สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

ยกระดับคุณภาพเลือกตั้งไทย : หาเสียงออนไลน์

สมชาติ เจศรีชัย

ปุจฉา

การหาเสียงออนไลน์หรือการรณรงค์เลือกตั้งโดยใช้สื่อใหม่ หรือที่เรียกว่าสื่อสังคมออนไลน์ (Social Media) จะสามารถทำให้เกิดการได้เปรียบเสียบเปรียบระหว่างผู้สมัครรับเลือกตั้งขึ้นหรือไม่ และกฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญจะเป็นเครื่องมือให้ กกต. จัดการเลือกตั้งในส่วนของการหาเสียงเลือกตั้งได้หรือไม่?

วิสัชนา

       กฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรเปิดโอกาสให้มีการหาเสียงออนไลน์ (On line)¹ รวมทั้งระบบออฟไลน์ (Off line) โดยผ่านการสนับสนุนของรัฐ² จะเห็นได้ว่าการกำหนดแนวทางในการหาเสียงที่กำหนดไว้ยังเป็นสองแนวทางนี้ ซึ่งต่างจากการกำหนดแนวทางในอดีตในครั้งสุดท้ายเมื่อปี 2558 ที่ยังวนเวียนอยู่กับแบบออฟไลน์ ได้แก่ การปิดโปสเตอร์ ป้ายหาเสียง การปราศรัยหาเสียง (หรือการไฮด์ปาร์ก) การใช้รถยนต์หาเสียง การเดินเคาะประตูบ้าน ในขณะที่การหาเสียงผ่านวิทยุกระจายเสียง และวิทยุโทรทัศน์ ให้เป็นการสนับสนุนโดยรัฐ รวมทั้งเวทีประชันนโยบาย (แทนการจัดเวทีปราศรัยหาเสียงเดิมที่ได้พิสูจน์แล้วว่าไม่มีประสิทธิภาพ)

      เมื่อมาถึงพ.ศ.นี้คงไม่มีใครที่ไม่รู้จักระบบดิจิทัล หรือระบบออนไลน์ ซึ่งมีการสื่อสารโยงใยทั่วโลกด้วยอินเตอร์เน็ต ที่ใช้ระบบสื่อสังคม (social media) ผ่านแอพพลิเคชั่น อาทิ เว็บ เฟสบุ๊ก โดยมีอุปกรณ์คือสมาร์ทโฟน และคอมพิวเตอร์ จากข้อมูลของ MRB Web Solutions Limited (GB)³ ปรากฏว่ามีสื่อสังคมที่ทั่วโลกมีการใช้ใน 4 รูปแบบ ที่มีผู้ใช้ในจำนวนที่สูงไล่เรียงลงมา คือ อินสตาแกรม (Instagram) จำนวน 800 ล้าน เฟสบุ๊ค (Facebook) จำนวน 83 ล้านแอคเค้าท์ ทวิตเตอร์ (Twitter) จำนวน 330 ล้านทวิตต่อเดือน หรือ 5,800 ทวิตต่อวินาที และยูทูป (YouTube) จำนวน 50,000 ล้านรายที่เข้าดูต่อเดือน สำหรับประเทศไทยมีผู้ใช้สมาร์ทโฟน 55.57 ล้านเครื่อง มีผู้ใช้อินเตอร์เน็ต จำนวน 58 ล้านราย และใช้สื่อสังคมออนไลน์ถึง 51 ล้านราย โดยมี เฟสบุ๊ก ยูทูป และไลน์ เป็นสามอันดับแรกที่มีผู้ใช้มากที่สุด

