สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

ยกระดับคุณภาพการเลือกตั้งไทย “วันเวลาเลือกตั้ง”

สมชาติ เจศรีชัย

ปุจฉา

ทำไมจึงต้องมีการเปลี่ยนแปลงเวลาในการลงคะแนนเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรและจะก่อให้เกิดปัญหาหรือไม่?

วิสัชนา

      เมื่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติผ่านร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรมีการวิพากษ์วิจารณ์พอสมควรเกี่ยวกับการกำหนดเวลาในการเปิดให้มีการออกเสียงลงคะแนนเลือกตั้งที่เปลี่ยนไปจากเดิม จากเวลา 08.00 ถึง 15.00 น. เป็น 07.00 ถึง 17.00 น.

      รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย มาตรา 102 บัญญัติว่า “เมื่ออายุของสภาผู้แทนราษฎรสิ้นสุดลง พระมหากษัตริย์จะได้ทรงตรา พระราชกฤษฎีกาให้มีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรใหม่ เป็นการเลือกตั้งทั่วไปภายในสี่สิบห้าวัน นับแต่วันที่สภาผู้แทนราษฎรสิ้นอายุ การเลือกตั้งตามวรรคหนึ่ง ต้องเป็นวันเดียวกันทั่วราชอาณาจักรตามที่คณะกรรมการการเลือกตั้งประกาศกำหนดในราชกิจจานุเบกษา”

      ตามบทบัญญัติดังกล่าว ได้กำหนดเป็นการเฉพาะถึงกรณีที่อายุสภาอยู่จนครบวาระ คือ 4 ปี และจากนั้นภายใน 45 วันต้องจัดให้การเลือกตั้งเป็นการทั่วไป (general election) โดยต้องจัดเลือกตั้งเป็นวันเดียวกันทั่วราชอาณาจักร และร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ก็ได้เขียนย้ำอีกถึงการลงคะแนนเลือกตั้งว่า ให้คณะกรรมการการเลือกตั้งกำหนดว่าวันเลือกตั้งจะเป็นวันใด (วันหยุดราชการหรือวันทำการ) ได้เอง จะได้ทำงานอย่างมีประสิทธิภาพ

การกำหนดวันเลือกตั้งในต่างประเทศ

การกำหนดวันเลือกตั้งมีทั้งแบบที่กำหนดตายตัวกับประเทศที่มีการกำหนดเป็นครั้งคราวไป ประเทศที่มีการกำหนดวันเลือกตั้งแบบตายตัว อาทิ สหรัฐอเมริกา ตามรัฐธรรมนูญกำหนดให้ "วันอังคารหลังวันจันทร์แรกของเดือนพฤศจิกายนของปีที่มีการเลือกตั้ง" เป็นวันเลือกตั้งประธานาธิบดี ฟิลิปปินส์ รัฐธรรมนูญกำหนดให้มีการจัดการเลือกตั้งประธานาธิบดีและรองประธานาธิบดีทุก 6 ปี ในวันจันทร์ที่สองของเดือนพฤษภาคม เยอรมนี รัฐธรรมนูญ (basic law) กำหนดจัดการเลือกตั้งสมาชิกสภาล่าง (the Bundestag) เป็นการทั่วไปขึ้นทุก 4 ปี หรือ 46 ถึง 48 เดือนหลังการประชุมสภาล่าง สามารถจัดการเลือกตั้งก่อนได้ในพฤติการณ์พิเศษทางรัฐธรรมนูญและต้องเป็นวันอาทิตย์หรือวันหยุดราชการ (ครั้งล่าสุดเลือกวันอาทิตย์ที่ 24 กันยายน 2560) สหราชอาณาจักร กำหนดวันเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรทุก 5 ปี ในวันพฤหัสบดีแรกของเดือนพฤษภาคม ยกเว้นกรณีมีการยุบสภา (ครั้งล่าสุดมีการยุบสภาและกำหนดวันเลือกตั้งเป็นวันพฤหัสบดี 8 มิถุนายน พ.ศ. 2560) เป็นต้น ในขณะที่ประเทศส่วนใหญ่จะมิได้กำหนดวันเลือกตั้งตายตัว

