สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

จะสร้างผู้นำที่มีคุณธรรมความรู้ในสังคมไทยได้อย่างไร?

ดร.วิชัย ตันศิริ

      ในอดีตที่ผ่านมา หรืออย่างน้อยครึ่งศตวรรษที่ผ่านมา จากแผนพัฒนาการศึกษาฉบับแรก (พ.ศ. 2503 – 2504) จนกระทั่งถึงปัจจุบัน พ.ศ. 2561 จุดมุ่งหมายสำคัญของการพัฒนาการศึกษา ก็คือ การสร้างกำลังคนเพื่อพัฒนาเศรษฐกิจ (และสังคม) และเพื่อโอกาสที่เท่าเทียมกันของประชาชนพลเมืองทั่วราชอาณาจักร แต่สิ่งที่ขาดหายไป หรือขาดจุดเน้นก็คือ การสร้างผู้นำทางการเมือง และการปกครอง (บริหาร) ประเทศ ในกลุ่มนี้ ข้าราชการระดับสูงและระดับกลาง ก็คือฟันเฟืองสำคัญที่จะหมุนกงล้อของการบริหารเพื่อความอยู่ดีกินดีของประชาชน ตลอดจนผดุงไว้ซึ่งความเป็นธรรมในสังคม

      สังคมส่วนใหญ่ไม่สนใจจะสร้างคุณธรรมให้แก่คนกลุ่มนี้ แต่สนใจที่จะตำหนิติเตียน และวิพากษ์วิจารณ์ ส่วนการปฏิรูปการศึกษาและอื่นๆ ก็ไม่สนใจจะสร้างผู้นำทางด้านการเมือง สังคมและการบริหารประเทศ เมื่อเกิดพรรคการเมือง สังคมไทย หรือสถาบันทางสังคม-การศึกษา ก็ไม่เคยให้ความเอาใจใส่ต่อกลุ่มบุคคล ผู้จะเป็นผู้นำของพรรค ถือว่าเป็นเรื่องของพรรค ส่วนสถาบันทางการศึกษา โดยเฉพาะระดับมหาวิทยาลัย และสถาบันทางศาสนา ซึ่งเป็นองค์กรที่ควรเฝ้าระวังมาตรฐานทางจริยธรรมของสังคม ก็ไม่เคยใส่ใจในการเคลื่อนไหวเหล่านี้

      เมื่อไม่สนใจจะคัดเลือกคนเก่ง-คนที่มีคุณธรรม เพื่อเป็นผู้นำของประเทศ จะมาตีโพยตีพาย เมื่อวัวหายจึงมาล้อมคอก ได้อย่างไร

      พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงมีพระบรมราโชวาทไว้ว่า ในบ้านเมืองนั้น มีทั้งคนดีและคนไม่ดี ไม่มีใครที่จะทำให้ทุกคนเป็นคนดีได้ทั้งหมด... จึง...อยู่ที่การส่งเสริมคนดี ให้คนดีได้ปกครองบ้านเมือง...

      หากจะดำเนินตามรอยเบื้องพระยุคลบาท ในการปฏิรูปการศึกษา เราจึงควรคัดเลือกคนเก่ง คนดี ให้ได้ศึกษาเล่าเรียนวิชาการที่จะส่งเสริมให้เขาได้เป็นผู้มีจริยธรรม มีสติปัญญาที่เข้าใจระบบการบริหารปกครอง และระบบการเมืองที่เหมาะสมกับสังคมไทย และมีความเสียสละเพื่อประเทศชาติ (ไม่มุ่งหวังทางด้านโภคทรัพย์)

      จะปฏิรูปการศึกษาอย่างไรเพื่อบรรลุเป้าหมายนี้ ขอให้ผู้อ่านลองคิดล่วงหน้าไว้ก่อน แต่เพื่อประกอบการพิจารณา ลองพิจารณากรณีของอังกฤษและฝรั่งเศส ดูบ้าง

      อังกฤษได้ชื่อว่า เป็นจักรวรรดิ (ในอดีต) ที่พระอาทิตย์ไม่อัสดง เพราะมีอาณานิคมรอบโลก (ก่อนจะแตกสลายหลังสงครามโลกครั้งที่ 2) ในสมัยที่ต้องต่อกรกับพระเจ้านโปเลียน ต้นศตวรรษที่ 19 อังกฤษร่วมกับปรัสเซียสามารถพิชิตกองทัพอันเกรียงไกรของพระเจ้านโปเลียน ณ สมรภูมิ วอเตอร์ลู ค.ศ.1815 ท่านดยุคแห่งเวลลิงตัน นายพลอังกฤษผู้พิชิต จึงกล่าวคำคม เพื่อสรรเสริญระบบการศึกษาของผู้ดีอังกฤษสมัยนั้นไว้ ใจความว่า “ชัยชนะที่สมรภูมิวอเตอร์ลู นั้น อันที่จริงเกิดจากการฝึกฝนบนสนามฟุตบอลของอีตันและแฮโรว์”

      ท่านดยุคแห่งเวลลิงตัน อาจต้องการสื่อความหมายว่า อีตันและแฮโรว์ คือโรงเรียนพับลิคสกูล ที่สร้างผู้นำให้แก่สังคมอังกฤษ โดยมีมหาวิทยาลัยอ๊อกซ์ฟอร์ด และเคมบริดจ์ รับช่วงต่อไป ในกระบวนการนี้ โรงเรียนพับลิคสกูลของอังกฤษสมัยก่อน เน้นระเบียบวินัยคล้ายๆ ทหาร แต่ในการเรียนวิชาการจะเปิดกว้าง ที่เรียก “Liberal Education” ทั้งวรรณคดี ประวัติศาสตร์ คณิตศาสตร์ เพื่อเป็นพื้นฐานสำหรับการศึกษาในมหาวิทยาลัย โดยเฉพาะอ๊อกซ์ฟอร์ด และเคมบริดจ์ ซึ่งต่อมาในกลางศตวรรษที่ 19 เมื่อเกิดการปฏิรูประบบราชการในอังกฤษ ได้กลายเป็นสถาบันการศึกษาที่คัดกรองผู้ที่จะเข้ารับราชการในกระทรวง ทบวง กรม ของราชอาณาจักร

