เรื่องอาเซียน : เตรียมคนไปเลือกตั้งอย่างไรให้ได้การเมืองคุณภาพ       พอมีรัฐธรรมนูญทุกคนก็มองไกลไปถึงการเลือกตั้ง เพราะในสังคมที่มีการเมืองระบอบประชาธิปไตยใช้การเลือกตั้งเป็นมาตรวัดว่ามีความเป็นประชาธิปไตยมากน้อยเพียงใด เพราะเหตุนี้กระมัง องค์กรจัดการเลือกตั้งจึงต้องมากำหนดร้อยละของผู้ไปใช้สิทธิลงคะแนนเลือกตั้ง และบางทีก็ไปกำหนดถึงจำนวนบัตรเสียว่าต้องไม่เกินร้อยละเท่านั้นเท่านี้ การกำหนดเช่นนี้บางทีก็ทำให้เหมือนดูถูกประชาชนผู้มีสิทธิเลือกตั้งว่า ถ้าคนไปเลือกตั้งกันน้อยเพราะ “เงินไม่มา กาไม่เป็น” ทำให้การเลือกตั้งเป็นเหมือนการซื้อขายสินค้า ไม่ได้เป็นการพัฒนาวัฒนธรรมการเมืองในระบอบประชาธิปไตย ที่มีการเลือกตั้งเป็นกิจกรรมในการแสดงออกถึงความเป็นเจ้าของ “อำนาจอธิปไตย”       บทบาทของคนในยุคศตวรรษที่ 21 ได้เปลี่ยนไปมากทั้งต่อด้านเศรษฐกิจ สังคม และการเมืองโดยมีดิจิทัลเป็นแกนหลักในการทำกิจกรรม การเมืองในยุคนี้มีลักษณะที่หลากหลายเกินกว่าการออกเสียงลงคะแนนโดยตรง อย่างไรก็ดี เมื่อต้องมีการเลือกตั้ง หากจะให้บรรลุเป้าหมายของการเลือกตั้งที่สามารถเลือกสรรผู้สมัครรับเลือกตั้งไปเป็นผู้แทนของประชาชนในการทำหน้าที่ทั้งในระบบรัฐสภาและระบบประธานาธิบดีแล้ว จะต้องมีการเตรียมความพร้อมประชาชนผู้มีสิทธิเลือกตั้งเพื่อให้ได้พลเมืองแข็งขัน (active citizens) ในการไปทำหน้าที่ผู้เลือกตั้งที่มีคุณภาพ ซึ่งจาการดำเนินโครงการสัมมนาเชิงปฏิบัติการให้กับเยาวชน นักเรียนและนักศึกษาหลายพื้นที่ ทุกภาคส่วนทั่วประเทศ เรื่อง การรณรงค์ทางการเมืองและผู้ลงคะแนนเสียงที่มีคุณภาพ ของสถาบันนโยบายศึกษา โดยการสนับสนุนของมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ตลอดทั้งปี 2559 ได้พบว่า อย่างน้อยจะต้องเป็นผู้ที่มีคุณลักษณะสำคัญดังนี้       1. การคิดเป็น ตัดสินใจอย่างมีเหตุผลและเป็นอิสระ ก่อนที่จะออกไปลงคะแนนเสียง ปัญหาสำคัญคือการตัดสินใจว่าจะเลือกผู้สมัครรับเลือกตั้งคนใด หรือพรรคการเมืองและเพราะอะไร เรื่องนี้ที่สำคัญเพราะการจะเลือกใครโดยหลักการเลือกตั้งกำหนดว่า “ต้องเป็นความลับ” ดังนั้น เมื่อเข้าคูหา การเลือกหรือไม่เลือกใคร ไม่มีใครบังคับจับมือให้กาเลือกผู้สมัครหรือพรรคการเมืองใด การลงคะแนนเลือกผู้สมัครจึงขึ้นอยู่กับการตัดสินใจของผู้มีสิทธิเลือกตั้ง และต้องตัดสินใจอย่างมีเหตุผล เพราะนี่เป็นการใช้อำนาจอธิปไตยที่ไม่บ่อยครั้งนักและเป็นการตัดสินอนาคตของประเทศ ปัญหาว่าจะตัดสินใจอย่างไรจึงได้ชื่อว่าเป็นพลเมืองแข็งขัน ก็จะต้องขึ้นอยู่กับการหาข้อมูลและคิด ไตร่ตรองข้อมูลที่ได้รับประกอบการตัดสินใจ มิใช่เห็นหรืออ่านข้อมูลแล้วเชื่อว่าข้อมูลนั้นเป็นจริงไปทั้งหมดเสียทีเดียว เนื่องจากช่วงการรณรงค์หาเสียงข้อมูลจากสื่อและหัวคะแนนจะมีมากมาย จริงบ้างเท็จบ้างปะปนกันไป       2. การยึด และปฏิบัติตามกฎหมาย และระเบียบ ความจริงกฎ ระเบียบของการเลือกตั้งมีมากพอสมควรที่อาจทำให้ผู้มีสิทธิเลือกตั้งไม่รู้ ที่คุ้นเคยกัน ก็เช่น การไม่จำหน่ายสุราในวันเลือกตั้ง (ถ้าจะนั่งดื่มกินในบ้านก็ไม่มีใครว่าอะไร) การไม่ขนคนไปหน่วยเลือกตั้ง (ส่วนมากที่มุ่งหมายหวังเอาผิดกับพวกหัวคะแนนเสียมากกว่า) แต่ที่สำคัญ คือการเรียกรับเงินเพื่อไปลงคะแนนเลือกตั้ง ซึ่งถือว่าการไปลงคะแนนเลือกตั้งมีเหตุจูงใจ และเป็นการละเมิดกฎหมายในการเลือกตั้ง ซึ่งในหลายประเทศที่มีพลเมืองแข็งขันและการเมืองยกระดับไปเป็นส่วนสำคัญของวิถีชีวิตที่ชี้เป็นชี้ตายอนาคตของประเทศแล้ว การทุจริตเลือกตั้งเช่นนี้ถือเป็นความผิดอาญาอย่างหนึ่ง       3. รู้จักหน้าที่ มีความรับผิดชอบ ส่วนใหญ่เมื่อกล่าวถึงหน้าที่และความรับผิดชอบนั้นหน้าที่ของผู้มีสิทธิเลือกตั้งก็คือ “การไปใช้สิทธิเลือกตั้ง” แต่ผู้มีสิทธิเลือกตั้งยังมีหน้าที่อื่นอีก อาทิ การตรวจสอบรายชื่อในบัญชีรายชื่อผู้มีสิทธิเลือกตั้ง (เพื่อไม่ให้มี “ผี” เข้ามาสวมสิทธิไปใช้สิทธิอย่างไม่สุจริต) การเพิ่มชื่อหรือถอนชื่อ การชักชวนเพื่อนบ้านให้ไปใช้สิทธิเลือกตั้ง และถ้าต้องเดินทางหรือไม่อยู่ในเขตเลือกตั้งที่ตนเองมีชื่ออยู่ในบัญชีรายชื่อผู้มีสิทธิเลือกตั้งก็จะต้องไปลงทะเบียนเพื่อใช้สิทธิลงคะแนนเลือกตั้งก่อนวันเลือกตั้ง (ลงคะแนนเลือกตั้งล่วงหน้า) หรือลงคะแนนเลือกตั้งนอกเขต เช่นนี้เป็นต้น       4. การมีความรู้ความเข้าใจในระบบและวิธีการเลือกตั้ง การไปใช้สิทธิเลือกตั้งดูเหมือนจะง่ายๆ เพราะวิธีการและกระบวนการเลือกตั้งไม่ค่อยได้เปลี่ยนแปลงไปมากจากที่เคยกำหนดและจัดการเลือกตั้งไม่ว่าจะเป็นยุคสมัยที่กระทรวงมหาดไทยจัดการเลือกตั้ง หรือตกมาถึงยุคการจัดการเลือกตั้งโดยคณะกรรมการการเลือกตั้ง หรือ กกต. ยังคงมีการจัดที่เลือกตั้ง การเข้าสู่กระบวนการเลือกตั้งโดยใช้บัตรเลือกตั้ง กาบัตร หย่อนบัตรลงไปในหีบบัตร (ไม่ว่าจะเป็นหีบบัตรที่ทำด้วยกระดาษ หีบเหล็ก หรือหีบพลาสติกก็ตาม) ในขณะที่หลายประเทศมีการใช้เครื่องอิเล็กทรอนิกส์ในการลงคะแนนเลือกตั้งแล้ว การลงคะแนนเลือกตั้งที่สำคัญคือทำให้การออกเสียงเป็นไปตามเจตนารมณ์และสามารถรู้ได้ว่าผู้เลือกตั้งมีเจตนารมณ์อย่างไร นั่นหมายความว่า การลงคะแนนต้องไม่เป็นบัตรเสีย ซึ่งจะทำให้การไปลงคะแนนเลือกตั้งไร้คุณค่าไปในทันที       5. การเตรียมความพร้อมในการไปลงคะแนนเลือกตั้ง นอกจากการเตรียมในเรื่องของการตัดสินใจในการเดินทางไปออกเสียงลงคะแนนแล้ว การจะไปเลือกตั้งก็ต้องเตรียมความพร้อมในด้านการเดินทางไปยังที่เลือกตั้ง (ชาวบ้านมักจะเรียกว่า “หน่วยเลือกตั้ง”) อย่างน้อยต้องรู้ว่าอยู่ตรงไหน (ทาง กกต. จะมีหนังสือแจ้งเจ้าบ้านบอกให้รู้ล่วงหน้า) จากนั้นก็ต้องเตรียมเลือกเอกสารแสดงตน ซึ่งปัจจุบันระบบเลือกตั้งของไทยใช้การจัดทำบัญชีรายชื่อผู้มีสิทธิเลือกตั้งจากทะเบียนบ้าน ในขณะที่หลายประเทศใช้วิธีการลงทะเบียน การไปใช้สิทธิเลือกตั้งของคนไทยจึงต้องใช้บัตรประชาชน