วัฒนธรรมทางการเมืองที่สมุทรสงคราม       เมื่อวันที่ 21 สิงหาคม 2561 สถาบันนโยบายศึกษาได้จัดเสวนาเรื่อง “การให้การศึกษาทางการเมืองเพื่อพัฒนาวัฒนธรรมประชาธิปไตย” ที่อำเภอเมือง จ.สมุทรสงคราม โดยผู้ร่วมงานครั้งนี้ เป็นผู้ที่มีบทบาทในท้องถิ่นทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาสังคม โดยเฉพาะนักศึกษาจากศูนย์การเรียนรู้เพื่อปวงชน ได้เข้าร่วมกิจกรรมนี้อย่างคึกคัก       ช่วงเช้า ด้วยการกล่าวเปิดโดย Mr.Georg Gafron ผู้แทนมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ประจำประเทศไทย ได้ให้ข้อคิดจากการพัฒนาประชาธิปไตยด้วยวัฒนธรรมทางการเมืองในประเทศเยอรมันภายหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 คือ มีผู้นำที่เก่งและเข้มแข็งเช่นคอนราด อาเดนาวร์ ซึ่งเป็นนักการเมืองท้องถิ่นมาก่อนอย่างยาวนานก่อนจะเข้าดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีของเยอรมันตะวันตกด้วยวัย 71 ปี และอยู่ในตำแหน่งต่อเนื่อง 3 สมัย และต่ออีก 2 ปี ทั้งหมดเป็น 14 ปี เป็นผู้นำประเทศที่สร้างรากฐานเสถียรภาพให้กับการเมือง เศรษฐกิจ และสังคมของเยอรมันจนถึงปัจจุบัน กลายเป็นต้นแบบประชาธิปไตย จากการที่เป็นผู้ริเริ่มสร้างสังคมประชาธิปไตยในเยอรมันตะวันตก นอกจากนี้ยังมีความสัมพันธ์ที่ใกล้ชิดกับประเทศไทยอีกด้วย โดยเฉพาะรัชกาลที่ 9 ได้เสด็จเยือนประเทศเยอรมัน ซึ่งประเทศไทยก็เป็นประเทศที่สนับสนุนประชาธิปไตยด้วย และยังได้ให้ทัศนะเพิ่มเติมปัญหาเกี่ยวรัฐธรรมนูญว่า ประเทศเยอรมันมีกฎหมายรัฐธรรมนูญใน 20 มาตราแรกห้ามเปลี่ยนแปลงใดๆ ทั้งสิ้น หากรัฐบาลจะเปลี่ยนเป็นเรื่องยากมากๆ เพราะพลเมืองเยอรมันจะต่อต้าน แสดงความไม่เห็นด้วยกับรัฐบาล ทั้งนี้เนื่องจากประวัติศาสตร์ของเยอรมันเองที่ไม่ต้องการกลับไปสู่เผด็จการแบบยุคนาซี กฎหมายจึงบอกว่าให้ประชาชนสามารถที่จะเห็นต่างหรือคัดค้านการกระทำของรัฐบาลได้ ซึ่งถือว่าเป็นประเทศเดียวที่มีข้อกฎหมายเกี่ยวกับเรื่องนี้ คือ มาตราแรกพูดถึงศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์เป็นเรื่องสูงสุดกว่าสิ่งใดๆ เป็นคุณค่าแห่งความเป็นมนุษย์ซึ่งจะละเมิดมิได้ มนุษย์เป็นใหญ่สุดและดำรงชีวิตอยู่อย่างมีศักดิ์ศรี และเป็นหนึ่งในสาเหตุที่หลายๆ คนไม่เข้าใจว่าทำไมประเทศเยอรมันจึงรับผู้อพยพต่างชาติเข้ามามาก อีกทั้งประเทศเยอรมันยังเป็นสังคมเปิด มีกฎเกณฑ์ทางสังคมที่ไม่ต้องการเห็นคนร่วมสังคมตกอยู่ในภาวะยากจน