สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องอาเซียน : ประชามติในอาเซียน

สมชาติ เจศรีชัย

กลิ่นอายของการออกเสียงประชามติร่างรัฐธรรมนูญฉบับคณะกรรมการร่างรัฐธรรมนูญและคำถามเพิ่มเติมของสมาชิกสภานิติบัญญัติเพิ่งผ่านพ้นไปเมื่อวันอาทิตย์ที่ 7 สิงหาคม 2559 นับเป็นการออกเสียงประชามติครั้งที่ 2 ของประเทศไทย ภายหลังจากการออกเสียงประชามติครั้งประวัติศาสตร์ของชาติไทยที่มีต่อร่างรัฐธรรมนูญพ.ศ. 2550 ทั้งฉบับเป็นครั้งแรกเมื่อ 2550 และเป็นการออกเสียงประชามติที่เกิดขึ้นในช่วงที่การปกครองประเทศที่ควบคุมอำนาจโดยคณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.) ที่กล่าวกันว่าเป็นการปกครองโดย “เผด็จการทหาร” (ความจริงมีทั้งทหาร ตำรวจ พลเรือน) โดยการออกเสียงประชามติครั้งแรก เมื่อวันที่ 19 สิงหาคม 2550 ผลปรากฏว่า มีผู้เห็นชอบร้อยละ 57.81 และไม่เห็นชอบร้อยละ 42.19 ในขณะที่การออกเสียงประชามติร่างรัฐธรรมนูญครั้งที่สอง เมื่อวันอาทิตย์ที่ 7 สิงหาคม 2559 ผลปรากฏว่ามีผู้เห็นชอบ 16,820,402 คน คิดเป็นร้อยละ 61.35 และไม่เห็นชอบ 10,598,037 คน คิดเป็นร้อยละ 38.65 จากจำนวนผู้มาใช้สิทธิ์ 29,740,677 คน (ผู้มิสิทธิ์ออกเสียงทั้งสิ้น 50,071,589 คน) คิดเป็นร้อยละ 59.40 บัตรเสีย 2,322,238 ใบ

ประชามติและผลของประชามติ

ประชามติ หรือ Referendum เป็นกระบวนการหนึ่งของการปกครองในระบอบประชาธิปไตย เพราะเป็นกระบวนการทางการเมืองที่ผู้มีอำนาจในการปกครองประเทศ (รัฐบาล) ได้นำปัญหาหรือประเด็นทางการปกครองที่อาจมีผลกระทบโดยตรงของคนส่วนรวมหรือประโยชน์สาธารณะ เพื่อปรึกษาและถามประชาชนโดยตรง เพื่อให้ประชาชนเป็นผู้ตัดสินใจโดยตรงอีกด้วย โดยหลักทั่วไป ได้ยึดถือผลที่ได้จากเสียงข้างมากเป็นสำคัญ จึงอาจกล่าวได้ว่า การออกเสียงประชามติเป็น “ประชาธิปไตยทางตรง” ที่ประชาชนได้ตัดสินใจโดยตรงด้วยตัวเองแล้ว ดังนั้น ความสำคัญของการออกเสียงประชามติจึงมีมากกว่าการเลือกตั้ง เพราะหากเสียงส่วนใหญ่หรือเสียงข้างมากเห็นเป็นอย่างไร ก็ต้องปฏิบัติไปตามนั้น ดังจะเห็นได้จากการออกเสียงประชามติการนำสหราชอาณาจักรออกจากการเป็นสมาชิกสหภาพยุโรป (European Union : EU) หรือไม่ เมื่อ 23 มิถุนายน 2559 เมื่อผล Brexit ให้สหราชอาณาจักรหรืออังกฤษออกจากสหภาพยุโรป รัฐบาลไม่มีทางเลือกอื่นนอกจากดำเนินการตามขั้นตอนในการออกจากสหภาพยุโรปโดยมิอาจหลีกเลี่ยงการปฏิบัติให้เป็นอย่างอื่นได้

การออกเสียงประชามติในอาเซียน

จากประวัติศาสตร์ที่ผ่านมา รัฐสมาชิกของอาเซียนได้เคยมีการออกเสียงประชามติในประเด็นต่างๆ มาแล้วหลายครั้ง ดังปรากฏตามตารางดังนี้

(table)

การลงประชามติของรัฐสมาชิกในอาเซียนส่วนใหญ่จะเป็นการออกเสียงประชามติร่างรัฐธรรมนูญ ซึ่งถือได้ว่าเป็นกฎหมายสำคัญในการปกครองประเทศ หรือการประกาศเป็นรัฐอิสระ (สิงคโปร์ และติมอร์-เลสเต) หรือการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการปกครองประเทศ(เวียดนาม) มีเพียงประเทศฟิลิปปินส์เท่านั้นที่มีการออกเสียงประชามติการลงประชามติเฉพาะประเด็นบ่อยครั้งกว่าประเทศอื่นในอาเซียน อาทิ การแยกเมืองดาเวา (Davao Occidental) ออกเป็นจังหวัด

บทส่งท้าย

การออกเสียงประชามติไม่ใช่เรื่องคุ้นเคยกับวัฒนธรรมการเมืองของคนไทย อาจจะเพราะยังไม่เข้าใจความหมายและความสำคัญ การทำให้กระบวนการออกเสียงประชามติเหมือนการเลือกตั้งจึงทำให้คนไทยมองไม่เห็นความแตกต่างทั้งๆที่ประชามติเป็นการให้ผลทางตรงมากกว่าการเลือกตั้งผู้แทนประชาชน ทั้งนี้ เนื่องจากระบบเลือกตั้ง เมื่อเลือกได้ตัวแทนแล้ว จะไปทำอย่างไรก็ไม่ได้กลับไปปรึกษาหารือประชาชนอีกเลย การออกกฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการออกเสียงประชามติจึงต้องเขียนให้เห็นถึงความสำคัญของการทำประชามติ และกระบวนการที่แตกต่างจากการเลือกตั้ง โดยเฉพาะการนำเสนอประเด็นที่ต้องให้ประชาชนตัดสินใจในการออกเสียงจะต้องเสนอสาระอะไรและอย่างไร ในการออกเสียงประชามติที่เป็นเฉพาะประเด็น หรือเฉพาะพื้นที่ อันเป็นการออกเสียงลงมติโดยตรงของประชาชนผู้มีสิทธิเลือกตั้ง และเป็นปัญหาที่เกี่ยวข้องกับส่วนรวม (plebiscite) คำถามที่ต้องถามประชาชนมีอะไรบ้าง ซึ่งจะมีความแตกต่างไปจากการรับฟังความเห็นจากประชาชน การเมืองในโลกสมัยใหม่ ที่เรียกว่า ยุคการเมือง 4.0 จึงเป็นพลวัตที่เร็ว ไม่มีอะไรหยุดนิ่งอยู่กับที่และการเมืองไม่ได้มีพื้นที่เฉพาะนักการเมืองเท่านั้น แต่เป็นพื้นที่ของพลเมืองแข็งขันอีกด้วย ในการสร้างการเปลี่ยนแปลงเพื่อสนองประโยชน์ให้กับการพัฒนาประเทศให้เข้มแข็งในเวทีโลก ซึ่งควรเป็นเป้าหมายหลักของการทำประชามติและการเลือกตั้งที่เกิดขึ้น