หรือบัตรที่ทางราชการออกให้(มีภาพถ่ายและเลขประจำตัวประชาชนที่มีอยู่ 13 หลัก) บัตรหมดอายุก็ใช้ได้ (จุดอ่อนของการทำบัญชีรายชื่อผู้มีสิทธิเลือกตั้งจากทะเบียนบ้านก็คือความไม่เป็นปัจจุบันของข้อมูลในระบบทะเบียนราษฎร (หรือทะเบียนบ้าน) เนื่องมาจากการไม่แจ้งเกิด-ตาย ย้ายเข้าหรือย้ายออก) ในบางประเทศ อาทิ อินเดีย เคยมีการประกาศให้ผู้ลงคะแนนเลือกตั้งต้องมีขวดน้ำ และผ้าไปด้วย เพราะบางพื้นที่บางฤดูกาลอากาศร้อน มีลมพัดพาฝุ่นทรายเข้ามาจึงต้องมีผ้าปิดหน้าป้องกันทรายปลิวเข้าตาติดตัวไปด้วย ในระยะหลังเพื่ออำนวยความสะดวกแก่ประชาชน ทาง กกต. โดยการปรุบริเวณที่เป็นข้อมูลของผู้มีสิทธิเลือกตั้งและประชาชนสามารถฉีกข้อมูลในหนังสือแจ้งเจ้าบ้านติดตัวไปด้วย จะได้ไม่เสียเวลาไปตรวจดูรายชื่อหน้าหน่วยเลือกตั้ง อย่าลืมกำหนดนัดหมายส่วนตัว จำวันผิด และประการสำคัญก็อย่าลืมเตรียมความพร้อมด้านสุขภาพร่างกายให้สามารถเดินทางไปลงคะแนนเลือกตั้งได้ด้วย       6. ความรับผิดชอบต่อส่วนรวม เป็นประเด็นสำคัญที่ในการสัมมนาพูดถึง ซึ่งการไปลงคะแนนเลือกตั้งจะมีคุณภาพได้ แม้กฎหมายเลือกตั้งจะมิได้กำหนดให้เป็นหน้าที่ ผู้มีสิทธิเลือกตั้งบางท่านที่มีจิตสาธารณะก็อาจเข้าร่วมเป็นคณะกรรมการประจำหน่วยเลือกตั้ง (กปน.) เป็นผู้สังเกตการณ์การเลือกตั้ง ซึ่งจะต้องมีการฝึกอบรมให้พร้อมที่จะทำหน้าที่ นอกจากนั้น ประชาชนที่ไปใช้สิทธิลงคะแนนเลือกตั้งแล้ว เมื่อปิดการลงคะแนนก็อาจร่วมดูการนับคะแนนภายนอกหน่วยเลือกตั้งได้ด้วย หากเห็นการทุจริตจากการนับคะแนนประชาชนผู้มีสิทธิเลือกตั้งก็สามารถใช้สิทธิในการทักท้วง หรือร้องเรียนได้ด้วย ซึ่งนับว่าเป็นความรับผิดชอบต่อส่วนรวมที่จะช่วยให้การเลือกตั้งเป็นไปโดย “สุจริตและเที่ยงธรรม” บทสรุป       การเลือกตั้งจะมีคุณภาพได้ไม่ว่าจะเป็นการได้ตัวแทนประชาชนที่มีความเหมาะสมในการไปทำหน้าที่ หรือการเลือกตั้งที่เชื่อถือได้ ไม่มีการประท้วงว่ามีการโกงการเลือกตั้ง (ทุจริตเลือกตั้ง หรือ electoral fraud) หรือการเลือกตั้งที่นำไปสู่การแก้ปัญหาของชาติบ้านเมืองได้ต้องเกิดจากการเลือกตั้งของคนคุณภาพ ซึ่งนอกจากผู้มีสิทธิเลือกตั้งดังที่กล่าวไปแล้ว บรรดาผู้สมัคร หัวคะแนนหรือผู้สนับสนุนผู้สมัคร และกรรมการผู้ทำหน้าที่จัดการเลือกตั้งก็จะต้องยึดมั่นในกฎ ระเบียบ ไม่ละเมิดกฎหมายบ้านเมือง ทำตนให้เป็นแบบอย่างที่ดีแก่ประชาชน มีความพร้อมที่จะรับผิด (accountability) ปฏิบัติตามหน้าที่และอำนาจที่มี รับผิดชอบต่อส่วนรวม และประการสำคัญคือกรรมการในการจัดการเลือกตั้งต้องมีความเป็นกลาง ซื่อสัตย์สุจริตและไม่มีการเรียกรับผลประโยชน์ใดๆ หากเราสามารถผลักดันให้การเลือกตั้งมีคุณภาพ เชื่อถือได้ ก็เชื่อว่าการเมืองบ้านเราจะเดินหน้าไปไกลได้อย่างมีเสถียรภาพและสามารถพัฒนาประเทศได้รุดหน้า เพราะสุดท้ายความก้าวหน้าหรือล้าหลังตัดสินกันที่การเมืองจริงๆ ครับ