สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

การเมืองและการเลือกตั้งอาเซียน : เวียดนาม

สมชาติ เจศรีชัย

เราเคยถกเถียงเรื่องการเมืองที่ยังไม่ค่อยลงรอยกันนักว่า การปกครองแบบประชาธิปไตยหรือเผด็จการมีประสิทธิภาพต่อการพัฒนาประเทศมากกว่ากัน คำตอบดูจะหลากหลายแต่มีคำตอบอันหนึ่งที่น่าสนใจก็คือ “ช่วงที่มีการเร่งรัดพัฒนาประเทศก็ต้องมีความเด็ดขาด เพราะจะทำให้มีเอกภาพ แต่เมื่อระดับพัฒนาเศรษฐกิจไปถึงระดับหนึ่งก็ต้องผ่อนปรนให้ประชาชนได้เสนอความคิดความเห็นบ้าง” หลายคนก็ไม่ค่อยจะเห็นด้วยกับคำตอบนี้ เลยมีการชักชวนให้ดูตัวอย่างประเทศสิงคโปร์ที่มิใช่เป็น “เสรีประชาธิปไตย” เสียทีเดียว แต่เป็นประชาธิปไตยที่มีการชี้นำโดยผู้นำที่มีบุคลิกภาพที่มีความเด็ดขาด อย่างเช่น ลีกวนยู หรือเวียดนามที่มีผู้นำประเทศมาจากพรรคคอมมิวนิสต์ จากโฮ จิมินห์ เรื่อยมา จนมีการพูดเชิงเปรียบเทียบกับประเทศที่ประกาศตัวว่าเป็นประเทศ “เสรีประชาธิปไตย” ว่า “ประชาธิปไตยเหมือนตัวประกันทางเศรษฐกิจและการเมือง” และยังยกเอากิจกรรม “การเลือกตั้ง” เป็นสัญลักษณ์หรือกล่าวอ้างความเป็นประชาธิปไตยแต่เพียงอย่างเดียว ประเทศเวียดนาม ก็มีการเลือกตั้งในบริบทของตนเอง

ความเป็นมาทางการเมืองการปกครอง

      เมื่อ พ.ศ. 2518 เวียดนามเหนือสามารถรวมเวียดนามใต้เข้าเป็นประเทศเดียวกัน ใช้ชื่อประเทศใหม่ว่า สาธารณรัฐสังคมนิยมเวียดนาม (Socialist Republic of Vietnam) โครงสร้างการปกครองของเวียดนามปัจจุบันประกอบด้วย :-

       (1) สภาแห่งชาติ (Quoc Hoi หรือ National Assembly) ทำหน้าที่เป็นฝ่ายนิติบัญญัติ มีสมาชิกรวม 493 คน (มีได้ไม่เกิน 500คน) มีอำนาจสูงสุดในการกำหนดนโยบายทั้งภายในและต่างประเทศ มีหน้าที่บัญญัติและแก้ไขกฎหมาย แต่งตั้งประธานาธิบดีตามที่พรรคคอมมิวนิสต์เสนอ ให้การรับรองหรือถอดถอนนายกรัฐมนตรีตามที่ประธานาธิบดีเสนอ รวมทั้งแต่งตั้งคณะรัฐมนตรีตามที่นายกรัฐมนตรีเสนอ อันเป็นระบบการบริหารแบบผู้นำร่วม

       (2) ฝ่ายบริหาร ประกอบด้วย ประธานาธิบดี ทำหน้าที่ดูแลนโยบายของรัฐ การทหาร และการรักษาความสงบภายในประเทศ นายกรัฐมนตรี คณะรัฐมนตรี มีวาระดำรงตำแหน่ง 5 ปี เลขาธิการพรรคคอมมิวนิสต์ คณะกรรมการกลางของพรรคคอมมิวนิสต์ ทำหน้าที่กำหนดนโยบายด้านการเมือง เศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม กรมการเมือง (Politburo) เป็นองค์กรบริหารสูงสุดของพรรคคอมมิวนิสต์