เรื่องศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์จึงเป็นปัจจัยพื้นฐานของการมีชีวิตของคน และเราสามารถมีความเห็นที่แตกต่าง นั่งแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกันได้ แม้กระทั่งทะเลาะกันด้วยเสียงดังก็สามารถทำได้แต่ต้องไม่ข้ามเส้นไปละเมิดเส้นแห่งการมีศักดิ์ศรี แห่งการเป็นมนุษย์ของผู้อื่น ไม่สามารถไปทำร้ายผู้อื่นได้ ซึ่งเป็นหัวใจของประชาธิปไตย เรื่องนี้จึงเป็นวัตถุประสงค์ของการมาเสวนาในวันนี้       คุณกษิต ภิรมย์ ผู้อำนวยการสถาบันการเมืองศึกษาศูนย์ศึกษาพลเมืองภิวัฒน์ กล่าวว่า เรื่องวัฒนธรรมทางการเมืองประชาธิปไตย ได้มีประสบการณ์ที่ได้พบเห็นในต่างประเทศ อาทิ ประเทศเยอรมัน ที่ดำรงตำแหน่งเอกอัครทูต 5 ปี เป็นสังคมประชาธิปไตยที่โด่ดเด่น จากประเทศที่ถูกแบ่งแยกและสามารถรวมประเทศเข้าด้วยกันได้ ทำไมเขาทำได้ และหนีห่างจากลัทธิทุนนิยม มีความหลากหลายและเป็นสังคมเปิด ให้ความสำคัญกับคุณค่าของสิทธิมนุษยชนสูง คือศักดิ์ศรีและคุณค่าความเป็นมนุษย์ทุกคนมีที่ยืนอย่างสง่าผ่าเผยในสังคมเป็นสังคมเสรีประชาธิปไตยที่เข้มแข็งได้เพราะให้ความสำคัญกับรากหญ้า คือ ที่หมู่บ้าน ตำบล ท้องถิ่นสำคัญมาก สาขาพรรคเป็นผู้คัดเลือกผู้สมัครไม่ใช่เถ้าแก่ในกรุงเทพหรือคณะกรรมการบริหารพรรคแบบเมืองไทย เงินบริจาคก็มาที่สาขาพรรค และคู่ขนานไปกับการเมืองการปกครองท้องถิ่น องค์กรพัฒนาเอกชน (NGO) ก็เข้มแข็งมาก เป็นภาคพลเมืองที่เข้มแข็ง บางแห่งสามารถทำงานแทนตำรวจได้ ดับเพลิง ภัยพิบัติบนบก ในอากาศ ในทะเล โรงพยาบาล กีฬา ประเพณีวัฒนธรรม ไม่ต้องแบมือขอนายอำเภอ ผู้ว่าฯ นายกฯ อบจ. ที่เยอรมันส่วนใหญ่ท้องถิ่นทำเอง จนกระทั่งประสบความสำเร็จแล้วทางราชการก็มาขอความร่วมมือด้วย ไม่มีลัทธิแบมือขอเช่นที่เกิดขึ้นทั่วประเทศไทยทุกระดับ ประชาชนต้องสร้างความเข้มแข็ง ส่วนรัฐบาล รัฐมนตรีต้องรับใช้ประชาชน นี่คือความสวยงามของประชาธิปไตยในเยอรมัน คือประชาชนเป็นใหญ่และร่วมรับผิดชอบต่อวิถีชีวิต เป็นผู้กำหนดวิถีทาง และเป็นผู้สั่งเจ้าหน้าที่ผู้ใช้ภาษีราษฎร นี่คือหัวใจของสังคมประชาธิปไตย และเป็นวัฒนธรรม เขาจึงให้ความสำคัญกับการสร้างวัฒนธรรมทางการเมือง       คุณกษิต ได้เสนอการสร้างวัฒนธรรมทางการเมืองกับสังคมไทยว่า ต้องเริ่มที่ 2 จุด คือ 1.ครอบครัว 2.