทคนิคการหาเสียงทั้งในอดีตและต่อเนื่องมาถึงปัจจุบันที่สำคัญคือ การพูดคุยกับประชาชน ผ่านการปราศรัยหาเสียง หรือการตั้งวงสนทนากลุ่มย่อย การถึงตัวประชาชนโดยการเดินพบปะประชาชนหรือเคาะประตูบ้านพร้อมทั้งแจกเอกสาร ซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นแผ่นพับ หรือไม่ก็เป็นบัตรขนาดเล็กแนะนำตัวผู้สมัคร และการใช้สื่อ ทั้งสื่อสิ่งพิมพ์ อาทิ โปสเตอร์และป้ายหาเสียง และสื่อสังคมออนไลน์ เช่น การใช้ Line, Face book, Website หรือ Instagram (เป็นการใช้สื่อใหม่ในการเลือกตั้งครั้งนี้เป็นครั้งแรกที่ กกต. กำหนดให้ทำได้¹)

การหาเสียงเลือกตั้ง ส.ส. ตามกฎหมายไทย
      กฎหมายไทยที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับการเลือกตั้ง การ (รณรงค์) หาเสียงเลือกตั้ง (ภาษาอังกฤษใช้คำว่า Election campaign) มี 2 ฉบับ และ 2 ระเบียบ ได้แก่ พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยพรรคการเมือง กับพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร และระเบียบคณะกรรมการการเลือกตั้งว่าด้วยหลักเกณฑ์และวิธีการสนับสนุนการโฆษณาหาเสียง พ.ศ. 2561 กับระเบียบคณะกรรมการการเลือกตั้งว่าด้วยวิธีการหาเสียงและลักษณะต้องห้ามในการหาเสียงเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร พ.ศ. 2561 ซึ่งกฎหมายพรรคการเมืองได้กำหนดให้พรรคการเมืองจะต้องกำหนดนโยบายเพื่อโฆษณาประชาสัมพันธ์²ในการส่งผู้สมัครเข้ารับการเลือกตั้ง ประกอบกับวิธีการหาเสียงตามกฎหมายเลือกตั้ง ส.ส³นั่นหมายความว่า

      (1) การกำหนดนโยบายของพรรคการเมืองไม่ใช่เขียนกันลอยๆ เพราะนั่นคือ “สัญญาประชาคม” หมายความว่า ภายหลังการเลือกตั้ง พรรคการเมืองที่ได้เสียงข้างมากในสภา หรือพรรคการเมืองที่รวบรวมเสียงได้เกินกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนที่นั่งในสภาจะต้องนำเอานโยบายที่หาเสียงไว้ไปกำหนดเป็นนโยบายในการบริหารประเทศ

      นโยบายที่พรรคการเมืองนำมาหาเสียงจะต้องเป็นไปตามกฎหมายพรรคการเมือง ทั้ง 3 ประการ ประการแรกคือ นโยบายที่กำหนดต้องมีวงเงินค่าใช้จ่ายในการนำนโยบายไปปฏิบัติว่าเป็นจำนวนเงินเท่าใด และจะไปเอาเงินงบประมาณที่ว่านั้นมาจากไหน ซึ่งฐานคิดของประเด็นนี้คือการเก็บเงินภาษีทุกประเภท แล้วนำมาเป็นเงินงบประมาณรายจ่ายประจำปี ถ้าไม่พอก็คงต้องไปกู้เงินมา ซึ่งก็ไม่ใช่เรื่องง่าย หรือจะใช้วิธีความร่วมมือระหว่างรัฐบาลและเอกชน (Public Private Partnership) หรือที่เรียกกันโดยทั่วไปว่า “PPP” ประการที่สองคือ การพิจารณา “ความคุ้มค่า” กล่าวคือ การดำเนินการของส่วนราชการหรือหน่วยงานของรัฐที่เป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ มีการกำหนดเป้าหมาย แผนการทำงาน ระยะเวลาแล้วเสร็จของงานและงบประมาณที่ต้องใช้ เนื่องจากนโยบายของรัฐบาลบางเรื่องก็ไม่สมควรที่จะดำเนินการเมื่อพิจารณาในเชิงของผลตอบแทน และ “ประโยชน์” ที่จะเกิดขึ้น โดยเฉพาะประโยชน์สาธารณะ (ผลประโยชน์สาธารณะ หมายรวมถึงหลักประโยชน์ต่อมวลสมาชิกในสังคม) ไม่ใช่นโยบายที่เกิดขึ้นเฉพาะคนหรือกลุ่มหรือพวกพ้องของตน และประการสุดท้าย คือนโยบายที่มีการดำเนินการต้องไม่มีผลกระทบเกิดขึ้นกับส่วนรวมหรือประชาชนส่วนใหญ่ และจะต้องไม่ก่อให้เกิด “ความเสี่ยง” ต่อการเกิดปัญหาในการดำรงชีวิต หรือเศรษฐกิจของประเทศที่มีผลในภาพรวม

