สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

การเมืองในระบอบประชาธิปไตยที่แสดงออกผ่านการเลือกตั้ง

สมชาติ เจศรีชัย

      พลันที่มีการประกาศใช้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยตามมาด้วยการตรากฎหมายลูกหรือพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญสี่ฉบับ ได้แก่ กฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการการเลือกตั้ง พรรคการเมือง การเลือกสมาชิกวุฒิสภา และการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร หลายคนนึกถึงบรรยากาศของการเลือกตั้งที่จะต้องเกิดขึ้นไม่วันใดก็วันหนึ่งอย่างแน่นอน เหมือนประหนึ่งว่าเมืองไทยกำลังก้าวเข้าสู่ความศิวิไลซ์ทางการเมืองอีกคำรบหนึ่ง

อะไร? ทำไม? ต้องเลือกตั้ง
      ในการศึกษาทางการเมืองของระบอบประชาธิปไตย การเลือกตั้งเป็นกระบวนการทางการเมือง (political process) ที่ให้ได้มาซึ่งสมาชิกฝ่ายนิติบัญญัติและฝ่ายบริหารที่จะมาพร้อมกับการมีนโยบายในการบริหารการพัฒนาประเทศ แต่สำหรับผู้เขียนแล้ว มองการเลือกตั้งคือ การเลือกคนไปใช้เงินแทนเรา (ในฐานะผู้เสียภาษีให้รัฐทั้งทางตรงและทางอ้อม) สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรเหล่านั้นจะต้องไปทำหน้าที่ของฝ่ายนิติบัญญัติในการออกกฎหมายและหนึ่งในกฎหมายสำคัญคือการออกกฎหมายงบประมาณรายจ่ายประจำปีเพื่อให้เป็นเครื่องมือของรัฐในการบริหารการพัฒนาประเทศ (Development Administration)

      นี่คือความสำคัญของการเลือกตั้ง เพราะงบประมาณกว่าสามล้านล้านบาทจะถูกพิจารณาและอนุมัติโดยสภาผู้แทนราษฎรเป็นเบื้องต้นก่อนจะส่งผ่านไปยังวุฒิสภาให้ตรวจสอบและอนุมัติเป็นกฎหมายต่อไป

สิ่งที่เปลี่ยนไปในการเลือกตั้ง ส.ส.
      ถ้าให้สรุปอย่างง่ายในการเลือกตั้ง ส.ส. ครั้งนี้ คือ “ระบบเลือกตั้งแบบจัดสรรปันส่วนผสม (mixed member apportionment system หรือ MMA)” เพราะเอาคะแนนเสียงที่ผู้สมัครได้รับในระบบแบ่งเขตเลือกตั้ง ไปใช้ในการหาจำนวนสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรทั้งหมดของแต่ละพรรคการเมือง และจำนวน ส.ส.ในแบบบัญชีรายชื่อ นี่คือที่มาของการออกแบบเลือกตั้งให้มีบัตรเลือกตั้งสำหรับใช้ลงคะแนนเลือกผู้สมัครในแบบแบ่งเขตเพียงเบอร์เดียว ข้อมูลในบัตรเลือกตั้งแบบแบ่งเขตเลือกตั้งจึงต้องมีทั้ง (1) หมายเลขประจำตัวผู้สมัคร (2) เครื่องหมายประจำพรรคการเมือง และ (3) ชื่อพรรคการเมือง โดยไม่มีบัตรเลือกตั้งแบบบัญชีรายชื่อเหมือนกับการเลือกตั้งครั้งปี 2544, 2548, 2549, 2550 และ 2554

ลงคะแนนเลือกตั้งอย่างไร
      อ่านรัฐธรรมนูญแล้วบอกได้เลยว่า “การลงคะแนนเลือกตั้งครั้งนี้ง่ายกว่าทุกครั้ง เพราะประชาชนผู้มีสิทธิเลือกตั้งจะไปลงคะแนนเลือกตั้งเฉพาะการเลือกตั้ง ส.ส. แบบแบ่งเขตเลือกตั้งเท่านั้น¹ และก็เลือกผู้สมัครรับเลือกตั้งได้เพียงคนเดียวหรือหมายเลขเดียวเช่นกัน ในส่วนของการทำเครื่องหมายเลือกตั้ง ใน “ช่องทำเครื่องหมาย” และ “ช่องไม่เลือกผู้สมัครผู้ใด” ให้ทำเครื่องหมายกากบาท X ปรากฏตามบัตรตัวอย่างที่เลขาธิการ กกต.เผยแพร่ ดังนี้

