สมชาติ เจศรีชัย

เขตเลือกตั้ง หน่วยเลือกตั้งและที่เลือกตั้ง
      ทั้งสามคำดังกล่าวมีความแตกต่างกันในแง่ความหมายและเทคนิคทางกฎหมาย

      เขตเลือกตั้ง หมายถึง อาณาบริเวณที่คณะกรรมการการเลือกตั้ง กำหนดให้มีขึ้นในแต่ละจังหวัด เพื่อการเลือกตั้งที่ต้องมีการแบ่งเขตเลือกตั้ง โดยใช้จำนวนประชากรที่พึงมีในแต่ละเขตเลือกตั้ง (ประชากรทั้งประเทศหารด้วยจำนวนส.ส.ทั้งหมด) อย่างน้อยจังหวัดหนึ่งต้องมีหนึ่งเขตเลือกตั้ง ถ้ามีจำนวนประชากรเกินค่าเฉลี่ยก็ต้องแบ่งเขตเพิ่ม ทั้งนี้ ในกรณีมีการแบ่งเขตเลือกตั้งมากกว่าหนึ่งเขตเลือกตั้ง แต่ละเขตเลือกตั้งก็ควรมีจำนวนผู้มีสิทธิเลือกตั้งใกล้เคียงกัน

      หน่วยเลือกตั้ง หมายถึง อาณาบริเวณที่คณะกรรมการการเลือกตั้งประจำเขตเลือกตั้ง (กกต. เขต)กำหนดขึ้น เพื่อให้ประชาชนผู้มีสิทธิเลือกตั้งภายในอาณาบริเวณนั้นๆ ไปใช้สิทธิเลือกตั้ง อาจกำหนดโดยใช้แนวเขตของชุมชน ถนน ก็ได้ แต่ละเขตเลือกตั้งจึงประกอบด้วยหลายหน่วยเลือกตั้ง

      ที่เลือกตั้ง หมายถึง สถานที่ที่กำหนดให้ผู้มีสิทธิเลือกตั้งไปใช้สิทธิลงคะแนนเลือกตั้งของแต่ละหน่วยเลือกตั้ง ลักษณะของที่เลือกตั้งต้องเป็นสถานที่ที่ประชาชนเข้าออกสะดวก มีป้ายหรือเครื่องหมายเพื่อแสดงขอบเขตบริเวณของที่เลือกตั้ง โดยปกติที่เลือกตั้งจะต้องอยู่ในหน่วยเลือกตั้ง แต่เพื่อความสะดวกและปลอดภัยของผู้มีสิทธิเลือกตั้งจะอยู่นอกเขตของหน่วยเลือกตั้งก็ได้ แต่ต้องอยู่ในบริเวณใกล้เคียง

      ในแง่ของเทคนิคทางกฎหมาย ผลก็คือ คณะกรรมการการเลือกตั้งต้องทำการแบ่งเขตเลือกตั้งและประกาศพื้นที่ที่ประกอบเป็นเขตเลือกตั้ง จังหวัดที่มี ส.ส.เขตเดียวคนเดียวก็จะไม่ค่อยยุ่งยาก เพราะเท่ากับไม่ต้องแบ่งเขตเลือกตั้ง แต่ถ้าจังหวัดใดมี ส.ส. มากกว่าหนึ่งคนก็ต้องแบ่งเขตเลือกตั้ง การแบ่งเขตจะให้ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งได้เปรียบเสียเปรียบในทางการเมืองไม่ได้ เคยมีตัวอย่างของการแบ่งเขตที่ไปทำให้นักการเมืองบางคนได้เปรียบเช่นนี้ในภาษาอังกฤษก็เลยเรียกการแบ่งเขตที่ไม่เป็นธรรมเช่นนี้ว่า “Gerrymandering” คำนี้มาจากนักการเมืองชาวอเมริกัน คือ เอลบริดจ์ เจอรี (Elbridge Gerry) ขณะดำรงตำแหน่งผู้ว่าการมลรัฐแมสซาชูเซตต์ ได้พยายามแบ่งเขตเลือกตั้งเพื่อให้พรรคของตนได้เปรียบในทุกๆ เขต ต่อมา นักหนังสือพิมพ์ได้นำลักษณะเขตเลือกตั้งที่แบ่งขึ้นใหม่เขตหนึ่งมาเขียนล้อโดยต่อเติมเป็นรูปร่างของสัตว์เลื้อยคลานชนิดหนึ่งที่เรียกว่า ซาลาแมนเดอร์ (salamander) และเอาชื่อของ Gerry ไปประกอบ กลายเป็นคำ Gerrymander สำหรับประเทศไทยหากมีการแบ่งเขตที่เอาเปรียบเช่นนี้ อาจมีการกำหนดให้ฟ้องเป็นคดีในศาลปกครองสูงสุดได้ เพื่อให้ศาลปกครองได้วินิจฉัยชี้ขาดตามหลักการตรวจสอบถ่วงดุล