สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องอาเซียน : เลือกตั้งกับประชาธิปไตยในอาเซียน

สมชาติ เจศรีชัย

      ในรอบปีนี้ เวลาดูเหมือนจะผ่านไปเร็วเหลือเกิน ทั้งๆ ที่ปีหนึ่งก็ยังคงมี 365 วัน 12 เดือน วันละยี่สิบสี่ชั่วโมงเท่าเดิม เวลาทำให้โรดแม้ปของไทยผ่านกิจกรรมสำคัญไปแล้วอย่างน้อยสองกิจกรรมคือ การร่างรัฐธรรมนูญและการออกเสียงประชามติร่างรัฐธรรมนูญ และทางข้างหน้าที่ทอดยาวออกไปยังคงมีกิจกรรมให้ต้องทำคือการออกกฎหมายลูกอีกหลายฉบับที่จำเป็นต่อการปฏิรูปประเทศ อย่างน้อยก็จะต้องทำกฎหมายว่าด้วยการจัดทำยุทธศาสตร์ชาติ กฎหมายว่าด้วยแผนและขั้นตอนการดาเนินการปฏิรูปประเทศ และจัดทำกฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญอีก 10 ฉบับ ได้แก่ (1) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร (2) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการได้มาซึ่งสมาชิกวุฒิสภา (3) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการการเลือกตั้ง (4) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยพรรคการเมือง (5) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธีพิจารณาของศาลรัฐธรรมนูญ (6) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธีพิจารณาคดีอาญาของผู้ดารงตำแหน่งทางการเมือง (7) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยผู้ตรวจการแผ่นดิน (8) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการป้องกันและปราบปรามการทุจริต (9) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการตรวจเงินแผ่นดิน (10) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

      แต่ดูเหมือนว่ากิจกรรมทางการเมืองที่ประชาชนสนใจกันมากและถามย้ำกันนักทั้งจากนอกประเทศและผู้คนกลุ่มต่างๆ ในประเทศก็คือการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรนั่นเอง คำถามในทำนองว่าจะมีเลือกตั้งหรือไม่ เลือกกันเมื่อไหร่ จะเก็บคำตอบนี้ไว้ก่อน แต่จะใช้โอกาสนี้กล่าวถึงการเลือกตั้งของรัฐสมาชิกในอาเซียนก่อนว่ามีกำหนดการเลือกตั้งกันเมื่อใดในห้วงเวลา 1-2 ปีนี้ และเป็นการเลือกตั้งอะไรกันบ้าง ตามปฏิทินที่กำหนดไว้ประเทศในประชาคมอาเซียนได้มีการเลือกตั้งหรือจะมีการเลือกตั้งเกิดขึ้นภายใน 2-3 ปี ดังนี้

(table)

      เรื่องการเลือกตั้งนั้น มีทั้งในประเทศที่มีการปกครองระบอบเสรีประชาธิปไตยกับประเทศที่ปกครองในระบอบสังคมนิยมคอมมิวนิสต์ อีกทั้งยังใช้การเลือกตั้งในเชิงสัญลักษณ์ที่แสดงออกถึงความเป็นประชาธิปไตย และใช้เป็นการป้องกันการกล่าวอ้างเพื่อการกีดกันทางการค้า แม้ว่าการเลือกตั้งจะมีความเหมือนในเชิงรูปแบบแต่โดยเนื้อหามีความแตกต่างกัน โดยเฉพาะในประเด็นของการเข่งขันโดยเสรี และอำนาจในการตัดสินใจของผู้ออกเสียงเลือกตั้งที่ต้องมีความเป็นอิสระ เป็นต้น

      เมื่อถามถึง “ความเป็นประชาธิปไตย” ว่า เราคิดถึงอะไร ก็มักจะได้คำตอบในเชิงรูปธรรมแค่เพียง 2 ประการ คือ การมีรัฐธรรมนูญ กับการเลือกตั้ง น้อยครั้งมากที่จะมีการคิดถึงเรื่องสิทธิเสรีภาพ การใช้มติเสียงข้างมากในการตัดสินใจของกลุ่มหรือชุมชน ที่เป็นเช่นนี้ อาจเพราะการเลือกตั้งเป็นกิจกรรมทางการเมืองที่บ่งบอกถึงความเป็นประชาธิปไตยที่ประชาชนจับต้องได้ โดยการออกไปใช้สิทธิลงคะแนนเลือกผู้สมัครรับเลือกตั้งอันเป็นอำนาจอธิปไตยที่แต่ละคนมีอยู่

      ถ้าการเลือกตั้งแสดงออกถึงความเป็นประชาธิปไตยอย่างแท้จริง คงต้องย้อนกลับมาพิจารณากันใหม่แล้วว่าไม่ว่าการเลือกตั้งที่ใดๆ ในโลก นั่นย่อมหมายถึงการมีประชาธิปไตยเกิดขึ้นแล้ว ผู้เขียนจึงอยากให้เรามีกระบวนการคิดทั้งก่อนหน้าและหลังมีการลงคะแนนเลือกตั้ง กล่าวคือ ตัวผู้สมัครรับเลือกตั้งมาอย่างไร มาจากการสมัครรับเลือกตั้งโดยเสรีหรือต้องมีกระบวนการคัดกรองจากองค์กรใดองค์กรหนึ่ง และหลังการเลือกตั้ง หากพบว่าผู้แทนประชาชนที่ได้รับการเลือกตั้งไปแล้วไม่ปฏิบัติตามนโยบายที่ได้มีการหาเสียงไว้ หรือมีการใช้อำนาจบิดเบือน ไม่คำนึงถึงประโยชน์ส่วนรวม เช่นนี้ ประชาชนสามารถเปลี่ยนตัวนักการเมืองผู้มาทำหน้าที่แทนตนได้อย่างมีอิสระหรือไม่

