สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

การให้การศึกษาทางการเมือง สร้างผู้ลงคะแนนเสียงเลือกตั้งที่มีคุณภาพ (4)

(ต่อจากฉบับที่แล้ว)

ทิพย์พาพร ตันติสุนทร

      ขอบเขตและพัฒนาการเรียนรู้ในการให้การศึกษาทางการเมืองแก่สังคมไทย ควรจัดขึ้นทั้งในระบบการศึกษาที่เป็นทางการและไม่เป็นทางการ
ซึ่งหมายถึงทั้งในระบบการศึกษา (Education) และระบบการกล่อมเกลาทางสังคม (Socialization) โดยที่เชื่อว่าอย่างหลังนั้นได้ทวีความสำคัญ
มากขึ้นจากการที่สังคมได้พัฒนาไปอย่างซับซ้อนมากขึ้นจากการมีเทคโนโลยีการสื่อสารระดับสูงหลากหลายรูปแบบ จึงอาจกล่าวได้ว่า แม้ห้องเรียนในสถานศึกษาในระบบปกติจะมีความสำคัญอย่างยิ่ง แต่สังคมที่อยู่แวดล้อมโรงเรียนกลับเป็นห้องเรียนที่ใหญ่กว่า ดังนั้นห้องเรียนที่แท้จริงจึงอยู่ในสังคมซึ่งมีเรื่องการเมืองปรากฏแทรกอยู่ในทุกมิติของทุกชีวิตในสังคมอยู่ด้วย

      การให้การศึกษาทางการเมือง จึงควรบูรณาการสอดแทรกอยู่ในการจัดการศึกษาของประเทศ เพื่อให้มีความรู้ความเข้าใจในมิติต่างๆ ในฐานะเป็นสมาชิกคนหนึ่งในสังคมการเมือง และเพื่อให้มีความสามารถหรือทักษะในด้านต่างๆ ที่จะรู้จักคิดวิเคราะห์ปัญหาของสังคม และรู้จักร่วมทำงานรวมกลุ่มในการแก้ไขปัญหา กระทั่งสามารถตัดสินใจในการเลือกทางการเมืองได้ด้วยวิจารณญาณของตนเอง ซึ่งจำเป็นต้องถูกปลูกฝังและฝึกฝนให้เกิดความรู้และทักษะนีตั้งแต่เด็กเล็กไปจนเป็นผู้ใหญ่เพือให้คุ้นชินกับการที่จะอยู่ในสังคมร่วมกันอย่างสมัครสมานสามัคคี และสร้างความสามารถให้ประชาชนที่จะไปใช้สิทธิทางการเมืองในอนาคต หรือเป็น “ผู้ลงคะแนนเสียง” ที่จะเข้าใจและใช้ความรู้ของตนในการเลือกตั้งอย่างได้ผล ซึ่งเท่ากับว่า การจัดการศึกษาด้วยการให้ความสำคัญกับการให้การศึกษาทางการเมืองให้รู้หน้าที่ของพลเมืองที่มีความรับผิดชอบต่อประเด็นสาธารณะนั้นเป็นการจำแนกให้เกิดการรู้หนังสือ “เพื่อการเมือง” เพิ่มขึ้น ซึ่งจะทำให้ผู้ลงคะแนนเสียงสามารถที่จะแสดงออกถึงความชอบและการเลือกทางการเมืองของตนเองได้ การมีทักษะเช่นนี้จะทำให้ผู้ลงคะแนน “มีความฉลาดทางการเมือง” และการเลือกตั้งจะทำให้เขามีมาตรการที่จะมีอิทธิพลเหนือรัฐบาลและนโยบายของรัฐบาล²⁰ อีกด้วย อันเป็นตัวบ่งชี้ถึงพัฒนาการในการเข้าถึงและเข้าใจเรื่องทางการเมืองของประชาชน โดยเฉพาะอย่างยิ่งการมีวัฒนธรรมทางการเมืองของประชาชนจะมีผลต่อความก้าวหน้าของประชาธิปไตยในประเทศมากกว่าปัจจัยเชิงสถาบันอย่างระบบเลือกตั้ง ยิ่งไปกว่านั้น ผลทางบวกของระบบเลือกตั้งที่แม้ออกแบบมาอย่างดีก็อาจถูกกลบโดยบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญที่ไม่เหมาะสม การครอบงำของพลังบาดหมางภายใน หรือโดยภัยจากภายนอกที่คุกคามอธิปไตยของประเทศ²¹ โดยเหตุนี้ การจัดให้มีการศึกษาทางการเมืองไปพร้อมกับสหวิทยาการอื่นๆ จึงจะสามารถสร้างการตื่นรู้ถึงความพร้อมของผู้เลือกตั้งที่จะตั้งรับกับการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองได้อย่างรู้เท่าทัน