โรงเรียน ทั้ง 2 แห่งอยู่ที่การบริหารครอบครัวหรือโรงเรียนแบบช่วยกันคิด ช่วยกันทำ ร่วมกันปรึกษาหารือ และมีการตัดสินใจไม่ใช่เกิดจากการสั่ง เช่น ครูสั่งนักเรียนให้คิดตาม จดตาม จำตาม ท่องจำไป ส่วนในระดับครู-อาจารย์ และฝ่ายบริหาร สมาคมผู้ปครองและสมาคมศิษย์เก่าของโรงเรียน ก็ต้องร่วมในการบริหารจัดการโรงเรียน การทำแผนงาน การใช้งบประมาณ การจัดกิจกรรมต่างๆ ซึ่งควรมีความตกลงร่วมกันในทุกฝ่าย ไม่ใช่ให้ครูใหญ่สั่ง หรือสั่งลงมาตามระบบ พฤติกรรมและวิธีคิดเช่นนี้ไม่ส่งเสริมการสร้างวัฒนธรรมประชาธิปไตย ขณะเดียวกันโรงเรียนต้องมีปฏิสัมพันธ์กับชุมชน วัดวาอาราม โบสถ์ สุเหร่า และคณะกรรมการหมู่บ้าน อบต. เทศบาล กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน เด็ก และครู ควรรู้จักหน่วยงานเหล่านี้และเรื่องงบประมาณที่ใช้ในโรงเรียนคือภาษีของประชาชน ทุกๆ คนในโรงเรียนต้องเรียนรู้เรื่องการใช้งบประมาณของโรงเรียนด้วย สิ่งเหล่านี้ควรสร้างให้เป็นวัฒนธรรมของสังคมในโรงเรียน       เมื่อกล่าวถึงวัฒนธรรมทางการเมือง คุณกษิต กล่าวว่า คือการอยู่อย่างไรให้เกิดความสมานฉันท์ ต้องร่วมคิดร่วมทำ ตรวจสอบได้ มีผู้รับผิดชอบต่อการกระทำ เมื่อโยงเข้ากับเสรีประชาธิปไตย จึงเป็นวัฒนธรรมที่ไม่ใช่วัฒนธรรมบูชาตัวบุคคล ซึ่งตรงกันข้ามกับวัฒนธรรมเผด็จการทุกรูปแบบ กล่าวคือ 1.ต้องเคารพกฎหมาย กฎ กติกาของสังคม 2. ให้ความสำคัญกับเรื่องศักดิ์ศรีและคุณค่าความเป็นมนุษย์ หรือสิทธิมนุษชน 3.อิสระเสรีภาพของสื่อ 4.การมีกระบวนการยุติธรรมที่เป็นเอกเทศ ไม่ขึ้นแก่ใคร และ 5.การบริหารประเทศด้วยหลักธรรมาภิบาล ไม่มีสิทธิพิเศษ ไม่มีรางวัลนำจับ ในประเทศที่เจริญแล้วถือเป็นการคอร์รัปชั่น เป็นสิ่งสกปรกของระบบราชการ ทั้งนี้ สิ่งที่ตรงกันข้ามกับวัฒนธรรมทางการเมืองประชาธิปไตยคือ ระบบอุปถัมภ์ ระบบเส้นสาย ประชานิยมที่เลือกปฏิบัติ และการใช้อำนาจเหนือกฎหมาย เป็นต้น       ทั้งนี้ จากที่กล่าวมา น่าสนใจว่า ประเทศเยอรมันเปลี่ยนประเทศเยอรมันตะวันออกให้เป็นเสรีประชาธิปไตยได้อย่างไร เมื่อรวมประเทศกับเยอรมันตะวันตกในปี 1989 คนจากเยอรมันตะวันออกร้อยละ 20 อยู่กับลัทธิคอมมิวนิสต์มาถึง 40 ปีเศษ เขาทำอย่างไรให้คนที่อยู่กับคอมมิวนิสต์แบบเผด็จการมาเป็นเสรีประชาธิปไตย เขาสอนให้เกิดการผสมผสานกันอย่างไร และสามารถทำได้สำเร็จภายใน 20 ปี แล้วสำหรับประเทศไทย ทำไมเราล้มลุกคุกคลานมา 80 กว่าปีแล้ว ทำไมเราจะสร้างวัฒนธรรมทางการเมืองในแบบประชาธิปไตยไม่ได้ ทั้งหมดอยู่ที่ความตั้งใจ อยู่ที่ครอบครัว โรงเรียน และสังคม “เราเป็นราชสีห์เพราะเราเป็นเจ้าของประเทศ เราเป็นเจ้าอำนาจ” เราต้องดูแลตัวเราเอง งบประมาณของโรงเรียน ของท้องถิ่นทำไมไม่ดูแลเอง นี่คือวัฒนธรรมของการพึ่งตนเอง จัดการ และปกครองตนเองของสังคมประชาธิปไตย       คุณสุรจิต ชิรเวทย์ อดีตสมาชิกวุฒิสภา พูดถึงประชาธิปไตยว่า อยู่ที่วิธีคิด สังคมไทยยังติดในมิติวัฒนธรรมที่เราก้าวข้ามผ่านไม่ได้ คือ ยังติดกับระบบอุปถัมภ์ ทุกอย่างทำตามที่ราชการส่วนกลางสั่ง ท้องถิ่นล้มเหลวสิ้นเชิง ราชการภูมิภาคท้องถิ่นตายสนิท ไม่มีความคิดริเริ่ม “ประชาชนคุณภาพเป็นอย่างไร ผู้ปกครองก็คุณภาพแบบนั้น” เรามองเห็นทุกปัญหาเป็นของคนอื่นตั้งแต่เด็กแล้ว ไม่ว่าเรื่องขยะ เรื่องน้ำเสีย น้ำเค็มรุก เรื่องท้องถิ่น ปัญหาของเรา เราก็ต้องรู้จัก ไม่ใช่ไม่รู้จัก ไม่รู้เรื่อง แล้วรอให้คนอื่นมาแก้ไข ประชาชนต้องเติมเต็มลงไป ส่วนหนึ่งส่งข้อมูลให้ราชการ แล้วลงมือแก้ปัญหาด้วยตามระบบ “ทำในระดับชุมชนที่เล็กที่สุด ประชาธิปไตยเริ่มจากข้างล่าง ไม่ใช่ข้างบน” เราต่อข้อมูลไป ทำการบ้านส่งไป เราใช้สิทธิตามรัฐธรรมนูญมาตรา 43(3) เปิดไว้ แต่เราไม่เคยใช้ เราไม่หวงสิทธิของเรา ต้องโทษตัวเอง แก้โดยการกระทำ และการคิด “เราเป็นศิษย์พระพุทธเจ้า เรามองข้ามตัวเอง น้อมเข้ามาในจิต ไม่ใช่น้อมออกไป” เราประชาชนไม่แข็งแรงจึงเป็นอย่างนี้ เรายอมสยบระบบอุปถัมภ์ ให้มองในหลวง ร.9 ใครทำงานหนักเท่าท่าน ให้เรามองข้ามตัวเอง แล้วนำมาปฏิบัติให้ได้ นี่คือการทำหน้าที่ของคนแม่กลอง ใช้ความรักนำทาง ไม่ใช่ความเกลียดชังนำทาง ตกผลึกงานส่งให้หน่วยงาน ใช้วิธีทางปกครอง กลไกราชการที่ครอบงำอยู่และไม่มีประสิทธิภาพจะได้แก้ไข มีรัฐธรรมนูญระบุไว้ว่า เรามีสิทธิ มีส่วนร่วมได้ อยากรู้อะไรทำหนังสือลงทะเบียนไป เข้ามาตรา 157 อีก ทุกอย่างเปลี่ยนแปลงได้ กฎหมายก็เปลี่ยนได้ หากเรารู้จักหวงสิทธิ และใช้สิทธินั้น       คุณวรินทร์ เทียมจรัส ได้เชิญชวนทบทวนพระปฐมบรมราชโองการของในหลวง ร.9 “เราจะครองแผ่นดินโดยธรรม เพื่อประโยชน์แห่งมหาชนชาวสยาม” ให้สังเกตว่า “ครองแผ่นดิน” ไม่ใช่ปกครอง ซึ่งบทนี้เป็นปรัชญา 70 กว่าปีแล้ว ที่พระองค์ให้ความสำคัญกับประโยชน์ของประชาชนทุกคน ไม่เลือกว่าประชาชนดีหรือไม่ดี แต่การพัฒนาการเมืองไปสู่การพัฒนาประชาธิปไตย เรามีบทบาทสำคัญมากเพราะเป็นกลจักรสำคัญ อย่าไปเชื่อว่านักการเมืองหรือพรรคการเมืองใด จะนำทางประเทศนี้ไปตามลำพัง พวกเราทุกคนคือพลังของชุมชน และของประเทศ คนไทยโชคดี เรามีทุนทางวัฒนธรรมและสังคม