      จึงเป็นที่เชื่อกันว่า ในการเลือกตั้งครั้งนี้น่าจะมีผู้สมัครรับเลือกตั้งและพรรคการเมืองมาใช้ในการหาเสียงมาก แต่อย่างไรก็ดี แม้กฎหมายจะกำหนดให้มีการหาเสียงผ่านอิเล็กทรอนิกส์ได้ แต่ก็จำกัดระยะเวลาในการหาเสียงไว้ว่า “ห้ามมิให้ผู้ใดหาเสียงเลือกตั้ง ไม่ว่าจะเป็นคุณหรือเป็นโทษแก่ผู้สมัครหรือพรรคการเมืองใดนับตั้งแต่เวลา 18.00 นาฬิกา ของวันก่อนวันเลือกตั้งหนึ่งวันจนสิ้นสุดวันเลือกตั้ง” ซึ่งโดยข้อเท็จจริงคงจะหมายถึงการเอาข้อมูลเข้าสู่ระบบ และอาจจะต้องแจ้งถึงช่องทางหรือแอพพลิเคชั่นที่ผู้สมัครหรือพรรคการเมืองใช้ในการหาเสียง การกำหนดให้พรรคการเมืองหรือผู้สมัครหยุดดำเนินการหาเสียงทางอิเล็กทรอนิกส์ โดยงดเอาข้อมูลเข้าสู่ระบบเมื่อถึงกำหนดเวลาดังกล่าว แต่จะไม่สามารถเอาข้อมูลที่นำเข้าระบบไปแล้วออกมาจากระบบ ดังนั้น จึงจำเป็นต้องมีการกำหนดแอดมิน เพื่อทั้งการประสานงานและการควบคุม ติดตามตรวจสอบ เนื่องจากยังมีพระราชบัญญัติว่าด้วยการกระทำความผิดเกี่ยวกับคอมพิวเตอร์ พ.ศ.2550 ซึ่งมีทั้งการกระทำต่อระบบคอมพิวเตอร์ เช่น เข้าถึงข้อมูลคอมพิวเตอร์โดยไม่ได้รับอนุญาต การดักข้อมูล การรบกวนระบบคอมพิวเตอร์ของผู้อื่น เป็นต้น ซึ่งบัญญัติไว้ในมาตรา 5 ถึงมาตรา 13 หรือที่เรียกว่า “ความผิดต่อระบบ” นอกจากนี้ยังมี “ความผิดเกี่ยวกับเนื้อหา” บัญญัติไว้ตั้งแต่ มาตรา 14 มาตรา 15 และมาตรา 17 คล้ายคลึงกับการปิดโปสเตอร์ หรือป้ายหาเสียงที่จำเป็นต้องปฏิบัติตามทั้งพระราชบัญญัติรักษาความสะอาดและความเป็นระเบียบเรียบร้อยของบ้านเมือง พ.ศ. 2535 และพระราชบัญญัติจราจรทางบก พ.ศ. 2522 และเมื่อกฎหมายกำหนดให้คณะกรรมการการเลือกตั้งต้องกำหนดหลักเกณฑ์ และวิธีการในการหาเสียงทางอิเล็กทรอนิกส์ จึงอาจกำหนดวิธีปฏิบัติให้กับผู้สมัครและพรรคการเมืองที่นอกเหนือจากความผิดต่อระบบและเนื้อหา

      ข้อสังเกตประการหนึ่งที่ผู้เขียนใคร่ขอเสนอไว้สำหรับการกำหนดหลักเกณฑ์และวิธีการหาเสียงทางอิเล็กทรอนิกส์ก็คือ การนำข้อมูลเข้าสู่ระบบจะต้องเป็นไปเพื่อการให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชนและผู้มีสิทธิเลือกตั้ง อาทิ ความสำคัญของการเลือกตั้ง หน้าที่และบทบาทของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร และแม้กระทั่งบทบาทของประชาชนหลังการเลือกตั้ง เป็นต้น รวมทั้งการให้ข้อมูลในการเลือกของผู้สมัครรับเลือกตั้งและพรรคการเมืองในการหาเสียงเลือกตั้ง อาทิ นโยบายพรรคการเมือง ข้อมูลส่วนตัวที่ผู้สมัครที่ประสงค์จะบอก และอาจรวมไปถึงกิจกรรมหรือผลงานของผู้สมัครที่สามารถนำเสนอในรูปของคลิป (clip) หรือ แอนิเมชั่น (animation) อีกด้วย