      พรรคคอมมิวนิสต์เวียดนาม เป็นองค์กรที่มีอำนาจสูงสุดเพียงพรรคการเมืองเดียว ผูกขาดการชี้นำภายใต้ระบบผู้นำร่วม (collective leadership) ตามรัฐธรรมนูญ ซึ่งมีบทบาทในการกำหนดแนวทางการจัดการทุกด้าน ทำให้เวียดนามมีเสถียรภาพทางการเมืองและมีเอกภาพสูง เวียดนามมีการกระจายอำนาจไปสู่การปกครองส่วนท้องถิ่น โดยแต่ละจังหวัดมีคณะกรรมการประชาชน (Provincial People’s Committee) ทำหน้าที่บริหารงานภายในท้องถิ่นให้เป็นไปตามกฎหมายรัฐธรรมนูญ นโยบาย และกฎระเบียบต่างๆ ที่บัญญัติโดยองค์กรของรัฐที่อยู่ในระดับสูงกว่า

ระบบการเลือกตั้ง

      สภาแห่งชาติแห่งสาธารณรัฐสังคมนิยมเวียดนาม เป็นระบบสภาเดี่ยว สมาชิกสภาแห่งชาติมาจากการเลือกตั้ง มีวาระการดำรงตำแหน่งคราวละ 5 ปี แม้ว่าส่วนใหญ่จะเป็นสมาชิกของพรรคคอมมิวนิสต์ แต่กฎหมายเวียดนามก็อนุญาตให้ผู้ที่มิได้เป็นสมาชิกของพรรคลงสมัครรับเลือกตั้งได้เช่นกัน โดยต้องได้รับความเห็นชอบจากแนวร่วมปิตุภูมิเวียดนาม (Vietnamese Fatherland Front) อันเป็นองค์กรส่วนหนึ่งของพรรคคอมมิวนิสต์ ทำหน้าที่ดูแลรักษาอุดมการณ์สังคมนิยม

      สภาแห่งชาติจะมีการประชุมในเดือนมกราคม เพื่อพิจารณาตำแหน่งสำคัญๆ ของประเทศ และหารือเกี่ยวกับยุทธศาสตร์ทางสังคมและเศรษฐกิจสำหรับ 10 ปีข้างหน้า และการเลือกตั้งสมาชิกสภาแห่งชาติ

      ในวันที่ 6 มกราคม 2489 มีการเลือกตั้งทั่วไปเป็นครั้งแรก โดยประชาชนที่มีอายุตั้งแต่ 18 ปีขึ้นไป เป็นผู้มีสิทธิเลือกตั้ง การประชุมสภาครั้งแรกของสภาชุดแรกมีขึ้นในวันที่ 2 มีนาคม 2489 ที่โรงละครฮานอย โดยมีสมาชิกจำนวนเกือบ 300 คน ได้รับรองให้ โฮ จิมินห์ ขึ้นเป็นผู้นําประเทศ

      สมาชิกสภาแห่งชาติ สาธารณรัฐสังคมนิยมเวียดนามมีจํานวนไม่เกิน 500 คน และสมาชิกสภาแห่งชาติอย่างน้อยที่สุดร้อยละ 25 ต้องปฏิบัติหน้าที่เต็มเวลาให้กับสภาแห่งชาติ จํานวนของสมาชิกสภาแห่งชาติ ในแต่ละจังหวัดหรือเมืองจะถูกกำหนดโดยเกณฑ์ของจํานวนประชากร รวมถึงสมาชิกสภาแห่งชาติที่เป็นชนกลุ่มน้อยหรือเพศหญิงก็ต้องมีสัดส่วนที่เหมาะสมกับจํานวนประชากรด้วย

