พลเมืองผู้มีความรับผิดชอบต่อการพัฒนาที่ยั่งยืน       สถาบันนโยบายศึกษา โดยการสนับสนุนจากมูลนิธิคอนราดอาเดนาวร์ ร่วมกับสถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ (NIDA) เดินหน้าสานต่อเจตนารมณ์ในการให้ความรู้และปลูกจิตสำนึกในความเป็นพลเมืองในระบอบประชาธิปไตยที่มีความรับผิดชอบ เพื่อปลูกจิตสำนึกในการเป็นพลเมืองที่มีความรับผิดชอบในสังคมประชาธิปไตย สร้างความรู้ ความตระหนักในความหมายของการพัฒนาที่ยั่งยืน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเรื่องทรัพยากรน้ำ ที่จะนำไปสู่การร่วมคิด ร่วมทำ ที่จะใช้น้ำอย่างมีคุณค่าและไม่ทำลายสิ่งแวดล้อม โดยในวันที่ 14 และ 21 สิงหาคม 2559 เราได้ลงพื้นที่เขตบางเขนและบางกะปิ จัดการสัมมนาเชิงปฏิบัติการกับชาวชุมชนยิ่งเจริญ ชุมชนร้อยกรอง ชุมชนรามอินทรา 71 ชุมชนปั้นทอง 3 ชุมชนรุ่งสว่างวิลเลจ ชุมชนลำสาลีกรุงเทพกรีฑา ชุมชนเขตบางกะปิ ชุมชนประชาร่วมใจ และนักศึกษา กศน. เขตบางกะปิ       ทั้งสองวันมีสิ่งดีๆ เกิดขึ้นมากมาย ตั้งแต่การแบ่งปันความรู้และประสบการณ์ในการต่อสู้เพื่อเรียกคืนพื้นที่ส่วนกลางที่กำหนดไว้ให้เป็นที่บำบัดน้ำเสียของชุมชนรุ่งสว่างวิลเลจ ที่ชาวชุมชนช่วยกันพัฒนาให้สามารถบำบัดน้ำเสียได้จริง ทั้งยังใช้น้ำที่บำบัดแล้วรดแปลงผักสวนครัวของชุมชน ตลอดจนการร่วมกันทำน้ำหมักชีวภาพจากขยะอินทรีย์ นำไปใช้ประโยชน์ในครัวเรือนและปล่อยลงคลองสาธารณะ ช่วยลดมลภาวะ       ชาวชุมชนปั้นทอง 3 เคยมีปัญหาขยะเต็มคลอง แม้จะใช้วิธีการจ้างเก็บแต่ก็ได้ผลเพียงชั่วขณะ ในที่สุดเมื่อทั้งชุมชนร่วมใจกันแก้ปัญหาอย่างเป็นระบบ ทั้งขยะรีไซเคิลที่นำมามอบให้ธนาคารขยะ และขยะอินทรีย์ที่นำมาหมักทำปุ๋ยและน้ำหมักชีวภาพ เมื่อมีแผงผลิตพลังงานแสงอาทิตย์มาเสริมผลิตกระแสไฟฟ้าเดินเครื่องเติมออกซิเจนลงในคลอง       ทั้งสองชุมชนเป็นตัวอย่างที่ดี สร้างแรงบันดาลใจให้ชุมชนอื่นอยากจะทำบ้าง แม้สภาพแต่ละชุมชนจะต่างไป แต่การแลกเปลี่ยนเรียนรู้ทำให้เกิดความร่วมมือระหว่างกัน ของเหลือทิ้งจากที่หนึ่งอาจเป็นประโยชน์ในอีกที่ เช่น เปลือกมะนาว สับปะรด เศษผักจากตลาดชุมชนยิ่งเจริญคือวัตถุดิบในการทำน้ำหมักชีวภาพเพื่อทำผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดในครัวเรือนที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม       เมื่อหลายคนมาร่วมกันคิดแก้ปัญหา ใช้จินตนาการสร้างภาพที่อยากให้เป็นในอนาคต แล้วระดมความคิดว่าทำอย่างไรจึงจะไปสู่เป้าหมายนั้น หลายสิ่งที่เคยคิดว่าเป็นไปไม่ได้ก็ค่อย ๆ คลี่คลายว่ายังมีหนทางหากจะใช้ความพยายามมากกว่านี้ ในที่สุดทุกคนมองเห็นทางออกร่วมกันคือการสร้างวัฒนธรรมการอยู่ร่วมกันในชุมชน คือความเป็นพลเมืองที่ไม่ดูดายและมีส่วนร่วมในกิจกรรมที่เป็นประโยชน์ ไม่สร้างความเดือดร้อนให้ผู้อื่น มีความรับผิดชอบต่อตนเอง ครอบครัวและชุมชน รักษาระเบียบวินัยที่สังคมร่วมสร้าง และปลูกฝังส่งต่อให้เยาวชนรุ่นหลัง เมื่อสมาชิกชุมชนมีความเข้มแข็ง ผู้นำชุมชนไม่อาจจะวางเฉย ผู้นำทั้งถูกกระตุ้นและสนับสนุนให้แสวงหาความร่วมมือจากหน่วยงานภาครัฐและนักการเมืองตั้งแต่ระดับท้องถิ่นขึ้นไป ก็จะสามารถสร้างแรงกระเพื่อมให้เกิดการเปลี่ยนแปลงที่สร้างการพัฒนาที่ยั่งยืนได้       ทั้งสองวันเราได้ข้อคิดที่มีประโยชน์มากมาย สะท้อนว่าทุกคนมีจิตสำนึกความเป็นพลเมืองอยู่ในตัว แต่อาจจะขาดแรงกระตุ้น ขาดโอกาส และขาดความกล้าที่จะแสดงออก หากจะเริ่มเปลี่ยนแปลงแต่เพียงคนเดียว ครอบครัวเดียวหรือชุมชนเดียว ผู้ปฏิบัติอาจจะท้อและไปไม่ถึงเป้าหมาย การร่วมมือกันจึงเป็นกุญแจสำคัญที่จะทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงได้       เพื่อให้ประเทศไทยมีการพัฒนาที่ยั่งยืนจึงจำเป็นจะต้องให้การศึกษาแก่พลเมืองที่จะมีบทบาทความรับผิดชอบต่อสังคม (social responsibility) ในเรื่องต่างๆ โดยเริ่มจากเรื่องที่ใกล้ตัวเพื่อสร้างให้เกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างจริงจัง เริ่มจากหน่วยเล็กของสังคมคือชุมชนและขยายออกไปเรื่อยๆ จนถึงระดับประเทศและโลก