บทส่งท้าย

หลายประเทศมีการหาเสียงผ่านสื่อสังคมออนไลน์ ไปก่อนประเทศเราแล้ว จึงอาจจะมีการปฏิบัติที่ดี ที่เหมาะสมที่เราสามารถศึกษา นำมาเป็นแม่แบบในการกำหนดหลักเกณฑ์และวิธีการได้ เพราะสื่อสังคมออนไลน์เป็นที่นิยมกันอย่างกว้างขวางดังตัวเลขที่ปรากฏตอนต้นของบทความนี้ การจะให้มีการหาเสียงเลือกตั้งผ่านสื่อสังคมออนไลน์ ผู้คุมกฎจะต้องมีวิสัยทัศน์ต่อการใช้สื่ออิเล็กทรอนิกส์ให้เกิดประโยชน์ต่อสาธารณะ และไม่บีบบังคับในการใช้สื่อสังคมออนไลน์ เพราะอย่างน้อยก็ให้กฎหมายว่าด้วยการกระทำความผิดเกี่ยวกับคอมพิวเตอร์ที่มีหน่วยงานอื่นรับผิดชอบในการเอาตัวผู้กระทำความผิดมาลงโทษอยู่แล้ว

------------------------------------------------------------------------------------------------------
¹
มาตรา ๗๐ การหาเสียงเลือกตั้งจะกระทำโดยวิธีการทางอิเล็กทรอนิกส์ก็ได้ ตามหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขที่คณะกรรมการกำหนด แต่ห้ามมิให้ผู้ใดหาเสียงเลือกตั้ง ไม่ว่าจะเป็นคุณหรือเป็นโทษแก่ผู้สมัครหรือพรรคการเมืองใดนับตั้งแต่เวลา ๑๘.๐๐ นาฬิกา ของวันก่อนวันเลือกตั้งหนึ่งวันจนสิ้นสุดวันเลือกตั้ง

ในการกำหนดหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขตามวรรคหนึ่ง ให้คณะกรรมการหารือกับพรรคการเมือง และผู้ที่เกี่ยวข้องกับวิชาชีพสื่อมวลชนทั้งสื่อหนังสือพิมพ์ วิทยุกระจายเสียง วิทยุโทรทัศน์และสื่อทางอิเล็กทรอนิกส์ ด้วย

ให้นำค่าใช้จ่ายในการหาเสียงเลือกตั้งโดยวิธีการทางอิเล็กทรอนิกส์ตามมาตรานี้ ไปรวมคำนวณเป็นค่าใช้จ่ายในการเลือกตั้งของผู้สมัครและพรรคการเมืองด้วย

²
มาตรา ๖๙ ห้ามผู้สมัคร พรรคการเมือง หรือผู้ใดโฆษณาหาเสียงเลือกตั้งทางวิทยุกระจายเสียงหรือวิทยุโทรทัศน์ เว้นแต่เป็นการดำเนินการตามที่ได้รับการสนับสนุนตามมาตรา ๘๑

มาตรา ๘๑ ให้คณะกรรมการมีหน้าที่สนับสนุนการโฆษณาหาเสียงเลือกตั้งให้แก่ผู้สมัครและพรรคการเมือง ทั้งนี้ ตามหลักเกณฑ์และวิธีการที่คณะกรรมการกำหนด ในการนี้ คณะกรรมการจะขอให้หน่วยงานอื่นของรัฐเป็นผู้ดำเนินการสนับสนุนด้วยก็ได้ในการสนับสนุนการโฆษณาหาเสียงเลือกตั้งตามวรรคหนึ่ง คณะกรรมการอาจจัดเวทีประชันนโยบายบริหารประเทศสำหรับพรรคการเมืองได้ด้วย

³
https://mrs.digital/blog/bumper-blog-social-stats-2018/