      ระบบการศึกษาเพื่อสร้างพลเมืองเพื่อเป็นส่วนหนึ่งของการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองนี้ จึงควรพิจารณาดำเนินการในแนวทางและกระบวนประชาธิปไตยอย่างต่อเนื่องดังนี้ คือ

      1. ระดับอายุ 5-7 ปี เด็กซึ่งเป็นเยาวชน ก็เป็นสมาชิกในสังคมเช่นผู้ใหญ่ เด็กควรได้มีโอกาสฝึกฝนเรียนรู้เรื่องกฎ กติกา การมีวินัยให้เป็นส่วนหนึ่งในลักษณะพื้นฐานของสังคมในโรงเรียนและสังคมที่บ้านนอกจากนี้ เขาควรมีความรู้และมีทักษะในการมีหน้าที่และความรับผิดชอบในสังคมเล็กๆ ของตน การอยู่ร่วมกันกับผู้อื่น รวมถึงการฝึกฝนการรู้จักการใช้เหตุผลกระตุ้นการคิดริเริ่ม การสังเคราะห์ ผ่านการเรียนรู้และการทำกิจกรรม ให้มีค่านิยมที่ดีในการอยู่ร่วมกับผู้อื่นอย่างเกื้อกูลและสันติ

      2. ระดับอายุ 8-11 ปี ผู้เรียนมีโอกาสที่จะพัฒนาความเข้าใจในเรื่องแนวความคิดเกี่ยวกับกฎหมาย กติกา อำนาจ การปกครอง เสรีภาพ การร่วมคิดร่วมตัดสินใจ สิทธิและความรับผิดชอบ รู้จักการใช้สื่อ และการฝึกฝนให้เกิดการปฏิบัติกับแนวคิดดังกล่าวในห้องเรียน เพื่อสร้างความคุ้นชินใหม่ให้เป็นวิถีชีวิต และมีค่านิยมต่างๆ ที่สอดคล้องกับการมีวัฒนธรรมทางการเมืองประชาธิปไตยที่เหมาะสมตามวัย ในบริบทของชุมชนท้องถิ่น ประเทศชาติ และทักษะที่ทำให้มีการสร้างความตื่นตัวในบริบทต่างๆ ที่กล่าวมาเนื้อหาสาระจะเปิดโอกาสให้ผู้เรียนพัฒนาความรู้และความเข้าในกระบวนการทางการเมืองการปกครอง ทั้งยังสร้างเวทีให้แก่ผู้เรียนที่จะเข้าไปเกี่ยวข้องกับกิจกรรมการให้ความรู้ทางการเมืองเพื่อความเป็นพลเมืองภาคปฏิบัติ เช่น การแสดง Role Play การไปพิพิธภัณฑ์ เป็นต้น

      3. ระดับอายุ 12-14 ปี การเปลี่ยนผ่านจากระดับประถมศึกษาไปสู่มัธยมศึกษาเกิดขึ้นพร้อมกันกับการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญทางบุคคล ทางชีววิทยา และทางสังคม ผู้เรียนจะพัฒนาลักษณะนิสัยที่ชอบตั้งคำถามกับสิ่งต่างๆ เช่น การปฏิบัติและค่านิยมที่ดำรงอยู่ ความสนใจของพวกเขาจะขยายไปไกลกว่าชุมชนของพวกเขาเอง และพวกเขาจะพัฒนาความสนใจในประเด็นที่กว้างขึ้น ช่วงนี้ ควรได้พัฒนาให้มีความรู้ ความเข้าใจระบอบประชาธิปไตยไม่เพียงด้านรูปแบบ แต่ควรพัฒนาทักษะที่มีการปฏิบัติให้มากขึ้น ทั้งในเรื่องบทบาทของรัฐบาลและองค์กรส่วนท้องถิ่น เรียนรู้เรื่องกฎหมาย นโยบายสาธารณะ อัตลักษณ์ และความหลากหลายของชุมชนสังคม รวมถึงหน้าที่ตามกฎหมาย นอกจากนี้ ก็ให้มีการฝึกทักษะการแสดงความคิดริเริ่ม การใช้เหตุผล การมีความเห็นในการแก้ไขปัญหา การอภิปรายการแสดงออกซึ่งการมีส่วนร่วมและการตัดสินใจ ซึ่งเป็นวิธีการประชาธิปไตยในการเรียนรู้ในทุกวิชา ซึ่งเป็นการวางพื้นฐานในการพัฒนาให้มีวัฒนธรรมทางการเมืองที่เหมาะสม