ที่จะสามารถพัฒนาเป็นทุนวัฒนธรรมทางการเมืองได้ เพราะเรามีสถาบันพระมหากษัตริย์ สถาบันชาติ และศาสนา ซึ่งมีความต่อเนื่องมาหลายร้อยปี เฉพาะกรุงรัตนโกสินทร์ 200 กว่าปี อยุธยา 300 กว่าปี รวมกับสุโขทัย ก็ประมาณ 700 กว่าปี เรามีทุนที่เป็นวัฒนธรรมชาติ และวัฒนธรรมท้องถิ่นที่เข้มแข็งมากๆ แต่วัฒนธรรมการเมืองเราปล่อยให้ภาครัฐและพรรคการเมืองเข้มแข็ง และจับเอาประชาชนเป็นตัวประกัน วัฒนธรรมการเมืองภาคพลเมืองจึงไม่เข้มแข็ง ล้มลุกคลุกคลานมาตั้งแต่ปี 2475 แม้มีรัฐธรรมนูญที่ดีในปี 2540 ที่เขียนไว้ ให้อำนาจพลเมืองเป็นกลไกสำคัญในการตัดสิน กำหนดชะตากรรมของประเทศ ปรากฏในมาตรา 4 ซึ่งเหมือนของเยอรมัน และมาตรา 29 ว่าด้วยศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ ลิดรอนสิทธิมนุษยชนไม่ได้ และสิทธิมนุษยชนเรื่องสิ่งแวดล้อมอีก แต่พลาดตรงที่ไม่ได้ออกกฎหมายประกอบเพื่อทำให้กลไกเติบโตขับเคลื่อนไปได้ ส่วนรัฐธรรมนูญไทย มีหลายมาตราที่แก้ไม่ได้เหมือนเยอรมัน คือ 1. ราชอาณาจักรไทยแบ่งแยกมิได้ 2. การปกครองประชาธิปไตย 3. อำนาจอธิปไตย 4. ศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์และสิทธิเสรีภาพ 5. การปกครองด้วยหลักนิติรัฐและนิติธรรม และ 6. บทบัญญัติใดขัดหลักรัฐธรรมนูญไม่ได้ เป็นต้น ส่วนการมีส่วนร่วมทางการเมืองที่ออกมาบนท้องถนนเพื่อต่อรองกับรัฐบาลที่ใช้อำนาจไม่ชอบนั้น ย่อมเกิดขึ้นได้ นี่คือการพัฒนาการเมืองในบทบาทของพลเมือง       ดร.อุษา เทียนทอง ผู้อำนวยการศูนย์การเรียนรู้เพื่อปวงชน กล่าวว่า วันนี้พานักศึกษามหาวิทยาลัยชีวิตมาฟัง และเป็นคนประสานทุกกลุ่มพลังให้มาร่วมในวันนี้ ซึ่งล้วนอยู่ในกระบวนการสร้างสังคมประชาธิปไตยมาอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะสภาองค์กรชุมชน และนักศึกษาที่ได้ร่วมคิดแลกเปลี่ยนการทำงานในเวทีนี้ ที่ได้พูดเรื่องความหมาย ความสำคัญของศักดิ์ศรี ความเป็นมนุษย์ จะได้เข้าใจคุณค่าของกันและกัน แล้วนำไปปรับใช้ในการอยู่ร่วมกัน และปรับตนเอง ไม่ไปสั่งการหรือชี้นำใคร รวมทั้งคนที่เป็นครูด้วย ซึ่งครูก็ยังไม่เข้าใจเรื่องประชาธิปไตย วันนี้เราคงไม่เป็นทาสความคิดใคร ที่จะมาสั่ง มาบอกให้ทำอะไร ไม่มีใครมีสิทธิที่จะมาทำกับคนจังหวัดนี้ ประชาชนมีความสำคัญ มีอำนาจ ถ้าเรากล้าเช่นนี้ จังหวัดเราคงเป็นจังหวัดที่ขับเคลื่อนประชาธิปไตยได้อย่างแท้จริง       ทั้งหมดนี้คือบรรยากาศของการร่วมคิด และร่วมหาทางออกสร้างวัฒนธรรมประชาธิปไตยในจังหวัดสมุทรสงคราม