      ระบบการเลือกตั้งของเวียดนาม มีการแบ่งเขตเลือกตั้งที่มีผู้แทนได้หลายคน จำนวน 258 เขตเลือกตั้ง การลงคะแนนเลือกตั้ง ใช้การลงคะแนนลับ การนับคะแนนเลือกตั้งใช้ระบบเสียงข้างมากเด็ดขาด (the first-past-the-post) ภายในแต่ละเขตเลือกตั้ง จะมีผู้สมัครมากกว่าจํานวนที่นั่งในสภา ผู้สมัครรับเลือกตั้งจะต้องได้รับคะแนนเสียงมากกว่า 1 ใน 5 ของการลงคะแนนในเขตเลือกตั้งที่ประกาศผลการเลือกตั้งแล้ว หากที่นั่งในเขตเลือกตั้งยังไม่ครบ หรือหากว่าจำนวนสมาชิกที่ได้มีการลงคะแนนมีคะแนนเสียงน้อยกว่าครึ่งของจํานวนที่ได้ลงทะเบียนไว้ ก็จะมีการลงคะแนนเสียงเลือกตั้งในรอบที่สองเพื่อเลือกตั้งผู้สมัครเดิม จำนวนเขตเลือกตั้งและจำนวนสมาชิกสภาในแต่ละเขตเลือกตั้งขึ้นอยู่กับจำนวนประชากรในแต่ละเขตเลือกตั้ง ผู้มีสิทธิเลือกตั้งสามารถลงคะแนนเลือกตั้งสมาชิกสภาแห่งชาติได้ไม่เกิน 3 คน การแบ่งเขตเลือกตั้งของแต่ละจังหวัดและเมืองดำเนินการโดยรัฐบาลกลาง อย่างน้อยเขตละสามที่นั่ง ฮานอยซึ่งเป็นเมืองหลวง มีสมาชิกสภาได้มากที่สุด จำนวน 23 คน กรณีที่ตำแหน่งว่างลง จะมีการเลือกตั้งแทนตำแหน่งที่ว่าง นอกจากว่าอายุของสภามีระยะเวลาเหลืออยู่น้อยกว่า 2 ปี การลงคะแนนเลือกตั้งไม่เป็นการบังคับ ส่วนคุณสมบัติของผู้มีสิทธิเลือกตั้ง มีดังนี้ (1) มีอายุ 18 ปี (2) เป็นประชากรของประเทศเวียดนาม กรณีที่มีสิทธิแต่ถูกตัดสิทธิไม่ให้ใช้สิทธิเลือกตั้ง คือ การเป็นคนวิกลจริต คุณสมบัติของผู้สมัครรับเลือกตั้ง ประกอบด้วย (1) อายุ 21 ปีขึ้นไป (2) เป็นประชากรของประเทศเวียดนาม (3) ผู้ที่จะลงสมัครรับเลือกตั้งได้จะถูกเสนอชื่อโดยแนวร่วมปิตุภูมิแห่งเวียดนาม (National Liberation Front)

      การจัดการเลือกตั้งของเวียดนามดำเนินการโดยคณะกรรมการการเลือกตั้งกลาง (The Election Council) ทำหน้าที่บริหารและติดตามตรวจสอบภารกิจเกี่ยวกับการเลือกตั้งทั่วประเทศ ขณะที่คณะกรรมการการเลือกตั้ง (The Election Committee) จัดตั้งขึ้นเพื่อทําหน้าที่ปฏิบัติงานการเลือกตั้งในระดับจังหวัดหรือเมืองที่มี ฐานะเทียบเท่าจังหวัด และคณะกรรมการเขตการเลือกตั้ง (The Election Commissions) จัดตั้งขึ้นเพื่อจัดการเลือกตั้งในเขตเลือกตั้ง ส่วนระดับหน่วยเลือกตั้งนั้น หน่วยจัดการเลือกตั้ง (Election Groups) ทําหน้าที่จัดการเลือกตั้งเฉพาะในหน่วยเลือกตั้งนั้นๆ

บทส่งท้าย

สภาแห่งชาติของเวียดนามเป็นระบบสภาเดี่ยว ใช้ระบบการเลือกตั้งแบบเสียงข้างมากเด็ดขาด แบ่งเขตเลือกตั้งตามจำนวนประชากร อย่างน้อยเขตละสามคน ผู้สมัครรับเลือกตั้งมีทั้งสังกัดพรรคคอมมิวนิสต์ และไม่สังกัดพรรค แต่ต้องถูกเสนอชื่อโดยแนวร่วมปิตุภูมิแห่งเวียดนาม จึงเห็นได้ว่า ระบบการเลือกตั้งของเวียดนามไม่เหมือนกับระบบการเลือกตั้งของประเทศเสรีประชาธิปไตย โดยเฉพาะในซีกโลกตะวันตก ดังนั้น เมื่อเอากฎเกณฑ์แบบประชาธิปไตยโลกตะวันตกมาจับ เวียดนามก็อาจไม่จัดอยู่ในกลุ่มประเทศที่การเลือกตั้งไม่มีความเป็นประชาธิปไตย แต่จะทำอย่างไรได้ เมื่อประวัติศาสตร์ทางการเมืองของเวียดนามไม่ได้มีที่มาแบบประเทศประชาธิปไตยภายใต้กฎเกณฑ์ของความเป็นเสรีนิยม