การกำหนดวันเลือกตั้งและเวลาลงคะแนนเลือกตั้งของไทย

การกำหนดวันเลือกตั้งของไทยอยู่ในกลุ่มที่มิได้กำหนดวันเลือกตั้งไว้ตายตัว และจะมีการออกพระราชกฤษฎีกาให้มีการเลือกตั้งและกำหนดวันเลือกตั้งไว้ด้วย แต่ตามกฎหมายว่าด้วยการเลือกตั้ง ส.ส. ครั้งนี้ บัญญัติให้คณะกรรมการการเลือกตั้งมีหน้าที่ในการพิจารณากำหนดวันเลือกตั้งหลังจากมีพระราชกฤษฎีกาให้มีการเลือกตั้งภายในห้าวัน เหตุผลสำคัญคือต้องการให้ฝ่ายผู้มีหน้าที่จัดการเลือกตั้งประเมินความพร้อมของตนเองเป็นหลัก และกำหนดเวลาในการออกเสียงลงคะแนนเลือกตั้งในวันเลือกตั้งตั้งแต่เวลา 07.00 น. ถึง 17.00 น. ซึ่งเมื่อเทียบเคียงกับกฎหมายเลือกตั้งที่ผ่านๆ มา มีความแตกต่างกันถึง 3 ชั่วโมง (เดิม 7 ชั่วโมง ใหม่ 10 ชั่วโมง) การกำหนดระยะเวลาในการออกเสียงลงคะแนนที่ยาวขึ้นอาจเป็นผลดีในการไปใช้สิทธิเลือกตั้งของผู้มีสิทธิเลือกตั้งที่มีความหลากหลายมากขึ้น อาทิ ผู้ใช้แรงงานหรือผู้ที่ทำงานเป็นกะ เมื่อเลิกงานเวลาประมาณ 16.00 น. ก็สามารถไปใช้สิทธิได้ทันเวลา หรือหากต้องเดินทางไปทำงานแต่เช้าก็สามารถแวะไปใช้สิทธิลงคะแนนเลือกตั้งได้ก่อน ประกอบกับการกำหนดจำนวนผู้มีสิทธิเลือกตั้งในแต่ละหน่วยเลือกตั้งก็มีจำนวนเพิ่มมากขึ้นจาก 800 คน เป็น 1,000 คน

ข้อห่วงกังวล

หลายคนห่วงว่าหลัง 17.00 น. ไปแล้ว กว่าจะมีการเริ่มต้นนับคะแนนเลือกตั้งไปจนเสร็จสิ้น ก็จะมืดค่ำเสียก่อน อาจเป็นเหตุให้มีการทุจริตการเลือกตั้งได้ และถึงอย่างไรเสีย ประชาชนก็จะไปใช้สิทธิเลือกตั้งตอนที่ใกล้จะหมดเวลา เข้าทำนองรีรอดูว่าจะมีการมาแจกเงินให้ไปใช้สิทธิเลือกตั้งหรือไม่ ตามคำกล่าวที่ว่า “เงินไม่มา กาไม่เป็น” ซึ่งออกจะเป็นคำกล่าวเกินเลยและเหยียดในความเป็นมนุษย์ของคนไทยอยู่ในที ทำให้การกำหนดระยะเวลาลงคะแนนเลือกตั้งที่ยาวนานขึ้นดูเหมือนจะไม่ได้ประโยชน์อะไร และเมื่อพิจารณาถึงประเด็นการนับคะแนนที่กลัวความมืด การไฟฟ้าคงเข้าไปในสถานที่เลือกตั้งหมดทุกจุดแล้ว และคราวนี้ใช้บัตรลงคะแนนเพียงใบเดียว กับทำเครื่องหมายกากบาทได้หมายเลขเดียวคงใช้เวลาไม่มากนัก ทาง กกต. คงต้องลองวิเคราะห์ในทางวิทยาศาสตร์ว่าการนับคะแนนเลือกตั้งในทุกๆ 100 ใบจะใช้เวลาเท่าใด จะได้หาแนวทางจัดการนับคะแนนเลือกตั้งได้อย่างมีประสิทธิภาพ ตลอดจนประเด็นความปลอดภัยเจ้าหน้าที่ โดยเฉพาะพื้นที่จังหวัดชายแดนใต้ ก็ต้องมีการบริหารจัดการในการกำหนดที่เลือกตั้งให้เหมาะสมกับการดูแลของเจ้าหน้าที่ฝ่ายความมั่นคง

บทส่งท้าย

เรากำลังจะทำงานในยุคดิจิทัล 4.0 เพื่อให้ทันโลกออนไลน์ แต่ทั้งการลงคะแนนและนับคะแนนเลือกตั้งยังคงเป็นการใช้มือ (Manual) ไม่ได้มีการปฏิรูปให้ทันกับการเปลี่ยนแปลงของโลกแต่อย่างใด และนี่จะทำให้การเลือกตั้งของไทยยังอยู่ในวังวนของความกังวลว่าจะมีการทุจริตเลือกตั้งโดยการลงคะแนนเลือกตั้งและการนับคะแนนเลือกตั้ง ทั้งๆ ที่เหตุการณ์ที่เคยเกิดขึ้นก็ผ่านมานานเกือบสามสิบปีแล้ว และถึงเวลาหรือยังที่ประเทศไทยจะมีการแก้ไขปรับปรุงกฎหมายให้กำหนดวันเลือกตั้งตายตัว เช่น “ให้มีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรทุก ๔ ปีในวันพฤหัสบดีของเดือนกุมภาพันธ์” เพื่อให้นักการเมือง และฝ่ายจัดการเลือกตั้งทราบเป็นการล่วงหน้าไม่ให้เกิดการได้เปรียบเสียเปรียบ และตระเตรียมการทุกอย่างเสียให้พร้อม จะเอาเครื่องลงคะแนนอิเล็กทรอนิกส์มาใช้ก็รีบทำเสีย จะอบรมให้ความรู้ผู้จะเข้ามาทำงานการเมืองลงสมัครรับเลือกตั้งก็จะกระทำได้ง่าย