ที่มา : https://www.posttoday.com/politic/news/575729

ลงคะแนนแล้วได้อะไร?
      เมื่อกฎหมายรัฐธรรมนูญวางหลักของระบบการลงคะแนนและนับคะแนนเลือกตั้ง โดยใช้คะแนนเลือกตั้งจากผู้สมัครรับเลือกตั้งแบบแบ่งเขตเลือกตั้งของแต่ละพรรคการเมืองที่ได้รับ ไปหาจำนวน ส.ส. ทั้งสภาฯ ของแต่ละพรรคการเมือง

      ส่วนการคำนวณหาจำนวน ส.ส. ในสภาผู้แทนราษฎรของแต่ละพรรคเริ่มจากนำคะแนนที่ผู้มีสิทธิเลือกตั้งลงคะแนนให้ ส.ส. ทุกพรรคมารวมกัน แล้วหารด้วยจำนวน ส.ส. ทั้งหมดคือ 500 คน (XX,XXX คะแนนต่อ ส.ส. หนึ่งคน) แล้วนำคะแนนเลือกตั้ง ส.ส. เขตทั้งประเทศที่แต่ละพรรคได้รับมารวมกัน หารด้วยคะแนนเฉลี่ยต่อ ส.ส. หนึ่งคน (XX,XXX) สำหรับการเลือกตั้งครั้งนั้น ตัวเลขที่ได้นี้คือยอด “จำนวน ส.ส. ที่พรรคการเมืองนั้นพึงมีในสภาฯ (ก)” จากนั้นก็ไปหา “จำนวน ส.ส.แบบบัญชีรายชื่อที่พรรคการเมืองนั้นพึงได้รับ (ข)” โดยเอาจำนวน ส.ส. ที่พรรคการเมืองนั้นพึงมีในสภาฯ ลบด้วย “จำนวน ส.ส. แบบแบ่งเขตเลือกตั้งที่พรรคการเมืองนั้นได้รับเลือกตั้งรวมทั้งประเทศ (ค)” ดังนี้
      ข = ก – ค

ข หมายถึง จำนวน ส.ส.แบบบัญชีรายชื่อที่พรรคการเมืองนั้นพึงได้รับ
ก หมายถึง จำนวน ส.ส. ที่พรรคการเมืองนั้นพึงมีในสภาฯ
ค หมายถึง จำนวน ส.ส. แบบแบ่งเขตเลือกตั้งที่พรรคการเมืองนั้น ได้รับเลือกตั้งทั้งประเทศ

ดังนั้น คะแนนที่ผู้มีสิทธิเลือกตั้งต่างก็ไปลงให้กับผู้สมัครรับเลือกตั้งทั้งหมดในเขตเลือกตั้งนั้น และไม่เป็นบัตรเสีย หรือไม่เป็นบัตรที่ไม่ประสงค์จะลงคะแนน ก็จะได้ ส.ส.แบบแบ่งเขตในเขตเลือกตั้งนั้น (และมีคะแนนมากกว่าบัตรไม่ประสงค์จะลงคะแนน) และได้ ส.ส.แบบบัญชีรายชื่อของพรรคการเมืองนั้น แต่คงจะไม่ได้ตัวผู้ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี (ตามที่พรรคการเมืองที่ส่งผู้สมัครรับเลือกตั้งเสนอชื่อต่อคณะกรรมการการเลือกตั้ง) เพราะการได้ตัวนายกรัฐมนตรีเป็นกระบวนการของฝ่ายนิติบัญญัติตามครรลองของการปกครองในระบบรัฐสภา เพียงแต่ประชาชนผู้มีสิทธิเลือกตั้งจะได้รับรู้หน้าตาของผู้สามารถมาดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีก่อนที่จะมีการลงคะแนนเลือกตั้ง ซึ่งแตกต่างไปจากระบบประธานาธิบดี

การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยเป็นการเลือกตั้งทั่วไปครั้งแรกหลังการประกาศใช้รัฐธรรมนูญ ที่มีการกำหนดกติกาใหม่ คุณสมบัติและลักษณะต้องห้ามของผู้สมัครรับเลือกตั้งใหม่ องค์กรจัดการเลือกตั้งก็มีการจัดองค์ประกอบและอำนาจหน้าที่ใหม่ และมีการกำหนดกระบวนการได้มาซึ่งผู้นำฝ่ายบริหารที่แตกต่างไปจากครั้งที่ผ่านๆ ประชาชนในประเทศพอล่วงรู้บุคคลที่จะมานำพาประเทศ อย่าลืมว่าความน่ารักของระบอบประชาธิปไตยคือการเปลี่ยนตัวผู้นำประเทศได้โดยกระบวนการเลือกตั้ง ภายใต้การคิดวิเคราะห์และตัดสินใจของพลเมืองที่สุจริตและเป็นอิสระ ปราศจากการครอบงำของบุคคลใดบุคคลหนึ่งนั่นเอง

----------------------------------------------------------------------------
¹ มาตรา ๘๕
สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรซึ่งมาจากการเลือกตั้งแบบแบ่งเขตเลือกตั้งให้ใช้วิธีออกเสียงลงคะแนนโดยตรงและลับ โดยให้แต่ละเขตเลือกตั้งมีสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรได้เขตละหนึ่งคน และผู้มีสิทธิเลือกตั้งมีสิทธิออกเสียงลงคะแนนเลือกตั้งได้คนละหนึ่งคะแนนโดยจะลงคะแนนเลือกผู้สมัครรับเลือกตั้งผู้ใด หรือจะลงคะแนนไม่เลือกผู้ใดเลยก็ได้

ให้ผู้สมัครรับเลือกตั้งซึ่งได้รับคะแนนสูงสุดและมีคะแนนสูงกว่าคะแนนเสียงที่ไม่เลือกผู้ใด เป็นผู้ได้รับเลือกตั้ง
หลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการสมัครรับเลือกตั้ง การออกเสียงลงคะแนนการนับคะแนน การรวมคะแนน การประกาศผลการเลือกตั้ง และการอื่นที่เกี่ยวข้อง ให้เป็นไปตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร โดยกฎหมายดังกล่าวจะกำหนดให้ผู้สมัครรับเลือกตั้งต้องยื่นหลักฐานแสดงการเสียภาษีเงินได้ประกอบการสมัครรับเลือกตั้งด้วยก็ได้

ให้คณะกรรมการการเลือกตั้งประกาศผลการเลือกตั้งเมื่อตรวจสอบเบื้องต้นแล้วมีเหตุอันควรเชื่อว่าผลการเลือกตั้งเป็นไปโดยสุจริตและเที่ยงธรรม และมีจำนวนไม่น้อยกว่าร้อยละเก้าสิบห้าของเขตเลือกตั้งทั้งหมด ซึ่งคณะกรรมการการเลือกตั้งต้องตรวจสอบเบื้องต้นและประกาศผลการเลือกตั้งให้แล้วเสร็จโดยเร็ว แต่ต้องไม่ช้ากว่าหกสิบวันนับแต่วันเลือกตั้ง ทั้งนี้ การประกาศผลดังกล่าวไม่เป็นการตัดหน้าที่และอำนาจของคณะกรรมการการเลือกตั้งที่จะดำเนินการสืบสวนไต่สวน หรือวินิจฉัยกรณีมีเหตุอันควรสงสัยว่ามีการกระทำการทุจริตในการเลือกตั้ง หรือการเลือกตั้งไม่เป็นไปโดยสุจริตหรือเที่ยงธรรม ไม่ว่าจะได้ประกาศผลการเลือกตั้งแล้วหรือไม่ก็ตาม