      ปัญหาในการกำหนดนโยบายหาเสียงของพรรคการเมืองคือ การกำหนดนโยบายจะมีหน่วยงานใดมาตรวจสอบ เพราะมีแต่เพียงการกำหนดว่า กรณีนโยบายที่ไม่เป็นไปตามหลักเกณฑ์ดังกล่าวข้างต้น คณะกรรมการการเลือกตั้งสั่งให้ดำเนินการ ให้ครบถ้วนและถูกต้อง และถ้า กกต.ต้องทำหน้าที่ในการตรวจสอบแล้วจะตรวจสอบอย่างไร

      คำถามสำคัญก็คือ ประชาชนทราบหรือไม่ว่า พรรคการเมืองมีการกำหนดนโยบายไว้อย่างไร จะหาดูได้ที่ไหน เพราะในทางปฏิบัติพรรคการเมืองจะชูตัวผู้สมัครรับเลือกจั้งมากกว่าการใช้นโยบายไปหาเสียง หรือมีการใช้คำย่อเฉพาะข้อความเด่น โดนใจประชาชนเท่านั้น เมื่อประชาชนไม่รู้หรือรู้แต่ไม่ครบถ้วน ไม่เพียงพอต่อการตัดสินใจใช้สิทธิลงคะแนนเลือกตั้ง จึงต้องใช้ความคุ้นเคยหรือการชี้นำจากผู้ทรงอิทธิพลในพื้นที่เขตเลือกตั้งนั้น

      (2) การหาเสียงที่เป็นการจูงใจให้ผู้มีสิทธิเลือกตั้งลงคะแนนด้วยวิธีการต่างๆ ซึ่งคนไทยรู้จักกันในวาทกรรม “การซื้อสิทธิ ขายเสียง” เพราะตามหลักการในมาตรานี้คือ การกำหนดมาตรการในการป้องกันการหาเสียงที่ทุจริต การหาเสียงที่เป็นข้อห้ามไม่ว่าจะเป็นการให้เงิน ทรัพย์สิน แก่บุคคลหรือองค์กร การจัดมหรสพ จัดเลี้ยง การหลอกลวง บังคับ ขู่เข็ญ ใช้อิทธิพลคุกคาม ใส่ร้ายด้วยความเท็จ หรือจูงใจให้เข้าใจผิดในคะแนนนิยมของผู้สมัครหรือพรรคการเมือง ภายหลังจากมีการทุจริตซื้อเสียงในการเลือกตั้ง ปี พ.ศ. 2538 ที่จังหวัดบุรีรัมย์ เมื่อตำรวจจับธนบัตรใบละ 20 และ 100 เย็บติดกันเป็นปึกใหญ่มัดรวมกับใบแนะนำตัวของผู้สมัครคนหนึ่ง ทำให้การหาเสียงที่สุ่มเสี่ยงต่อการถูกจับกุมได้จากการจ่ายเงินซื้อเสียงเกือบไม่ปรากฏให้เห็นอีกเลย เพราะมีการจับตามองขององค์กรภาคประชาสังคม รวมทั้งคู่แข่งทางการเมือง แต่กลับปรากฏให้เห็นการซื้อเสียงออกมาในลักษณะการดำเนินการก่อนและหลังการลงคะแนนเสียงเลือกตั้งอย่างชัดเจน ไม่ว่าจะเป็นงานบวช งานศพ งานแต่งงาน งานขึ้นบ้านใหม่ หรืองานบุญประเพณีพื้นบ้าน

