ประชาธิปไตยที่รุ่งเรือง หรือ ประชาธิปไตยที่ล้มเหลว โดย ดร.วิชัย ตันศิริ       ท่ามกลางวิกฤติแห่งชาติ ดังที่ไม่เคยปรากฏมาก่อนในช่วงปี พ.ศ. 2552 – 2557 เมื่อทั้งรัฐบาลโดยการนำของพรรคประชาธิปัตย์ ช่วงปี พ.ศ. 2552 – 2554 และรัฐบาลของนางสาวยิ่งลักษณ์ ชินวัตร พ.ศ. 2554 – 2557 ไม่สามารถบริหารงานได้ ทั้งคณะรัฐบาลเองก็ไม่สามารถจะบริหารงานได้ตามปกติที่ทำเนียบรัฐบาลที่ตึกไทยคู่ฟ้า ต้องระเหเร่ร่อนไปตามที่ต่างๆ และในที่สุด ตัวนายกฯ ยิ่งลักษณ์ ก็ต้องลาออกไป ทิ้งรัฐบาลที่ไม่มีสิทธิจะเป็นรัฐบาลอีกต่อไป เรียกว่าเกิดสุญญากาศทางอำนาจอธิปไตย คณะนายกรัฐมนตรี นำโดย พลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา จึงประกาศยึดอำนาจเมื่อวันที่ 22 พฤษภาคม พ.ศ. 2557 และบริหารงานแบบรัฐบาลชั่วคราว เพื่อวางพื้นฐาน ทำการปฏิรูปและร่างรัฐธรรมนูญใหม่ขึ้นมาประกาศใช้จนสำเร็จ หลังวันประกาศผลการลงประชามติรับรองโดยประชาชนเสียงส่วนมากเกินกว่าร้อยละ 60 เห็นชอบด้วยกับรัฐธรรมนูญฉบับนี้ เมื่อวันที่ 7 สิงหาคม พ.ศ. 2559        วาระที่สำคัญที่สุด หรือภารกิจที่สำคัญที่สุดของรัฐบาลคณะ คสช. ชุดนี้ นอกจากจะสะสางปัญหาที่เกิดจากวิกฤติทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม จากช่วง 5 ปีที่แล้ว ยังจะต้องวางรากฐานเพื่อการปฏิรูปประเทศในทุกๆ มิติ แต่ที่สำคัญคือ มิติทางการเมืองและการบริหารบ้านเมือง แนวคิด ข้อเสนอแนะของสภาปฏิรูปก็ดี หรือสภาขับเคลื่อนปฏิรูปซึ่งมาดำเนินการต่อก็ดี หรือวุฒิสภา ซึ่งกำลังจะสรรหาจัดตั้งกันในอนาคตนี้ จะถูกหรือผิด มีข้อดี ข้อเสียอย่างไร จะทำให้ประเทศชาติของเรามีรากฐานที่มั่นคงขึ้น มีประชาธิปไตยที่จะไม่ล้มลุกคลุกคลานอีกต่อไป และมีเศรษฐกิจเข้มแข็ง ประชาชนพัฒนาไปสู่การเป็นพลเมืองที่รับผิดชอบต่อบ้านเมือง และสมานฉันท์กันพอสมควรหรือไม่ จึงกลายเป็นประเด็นที่ควรใส่ใจอย่างยิ่ง และช่วยกันหาคำตอบ        ส่วนหนึ่งของการแสวงหาคำตอบนี้ คือข้อคิดที่สำคัญของนักคิดทางสังคมการเมืองของสหรัฐอเมริกาท่านหนึ่ง ชื่อว่า ฟรานซิส ฟูกูยามา (Francis Fukuyama) ซึ่งผลิตผลงานชิ้นโบว์แดง ชื่อว่า The Origins of Political Order และ Political Order and Political Decay เป็นหนังสือที่พยายามแสวงหาคำตอบให้แก่คำถามสำคัญที่สุดทางรัฐศาสตร์ในช่วงเวลาตั้งแต่ทศวรรษ 1960’s จนกระทั่งปัจจุบัน เป็นเวลากว่า 50 ปี หรือครึ่งศตวรรษมาแล้ว เป็นคำตอบที่ในทัศนะของผู้เขียนเห็นว่าเป็นคำตอบที่สมบูรณ์ที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้ และเป็นคำตอบที่น่าจะตอบสนองต่อปัญหาหรือปมอสรพิษ ทางรัฐศาสตร์ตั้งแต่สมัยเพลโต-อริสโตเติ้ล จนกระทั่งถึงสมัยปัจจุบัน ปมปัญหาซึ่งเป็นหัวใจของรัฐศาสตร์ ก็คือ รูปแบบการเมืองการปกครอง แบบใดจึงจะเป็นรูปแบบที่ดีที่สุด       เพลโต และอริสโตเติ้ล สองนักปราชญ์ผู้ยิ่งใหญ่ในสมัยที่อารยธรรมกรีกรุ่งเรืองช่วง 300 ปี ก่อนคริสต์ศักราช ได้เพียรพยายามแสวงหาคำตอบในหนังสือที่ชาวตะวันตกยึดถือเป็นตำราคลาสสิค ได้แก่ “Republic” ของเพลโต และ “Politics” ของอริสโตเติ้ล ได้อรรถาธิบายข้อดีข้อด้อยของระบบการปกครอง ซึ่งสมัยนั้นจะมีอยู่สามแบบ ได้แก่ ระบบการเมืองการปกครองแบบกษัตริย์นิยม แบบอภิชนาธิปไตย (ขุนนางเป็นใหญ่) และแบบประชาธิปไตย (ประชาชนเป็นใหญ่) และในที่สุด ในหนังสือคลาสสิคของเพลโต ที่ชื่อว่า “Republic” หรือที่อาจแปลเป็นไทยว่า “อุตมรัฐ” หรือ “สาธารณรัฐในอุดมคติ” เพลโต ก็ฟันธงว่า ระบบที่ผู้มีคุณธรรมหรือที่เรียกว่า “Philosopher – Kings “ ควรจะเป็นคณะผู้ปกครอง มีอำนาจทางการเมือง-การปกครอง จึงเสนอระบบการศึกษาอบรมโดยเฉพาะให้แก่เยาวชนผู้มีศักยภาพของชาวกรีก เป็นระยะเวลานาน ให้มีคุณสมบัติที่สำคัญต่อการเมือง-การปกครอง ทั้งในด้านความรู้ ความกล้าหาญในสนามรบ ความมีจิตใจสูง เสียสละ และดำรงตนเป็นนักปราชญ์ผู้มีความรับผิดชอบต่อการปกครองของนครรัฐ กลุ่มนักปราชญ์ผู้ปกครองนี้ จะเป็นชนชั้นพิเศษ มีชีวิตความเป็นอยู่ร่วมกันดุจดังในค่ายทหาร ไม่มีทรัพย์สมบัติหรือครอบครัวเป็นของตนเอง เพื่อป้องกันปัญหาของการสะสมทรัพย์สมบัติและการเอาประโยชน์ให้แก่ครอบครัวของตนเอง เป็นการป้องกันการทุจริตคอร์รัปชั่น ในการบริหารงาน       รัฐในอุดมคติของเพลโต อาจจะดูดีตามทฤษฎี แต่ในภาคปฏิบัติน่าจะมีปัญหาเช่นกัน อริสโตเติ้ล ศิษย์ของเพลโต จึงเสนอรูปแบบการปกครองที่ถือว่าน่าจะดีในลำดับที่สอง คือ ไม่ดีเลิศ แต่ดีพอประมาณ เรียกว่า ระบบการปกครองโดยกฎหมาย หรือภายใต้กฎหมาย คำว่าภายใต้กฎหมายอาจจะมีความหมายใกล้เคียงที่สุดกับจุดมุ่งหมายของอริสโตเติ้ล       การที่อริสโตเติ้ล เสนอแนวคิดระบบการปกครองภายใต้กฎหมาย ก็เพราะอริสโตเติ้ล เชื่อว่ามนุษย์เรานั้น ไม่ว่าจะฝึกฝนตนเองให้มีคุณธรรมอย่างไร แต่ก็ยังไม่สามารถรักษาคุณธรรมไว้ได้สม่ำเสมอตลอดไป มีโอกาสอ่อนไหว ผิดพลาดเสมอ แต่หากใช้กฎหมายปกครอง อย่างน้อยก็ยังจะมีหลักการที่ดูแน่ชัดและทุกคนเข้าใจ ซึ่งน่าจะยุติธรรมกับทุกๆ คนที่ต้องพึงปฏิบัติเหมือนๆ กัน แม้ว่ากฎหมายจะเขียนระเอียดถึงสถานการณ์ต่างๆ ทุกๆ สถานการณ์ไม่ได้ และอาจไม่มีมาตรฐานเทียบเท่าคุณธรรมก็ตาม อริสโตเติ้ล จึงเรียกการปกครองภายใต้กฎหมายว่า เป็นระบบ “Second Best” ดีอันดับสอง แต่สามารถนำไปปฏิบัติได้ ชาวยุโรปตะวันตก โดยเฉพาะอังกฤษ จึงมักยึดถือแนวของอริสโตเติ้ล       อย่างไรก็ตาม แม้ว่าระบบการปกครองภายใต้กฎหมายจะมีความสำคัญ อริสโตเติ้ล ก็ยังต้องคิดแก้ไขปัญหาสำคัญซึ่งดำรงอยู่อย่างสม่ำเสมอในทุกๆ การปกครอง ไม่ว่าจะเป็นระบบกษัตริย์ ระบบอภิชนาธิปไตย และระบบประชาธิปไตย ปัญหาที่ว่านั้นเกิดจากความเสื่อมทางศีลธรรม และการประพฤติปฏิบัติของผู้มีอำนาจ ซึ่งดังที่ทุกคนทราบ “อำนาจทำให้คนเสื่อม” และอริสโตเติ้ล ก็ทราบดีในธรรมชาติของมนุษย์ และปรากฏการณ์นี้จึงได้เสนอรูปแบบการปกครองแบบผสมผสาน ซึ่งท่านเรียกว่า “รัฐธรรมนูญรูปผสม” (Mixed Constitution) ได้แก่ รูปแบบกษัตริย์นิยม ซึ่งมีบุคคลผู้เดียวมีอำนาจสูงสุด ควรจะต้อง ผสมกับระบบขุนนาง ซึ่งจะก่อให้เกิดการคานอำนาจซึ่งกันและกัน และรูปแบบผสมระหว่างระบบขุนนาง (มีอำนาจ) ผสมกับรูปแบบประชาธิปไตย (ที่ประชาชนมีอำนาจ) อริสโตเติ้ล จึงเรียกรูปแบบต่างๆ นี้ว่า รัฐธรรมนูญแบบผสม (Mixed Constitution)       โดยสรุป ทั้งเพลโต และอริสโตเติ้ล ต่างเข้าใจดีว่า ระบบการปกครองของกรีกสมัยนั้นมีปัญหา ไม่ว่าจะเป็นระบบกษัตริย์ หรือระบบอภิชนาธิปไตย หรือประชาธิปไตย รัฐเอเธนส์จึงล่มสลาย ทั้งนี้ เพราะระบอบประชาธิปไตยแบบสุดโต่งนั่นเองที่ส่งเสริมให้เกิดเผด็จการ ด้วยแรงสนับสนุนของฝูงชน ในภาษาอังกฤษมักเรียกกันว่า Populist Democracy หรือ Populism       อย่างไรก็ตาม การศึกษารัฐศาสตร์ในยุคหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 โดยเฉพาะในยุคสงครามเย็น และยุคการพัฒนาเศรษฐกิจหลังสงครามเกาหลี นักรัฐศาสตร์อเมริกันเริ่มสนใจระบบการเมืองของประเทศในโลกที่สาม (ประเทศด้อยพัฒนา และกำลังพัฒนา) ฉะนั้น จึงเริ่มโฟกัสไปที่กระบวนการพัฒนา การบริหาร และการเมือง แต่ด้วย อคติใหม่ คือ อคติของกลุ่ม “Positivist” (หรือ Empiricists) ซึ่งหันมานิยมการศึกษาหาข้อมูลตามหลักวิทยาศาสตร์ โดยกระบวนการทดลอง หรือทางสถิติเปรียบเทียบ และได้หันหลังให้แก่ปรัชญาการเมืองสมัยคลาสสิค ฉะนั้น นักคิดทฤษฎีทางการเมืองจึงได้รับอิทธิพลจากนักสังคมวิทยา มานุษยวิทยา และนักพฤติกรรมศาสตร์ และพยายามจะแสวงหาทฤษฎีใหม่ในการกำหนดรูปแบบการเมืองที่พัฒนา “Developed Polity” และพยายามจะค้นหาองค์ประกอบของระบบการเมืองที่พัฒนาโดยปราศจาก อคติทางวัฒนธรรมของชนชาติตนเอง คือให้ไกลจากความเป็นตะวันตก หรือ ตะวันออก ให้มากที่สุด จึงเกิดการเสนอแนวคิดคำนิยาม และคุณลักษณะของระบบการเมืองที่พัฒนามากมายหลายแบบ จนในที่สุด ใน ค.