      การเลือกตั้งในประเทศอาเซียนทั้งที่ใช้รูปแบบอย่างประเทศประชาธิปไตยตะวันตกในยุคสมัยการล่าอาณานิคมที่มาปกครองแล้วมอบวัฒนธรรมทางการเมืองทิ้งไว้ให้ แต่ด้วยรากอารยะอย่างประเทศเอเชียที่คำนึงถึงความเป็นเครือญาติหรือการตอบแทนบุญคุณในระบบอุปถัมภ์ การเลือกตั้งในประเทศแถบอาเซียนจึงมีวัฒนธรรมการเมืองที่ไม่เหมือนตะวันตกและไม่ค่อยสนใจในการหาเสียงเชิงการเสนอนโยบายในการบริหารประเทศมากนัก บางกรณีการได้รับเลือกตั้งหรือไม่ไปผูกอยู่กับ “กระแส”ความนิยมชมชอบทางการเมืองในบางเรื่องก็มีให้เห็นกันมาแล้ว

      ประเทศในอาเซียนที่มีเสถียรภาพทางการเมืองอย่างเช่น สิงคโปร์ มาเลเซีย ฟิลิปปินส์ หรืออินโดนีเซีย ล้วนแล้วแต่มีความสามารถในการปรับตัวของระบบการเมืองให้สอดคล้องกับวัฒนธรรมทางการเมืองแบบประชาธิปไตย ทั้งในด้านกระบวนการเลือกตั้งและนักการเมืองหรือพรรคการเมือง โดยเฉพาะการหาเสียงเลือกตั้ง ด้วยการนำเสนอนโยบายที่มีความชัดเจน เช่น นโยบายปราบคอร์รัปชั่นของประธานธิบดีอินโดนีเซีย นายโจโก วิโดโด หรือนโยบาย “ภูมิบุตร”ของพรรคอัมโนในมาเลเซีย หรือพรรคกิจประชาชนของสิงคโปร์ที่ใช้แนวทางการเมืองแบบสัมฤทธิ์ผลนิยม และแนวทางการต่อสู้เพื่อผลประโยชน์ที่แท้จริงของมหาชน เป็นต้น ตลอดจนความพยายามในการใช้แนวทางทางการเมืองลักษณะนี้ของพรรค NLD ในเมียนมาร์ ที่อองซานซูจีมุ่งหาเสียงในพื้นที่ยากจนด้วยนโยบายการพัฒนาชนบท การสร้างงานและการยกระดับคุณภาพชีวิต ในพื้นที่ชนกลุ่มน้อย จะย้ำจุดยืนในการสนับสนุนการสร้างสันติภาพในประเทศ โดยยึดมั่นข้อตกลงปางหลวงที่มีหลักการให้มีการปกครองตนเองและสิทธิเท่าเทียมกัน หากไม่มีปัญหาเกี่ยวกับการสู้รบของชนกลุ่มน้อยชนเผ่าหรือสามารถหลอมรวมชาติได้ เสถียรภาพทางการเมืองในเมียนมาร์ก็จะปรากฏให้เห็นในการเลือกตั้งครั้งต่อๆ ไป

      ท้ายที่สุดแล้ว การสร้างประชาธิปไตยทางการเมืองจะยืนหยัดอยู่ได้ไม่ใช่อยู่ที่การจัดให้มีการเลือกตั้ง หรือประชาชนจำนวนมากเดินทางออกไปใช้สิทธิเลือกตั้งกันอย่างล้นหลาม หากแต่อยู่ที่การสร้างความตระหนักทางการเมืองของประชาชน ในการรับผิดชอบบ้านเมือง ติดตามตรวจสอบการทำงานของนักการเมือง การตัดสินใจเลือกตั้งอย่างมีอิสระ ไม่เอาประชาธิปไตยทางรูปแบบแต่เพียงอย่างเดียวแต่ต้องสนใจใคร่รู้ในนโยบายการบริหารประเทศของพรรคการเมืองทั้งการพัฒนาเศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม หรือเทคโนโลยี และมีการบริหารจัดการที่มีธรรมาภิบาล นี่คือฟากฝั่งของประชาชน ในฝั่งของนักเลือกตั้งจะต้องก้าวข้ามไปสู่การเมืองยุค 4.0 ที่มีการสร้างนวัตกรรมทางการเมืองใหม่ทั้งในการพัฒนานโยบายให้สอดคล้องกับโลกในยุคศตวรรษที่ 21 การมีคุณธรรมทางการเมืองที่รู้ผิดชอบทั้งในนโยบายและการกระทำของตน เพื่อการนำพาประเทศให้สามารถแข่งขันหรืออยู่ร่วมกันกับประชาคมอาเซียนและประชาคมโลกได้