      นอกจากนี้ การจัดเลี้ยงและการจัดมหรสพก็ไม่ปรากฏให้เห็นเช่นเดียวกัน เพราะปรากฏการณ์ทางสังคมเปลี่ยนไป การจัดมหรสพประเภท ภาพยนตร์ ลิเก หมอลำ ลำตัด หรือมโนราห์ ได้รับความนิยมน้อยลง และเมื่อกฎหมายออกมาตรการห้ามไว้ จึงทำให้นักการเมืองที่ลงสมัครรับเลือกตั้งไม่มีการจัดมหรสพอีกเลย ในขณะที่ การหาเสียงในลักษณะการหลอกลวง หรือการใส่ร้ายดูจะมีปรากฏให้เห็นในการเลือกตั้งครั้งนี้ (24 มีนาคม 2562) และมีการร้องเรียนจากนักการเมืองในฝ่ายตรงข้ามจำนวนมาก ส่วนการสาดโคลนหรือใส่ร้ายก็ยังไม่พ้นเรื่องส่วนตัวของนักการเมือง ส่วนประเด็นการบังคับขู่เข็ญ หรือใช้อิทธิพลคุกคามแม้จะมีน้อย แต่คาดว่าการกดดันในระดับพื้นที่ที่มีการแข่งขันสูง ชนิดแพ้ไม่ได้ การใช้อิทธิพลคุกคามจะเกิดในวันใกล้ๆวันลงคะแนนเลือกตั้ง เพราะต่างฝ่ายต่างจับจ้องมองกันอยู่แบบตาไม่กระพริบ

รัฐช่วยสนับสนุนการหาเสียงเลือกตั้ง
      ส่วนการสนับสนุนการหาเสียงเลือกตั้งโดยรัฐ นับตั้งแต่การตรากฎหมายเลือกตั้ง ส.ส. เมื่อปี 2541 ได้เริ่มให้รัฐเข้ามาสนับสนุนในการหาเสียงเลือกตั้ง ได้แก่ การจัดให้มีสถานที่ปิดประกาศ การโฆษณาหรือติดแผ่นป้ายการโฆษณาหาเสียง การจัดสถานที่ในการโฆษณาหาเสียง การโฆษณาหาเสียงทางวิทยุกระจายเสียงและวิทยุโทรทัศน์ เป็นต้น แต่ปรากฏว่าผู้สมัครไม่ใคร่ให้ความสนใจกับการจัดสถานที่ในการหาเสียง ปิดประกาศการโฆษณาเท่าใดนัก นอกจากนี้ยังกำหนดให้ กกต.ต้อง จัดพิมพ์เอกสารเกี่ยวกับการเลือกตั้งไปให้ผู้มีสิทธิเลือกตั้ง ซึ่งทางสำนักงาน กกต.จะจัดส่งไปพร้อมกับหนังสือแจ้งเจ้าบ้าน (เป็นงานภาคบังคับของ กกต.ที่ต้องแจ้งให้ทราบถึงผู้มีสิทธิเลือกตั้งในแต่ละบ้านและสถานที่ลงคะแนน) อย่างไรก็ดี การสนับสนุนของรัฐดังกล่าว ก็ยังคงมุ่งเน้นในการเชิญชวนให้ประชาชนทราบเกี่ยวกับการเลือกตั้ง (เลือกอย่างไร เลือกตั้งเมื่อใด)