ศ. 1968 เกิดมีการพิมพ์หนังสือของศาสตราจารย์แซมมวล ฮันติงตัน (Samuel P. Huntington) ชื่อ Political Order in Changing Societies ได้สร้างความฮือฮาและก่อกระแสของความคิดที่ค่อนข้างเป็นทางลบต่อแนวคิดดั้งเดิมของนักรัฐศาสตร์ชาวอเมริกัน ซึ่งเพียรพยายามจะเสนอรูปแบบการพัฒนาตามตำราของชาวตะวันตก ให้แก่ประเทศกำลังพัฒนาทั้งหลายในเอเชีย และอาฟริกา        ข้อสรุปที่สำคัญของศาสตราจารย์แซมมวล ฮันติงตัน ก็คือ ประเทศที่กำลังพัฒนาเหล่านี้ ขณะที่กำลังสร้างหรืออยู่ในกระบวนการพัฒนาเศรษฐกิจและการเมืองของตนนั้น ต้องประสบความล้มเหลว เพราะสถาบันทางการเมือง ได้แก่ ระบบรัฐสภา คณะรัฐมนตรี ระบบการเลือกตั้ง ระบบศาลยุติธรรม ฯลฯ เหล่านี้ แม้จะพยายามเลียนแบบชาวตะวันตก แต่ก็ต้องล้มเหลว หรือล้มลุกคลุกคลานอยู่เสมอ จากปรากฏการณ์การเดินขบวนของบรรดานักศึกษา และการปฏิวัติรัฐประหาร ทั้งนี้เพราะสาเหตุหลัก คือ ประเทศเหล่านี้ หรือสังคมของประเทศเหล่านี้ ขาดระบบคุณค่าที่สนับสนุน ยึดเหนี่ยว สถาบันการเมืองเหล่านี้ อย่างแท้จริง หรือนัยหนึ่ง องค์กรทางการเมืองที่จัดตั้งตามรัฐธรรมนูญที่ร่างขึ้น ขาดความเป็นสถาบันทางการเมืองและสังคม นั่นคือ สังคมไม่ได้ให้คุณค่าและยึดเหนี่ยว หรือแม้แต่จะยอมสละชีวิต เพื่อปกป้องสถาบันเหล่านี้ ฉะนั้น จะร่างรัฐธรรมนูญ หรือประดิษฐ์สถานรัฐสภา และระบบการเลือกตั้งมาสักกี่ฉบับ องค์กรทางการเมืองเหล่านี้ก็ไม่สามารถจะดำรงอยู่ได้อย่างยั่งยืน ยังไม่ฝังรากลึกในสังคมและจิตวิญญาณของสังคมนั้นๆ       ความเป็นสถาบัน หรือ ระบบคุณค่า ที่สนับสนุนความเป็นสถาบัน จึงมีความสำคัญอันดับหนึ่ง       นี่คือข้อสรุปอย่างสั้นที่สุด และที่ทำให้เกิดความปั่นป่วนในวงการรัฐศาสตร์สหรัฐอเมริกาอยู่ชั่วระยะหนึ่ง       บัดนี้ ศิษย์เอกคนสำคัญของศาสตราจารย์ฮันติงตัน ดร.ฟรานซิส ฟูกูยามา (Dr. Francis Fukuyama) นอกจากเผยแพร่แนวคิดหลักของผู้เป็นอาจารย์แล้ว ยังได้ผลิตผลงานชั้นเอกของท่านเอง ชื่อว่า Political Order and Political Decay ใน ค.ศ. 2011 และ 2014 ตามลำดับ ก่อนหน้านี้ ฟรานซิส ฟูกูยามา ได้สร้างชื่อเสียงกระฉ่อนโลกมาบ้างแล้ว โดยตีพิมพ์หนังสือ ชื่อว่า “The End of History”       ข้อเสนอของฟราสซิส ฟูกูยามา เรื่องระบบการเมืองการปกครองที่พัฒนา คืออย่างไร และข้อเสนอของท่านสอดคล้องกับความเป็นจริงในประวัติศาสตร์การเมืองการปกครองหรือไม่ และหากสอดคล้องกับความเป็นจริง ยังจะสามารถเป็นดวงประทีปส่องทางให้บรรดานักปฏิรูปการเมืองการปกครองที่โหยหารูปแบบและแก่นสาระได้หรือไม่ อย่างไร คำตอบของนักคิดผู้นี้ น่าจะเป็นส่วนหนึ่งและส่วนสำคัญของคำตอบที่พวกเราแสวงหา จึงสมควรให้เวลาต่อข้อคิดของท่านตามแต่เวลาและโอกาสจะอำนวย