      ในขณะที่อังกฤษ มีโรงเรียนพับลิคสกูล เช่น อีตัน และแฮโรว์ และหลักสูตรคลาสสิคทางภาษา วรรณคดี ประวัติศาสตร์ ปรัชญา ในมหาวิทยาลัยอ๊อกซ์ฟอร์ด – เคมบริดจ์ เป็นตะแกรงร่อนผู้นำทั้งการเมืองและข้าราชการ ฝรั่งเศสก็มี กรังด์ เอกอลส์ (Grandes Ecoles) –สถาบันการศึกษาระดับสูง ซึ่งเริ่มต้นตั้งแต่สมัยนโปเลียน ที่จัดตั้ง Ecole Polytechnique (เอกอล โปลิเทคนิค) สำหรับผลิตวิศวกร จนกระทั่งปัจจุบันได้มีกรัง เอกอล อีกหลายแห่ง เพื่อผลิตผู้บริหารระดับสูงให้แก่ราชการและภาคเอกชน กรังเอกอลเหล่านี้ มีมาตรฐานสูงทางวิชาการ ผู้จบมัธยมศึกษาตอนปลายทุกคนอาจสามารถเข้ามหาวิทยาลัยได้ในฝรั่งเศส แต่จะเข้าเรียนในสถาบัน กรัง เอกอล เหล่านี้ จะต้องเป็นผู้มีมันสมองชั้นเลิศ โดยเฉพาะวิชาคณิตศาสตร์ ซึ่งปัญญาชนชาวฝรั่งเศสให้ความสำคัญอันดับหนึ่ง ฉะนั้นจึงมีการสอบคัดเลือกเข้ากรัง เอกอล ทั้งหลาย ตั้งแต่ Ecole Polytechnique ถึง Ecole Normale Superieure (เอกอล นอร์มาล ซูเปอริเออร์) ที่ผลิตนักวิชาการ อาจารย์มหาวิทยาลัย และนักวิจัย

      หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ฝรั่งเศสยังได้จัดตั้งสถาบันการศึกษาทางรัฐศาสตร์ (Institut d’ Etude de Sciences Politiques) เพื่อเป็นทางเลือกใหม่ ผู้จบสถาบันแห่งนี้สามารถสอบเข้าเรียนต่อที่ “ENA” (เอนา) ย่อจาก “Ecole National d’ Administration” หลักสูตร 2 ปี ผู้เข้าเรียนจะได้ฐานะเป็นข้าราชการ มีเงินเดือน และเมื่อจบ หากอยู่ในอันดับ 1 – 15 ในชั้นเรียน สามารถเลือกที่จะไปสังกัดหน่วยงานใดใน “กรังกอร์ของรัฐ” (ข้าราชการระดับสูงของรัฐ) เช่น ผู้ตรวจการคลัง, สภาแห่งรัฐ, ศาลสถิตยุติธรรม, กระทรวงการต่างประเทศ เป็นต้น

      โดยสรุป ทั้งสอง “มหาอำนาจ” ในซีกโลกตะวันตก อาจมีปรัชญากำกับวิถีชีวิตแตกต่างกัน อังกฤษอาจค่อนข้างเอนเอียงไปทางปฏิบัตินิยม ยึดประสบการณ์เป็นตัวแปรสำคัญในการตัดสินใจ ประวัติศาสตร์และวรรณคดี จึงมีความสำคัญในการเรียนรู้ ขณะที่ฝรั่งเศส ศรัทธาในหลักคิดแบบนิรนัย (deductive) บูชาตรรกทางคณิตศาสตร์ มีเดส การ์ต (Descarte) เป็นปรัชญาต้นแบบในสายนี้ จึงเรียกสาวกว่า “Cartesian” (คาร์ติเชียน) วิชาวิศวกรรมจึงเป็นวิชาที่ชาวฝรั่งเศสให้ความสำคัญอันดับสูง ระบบข้าราชการฝรั่งเศสจึงมีระเบียบแบบแผน และมีเสถียรภาพมั่นคง ในขณะที่การเมืองอาจผันแปรได้รวดเร็วในยุคสมัยก่อน ค.ศ. 1958

      การสร้างผู้นำในสังคมไทย ควรเรียนรู้จากประสบการณ์จากหลายๆ ประเทศ นอกจากอังกฤษและฝรั่งเศส และเนื่องจากการเมืองของไทยอ่อนแอ เราก็ควรมีระบบราชการที่มีประสิทธิภาพ และแข็งแกร่ง ตลอดจน มีครูอาจารย์ที่มีความรู้ที่ถูกต้องในการที่จะอบรมสั่งสอนนักเรียน นักศึกษาในอนาคต รัฐบาลจึงควรให้ความเอาใจใส่ต่อการสร้างคณาจารย์ในระดับมหาวิทยาลัย และโรงเรียนมัธยมศึกษา ให้มีความรู้ ความเข้าใจที่ถูกต้อง เกี่ยวกับระบบการเมือง และการบริหารประเทศ จะปฏิรูปการศึกษาเพื่อสร้างสังคมใหม่อย่างไร คงจะต้องขอวิเคราะห์รายละเอียดในโอกาสต่อไป