      4. ระดับอายุ 15-17 ปี ผู้เรียนพัฒนาความตระหนักในเรื่องประเด็นทางการเมืองและกฎหมายที่ก้าวหน้ามากขึ้น ตรวจสอบปัญหาระหว่างประเทศและความเข้าใจในความซับซ้อนของปัญหา รวมถึงประเด็นทางศีลธรรมที่เกี่ยวข้อง กิจกรรมการแก้ไขปัญหาต่าง ๆ เหล่านี้จะมีความลึกซึ้งมากขึ้น เรียนรู้ความซับซ้อนของชีวิตร่วมสมัยและสามารถเชื่อมโยงกับสาขาวิชาที่เกี่ยวข้อง เช่น ประวัติศาสตร์ และภูมิศาสตร์ ผู้เรียนจะมีทัศนะระดับโลกมากขึ้น ด้วยความเข้าใจที่ลึกซึ้งขึ้นในเรื่องการพึ่งพาอาศัยกันที่สลับซับซ้อนมากขึ้นที่เกี่ยวข้องกับการตัดสินใจทางการเมืองในระดับท้องถิ่นระดับชาติ และระดับนานาชาติ รวมถึงการเรียนรู้เรื่องประวัติศาสตร์ทางการเมืองว่ามีนัยสำคัญอย่างไร มีการเปลี่ยนแปลงมากี่ครั้ง แต่ละครั้งมีลักษณะแตกต่างกันอย่างไร เรียนรู้เรื่องการเลือกตั้งจำลอง การรวมกลุ่มการจัดตั้งพรรคการเมือง การรณรงค์หาเสียง และการให้การศึกษาในเรื่องสื่อว่ามีอิทธิพลอย่างไร เรียนรู้เรื่องรัฐบาลทำงานอย่างไร และปัจจัยที่มีผลต่อการตัดสินใจของรัฐบาล และการรู้จักอ่านรัฐธรรมนูญเพื่อสร้างความเข้าใจในฐานะที่เปน็ กฎหมายหลักหรือเข็มทิศของประเทศด้วย การเรียนรู้ในช่วงวัยนี้ จึงต้องฝึกให้มีการคิดวิเคราะห์ประเด็นทางสังคมการเมืองที่เกิดขึ้นเข้าสู่ห้องเรียนด้วย

ในระดับช่วงวัยนี้ ผู้เรียนจะยังคงพัฒนาทักษะและความเข้าใจที่แสดงให้เห็นว่าเขามีความสำคัญและสัมพันธ์กับสังคมอย่างไร ทั้งในระดับชุมชน
ระดับประเทศ และต่อโลกด้วย พวกเขาจะมีโอกาสที่พัฒนาความร้แู ละความเข้าใจในเรื่องระบบกฎหมายของประเทศไทยและพื้นฐานความรู้ที่เกี่ยวกับรัฐธรรมนูญในระบอบประชาธิปไตยของไทยที่มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขศึกษาการเมืองเอเชียและโลก และเรียนรู้ทักษะในการเลือกทางสังคมและการมีส่วนร่วมเพื่อประโยชน์สาธารณะอย่างมีวิจารณญาณ

      5. ระดับอุดมศึกษา การศึกษาในระดับมหาวิทยาลัย สถาบันการศึกษาของเหล่าทัพ รวมถึงเทคนิคและอาชีวศึกษาในรูปแบบต่างๆ การศึกษาในระดับนี้ ควรจะครอบคลุมทั้ง 3 องค์ประกอบของการศึกษาทางการเมืองเพื่อสร้างความเป็นพลเมือง ได้แก่ ความรู้ ทักษะ และค่านิยม ให้มีความเป็นประชาธิปไตยอย่างเข้มข้น เรียนรู้ถึงการแก้ปัญหาในสังคมประชาธิปไตยอย่างถูกต้อง และเข้าร่วมเป็นส่วนหนึ่งอย่างแข็งขันในการสร้างการเปลี่ยนแปลงทางสังคมและการเมือง ซึ่งเขาเหล่านี้ได้รับการฝึกฝนวิธีคิดและพฤติกรรมประชาธิปไตยอย่างต่อเนื่องตั้งแต่เด็กประถมและมัธยม และช่วงที่อยู่ในระดับอุดมศึกษา ที่มีอายุ 18 ปีขึ้นไปนี้ เป็นส่วนมากก็มีสิทธิแรกเริ่มทางการเมือง คือการไปใช้สิทธิในการเลือกตั้ง จึงต้องสร้างแนวคิดและทักษะที่จำเป็นในการติดตามข่าวสารทางสังคมและการเมือง เพื่อให้รู้เท่าทันทางการเมือง (political literacy) มากขึ้น กระทั่งสามารถที่จะเข้าไปมีส่วนร่วมทางการเมืองด้วยตัวของเขาเอง ท้ายที่สุด แนวทางสำคัญของการพัฒนาให้เป็นพลเมืองในสังคมให้ได้รับความเป็นธรรมและมีความเสมอภาคได้เกิดขึ้นจริงด้วยพลังของพวกเขา ซึ่งเป็นพลังบริสุทธิ์ของเยาวชนคนหนุ่มสาวและพลังของปัญญาชน

(อ่านต่อฉบับหน้า)