บทสรุป
      การรณรงค์หาเสียงเลือกตั้งที่ยังไม่ค่อยเห็นทั้งในฝากฝั่งของ กกต. และผู้สมัครหรือพรรคการเมืองก็คือ การให้การศึกษาทางการเมือง (political education) โดยเฉพาะประเด็นของความสำคัญของการเลือกตั้ง หน้าที่และบทบาทของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร บทบาทของผู้มีสิทธิเลือกตั้งในฐานะพลเมืองของประเทศ เพื่อนำไปสู่กระบวนการตัดสินใจทางการเมืองในการไปใช้สิทธิเลือกตั้งอย่างเป็นระบบและมีเหตุผล และเนื่องจากการรณรงค์หาเสียงเลือกตั้งเป็นการให้สิทธิกับประชาชนในการกำหนดแนวโน้มของนโยบายที่จะมีผลต่อทั้งชีวิตส่วนตัวและส่วนรวมของประชาชน ดังนั้น พรรคการเมืองที่ส่งผู้สมัครรับเลือกตั้งต้องประกาศเผยแพร่นโยบายของตนให้ปรากฏต่อสาธารณะเพื่อเป็นหลักฐานและสร้างความโปร่งใสทางการเมือง อันจะนำไปสู่การติดตามตรวจสอบของประชาชนภายหลังสิ้นสุดการเลือกตั้งและมีการจัดตั้งรัฐบาลในการบริหารประเทศแล้ว

---------------------------------------------------------
¹ระเบียบคณะกรรมการการเลือกตั้งว่าด้วยวิธีการหาเสียงและลักษณะต้องห้ามในการหาเสียงเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร พ.ศ. 2561 หมวด 1 และหมวด 2

²มาตรา 57 การกำหนดนโยบายของพรรคการเมืองที่ใช้ในการประกาศโฆษณาให้คำนึงถึง ความเห็นของสาขาพรรคการเมืองและตัวแทนพรรคการเมืองประจำจังหวัด นโยบายใดที่ต้องใช้จ่ายเงิน การประกาศโฆษณานโยบายนั้น อย่างน้อยต้องมีรายการ ดังต่อไปนี้

วงเงินที่ต้องใช้ และที่มาของเงินที่จะใช้ในการดำเนินการ
ความคุ้มค่าและประโยชน์ในการดำเนินนโยบาย
ผลกระทบและความเสี่ยงในการดำเนินนโยบาย

ในกรณีพรรคการเมืองไม่ได้จัดทำรายการตามวรรคหนึ่ง ให้คณะกรรมการสั่งให้ดำเนินการ ให้ครบถ้วนและถูกต้องภายในระยะเวลาที่กำหนด

³ห้ามมิให้ผู้สมัครหรือผู้ใดกระทำการอย่างหนึ่งอย่างใดเพื่อจูงใจให้ผู้มีสิทธิเลือกตั้งลงคะแนนให้แก่ตนเองหรือผู้สมัครอื่น ให้งดเว้นการลงคะแนนให้แก่ผู้สมัคร หรือการชักชวนให้ไปลงคะแนนไม่เลือกผู้ใดเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ด้วยวิธีการดังต่อไปนี้

จัดทำ ให้ เสนอให้ สัญญาว่าจะให้ หรือจัดเตรียมเพื่อจะให้ ทรัพย์สิน หรือผลประโยชน์อื่นใด อันอาจคำนวณเป็นเงินได้แก่ผู้ใด
ให้ เสนอให้ หรือสัญญาว่าจะให้เงิน ทรัพย์สิน หรือประโยชน์อื่นใดไม่ว่าจะโดยตรงหรือโดยอ้อมแก่ชุมชน สมาคม มูลนิธิ วัด สถานศึกษา สถานสงเคราะห์ หรือสถาบันอื่นใด
ทำการโฆษณาหาเสียงด้วยการจัดให้มีมหรสพหรือการรื่นเริงต่าง ๆ
เลี้ยงหรือรับจะจัดเลี้ยงผู้ใด
หลอกลวง บังคับ ขู่เข็ญ ใช้อิทธิพลคุกคาม ใส่ร้ายด้วยความเท็จ หรือจูงใจให้เข้าใจผิดในคะแนนนิยมของผู้สมัครหรือพรรคการเมือง

ความใน (3) มิให้ใช้บังคับแก่ผู้สมัครที่ใช้ความรู้ความสามารถทางศิลปะของตน หาเสียงให้แก่ตนเองโดยไม่ใช้อุปกรณ์ในการแสดงมหรสพ

ความผิดตาม (1) หรือ (2) ให้ถือว่าเป็นความผิดมูลฐานตามกฎหมายว่าด้วยการป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน และให้คณะกรรมการมีอำนาจส่งเรื่องให้สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงินดำเนินการตามหน้าที่และอำนาจได้