สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

การเมืองและการเลือกตั้งอาเซียน : ฟิลิปปินส์

สมชาติ เจศรีชัย

สาธารณรัฐฟิลิปปินส์เป็นประเทศที่ประกอบด้วยหมู่เกาะน้อยใหญ่กว่าเจ็ดพันเกาะ มีประวัติศาสตร์ทางการเมืองการปกครองที่น่าสนใจ เนื่องจากในยุคล่าอาณานิคม ถูกปกครองโดยประเทศสเปนและสหรัฐอเมริกามาอย่างยาวนานนับรวมเป็นเวลาเกือบ 400 ปี จึงอาจกล่าวได้ว่าฟิลิปปินส์เป็นประเทศที่ได้รับอิทธิพลจากตะวันตกมากที่สุดในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เพราะตกอยู่ภายใต้อิทธิพลทางด้านความคิด สังคมและวัฒนธรรมจากทั้งสองประเทศมามากพอสมควร โดยเฉพาะอย่างยิ่งในทางการเมืองการปกครอง อาจกล่าวได้ว่าสหรัฐอเมริกาเป็นผู้ที่มีบทบาทสำคัญในการวางรากฐานการปกครองแบบประชาธิปไตยให้แก่ประเทศฟิลิปปินส์ก็ว่าได้

ความเป็นมาทางการเมืองการปกครอง

ฟิลิปปินส์เป็นรัฐเดี่ยวที่มีการปกครองเป็นรูปแบบสาธารณรัฐตามระบอบประชาธิปไตย มีประธานาธิบดีเป็นประมุขสูงสุดของประเทศและเป็นผู้นำฝ่ายบริหาร บริหารงานโดยคณะรัฐมนตรี (Secretaries) ซึ่งคัดเลือกโดย Commission of Appointments ประกอบด้วยวุฒิสมาชิก 12 คน และสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรที่มาจากทั้งฝ่ายค้านและฝ่ายรัฐบาลอีก 12 คน มีการจัดระบบบริหารราชการแผ่นดินแบ่งออกเป็น 2 ระดับ คือ การบริหารราชการส่วนกลางและการบริหารราชการส่วนท้องถิ่น ในช่วงการตกอยู่ภายใต้การปกครองของสเปนเป็นเวลาสามศตวรรษกว่า (ค.ศ.1564-1898) ได้มีการจัดการปกครองใหม่ โดยแบ่งออกเป็นจังหวัด แต่ละจังหวัดแบ่งออกเป็นเมือง แต่ละเมืองประกอบด้วยหมู่บ้านหรือบารังไก โดยให้อยู่ภายใต้การปกครองของคาเบซา ซึ่งเป็นผู้นำบารังไกมีหน้าที่สำคัญคือการเก็บภาษีจากประชาชนในหมู่บ้านให้รัฐบาลสเปน

ระบบการเลือกตั้ง

      รัฐธรรมนูญฟิลิปปินส์กำหนดให้มีการจัดการเลือกตั้งประธานาธิบดีและรองประธานาธิบดีทุก 6 ปี ในวันจันทร์ที่สองของเดือนพฤษภาคม นอกจากการเลือกตั้งประธานาธิบดีแล้ว ยังมีการเลือกตั้งรองประธานาธิบดี สมาชิกวุฒิสภา สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ผู้บริหารและสมาชิกสภาท้องถิ่นทั่วประเทศ รวมหมื่นกว่าตำแหน่งในคราวเดียวกัน บัตรลงคะแนนเสียงเลือกตั้งมีขนาดใหญ่มาก แบ่งเป็นช่องๆ ตามตำแหน่ง การลงคะแนนเลือกตั้งใช้การแรเงาวงกลมหน้าชื่อผู้สมัครในแต่ละตำแหน่งด้วยดินสอ 2B ประธานาธิบดีของฟิลิปปินส์มาจากการเลือกตั้งโดยตรงจากประชาชน มีวาระในการดำรงตำแหน่ง 6 ปี และจำกัดให้ดำรงตำแหน่งได้เพียงวาระเดียวเท่านั้น ผู้ที่จะลงสมัครรับเลือกตั้งเป็นประธานาธิบดีต้องอาศัยอยู่ในฟิลิปปินส์มาแล้วไม่ต่ำกว่า 10 ปี อายุไม่ต่ำกว่า 40 ปี และไม่มีรายชื่ออยู่ในคณะผู้บริหารขององค์กรที่ทำธุรกิจเกี่ยวข้องกับนโยบายของรัฐบาล ทั้งนี้ ประธานาธิบดีไม่มีอำนาจในการยุบสภา ส่วนตำแหน่งรองประธานาธิบดีได้จากการเลือกตั้ง มีวาระในการดำรงตำแหน่ง 6 ปี เช่นเดียวกับประธานาธิบดี และสามารถรับการแต่งตั้งเป็นส่วนหนึ่งในคณะรัฐมนตรีได้ โดยไม่จำเป็นต้องสังกัดพรรคการเมืองเดียวกันกับประธานาธิบดี
ระบบการเลือกตั้งที่ปรากฏในรัฐธรรมนูญและระบบการลงคะแนนเลือกตั้งซึ่งจะเป็นการตัดสินว่าบุคคลใดและพรรคการเมืองใดจะได้รับการเลือกตั้งตำแหน่งต่าง ๆ ระบบการลงคะแนนเลือกตั้งที่ใช้กันอยู่เป็นการตัดสินจากเสียงส่วนใหญ่ของผู้ลงคะแนนเลือกตั้งทั้งในระบบสัดส่วนหรือเสียงข้างมาก (majoritarian) ในอดีตเป็นระบบสัดส่วนบัญชีรายชื่อพรรค(Party-list proportional) และระบบสัดส่วนสมาชิกพรรคแบผสม(Mixed-member proportional) ในระยะต่อมาเป็นแบบระบบเสียงข้างมากรอบเดียว หรือ First Past the Post (FPP) การเลือกตั้งในตำแหน่งต่าง ๆ กฎหมายของฟิลิปปินส์กำหนดให้คณะกรรมการการเลือกตั้งฟิลิปปินส์ (Commission of Elections – COMELEC) เปิดรับลงทะเบียนผู้สมัครรับเลือกตั้งทั่วไปในทุกระดับก่อนที่จะมีการเลือกตั้งเป็นเวลา 6 เดือน

      รัฐสภาเป็นแบบสภาคู่ประกอบไปด้วย 2 สภา คือ สภาสูงหรือวุฒิสภา (the Senate) และสภาล่างหรือสภาผู้แทนราษฎร (the House of Representatives) สภาสูงหรือวุฒิสภามีสมาชิกจำนวน 24 คน จากการเลือกตั้งโดยตรงจากประชาชนโดยเป็นการเลือกตั้งทั้งประเทศ (nationwide) มีวาระการดำรงตำแหน่ง 6 ปีและสามารถดำรงตำแหน่งได้2 วาระติดต่อกัน ผู้ที่ได้รับเลือกตั้งจะต้องได้คะแนนเสียงจากประชาชนจากมากไปหาน้อย 24 คน โดยผู้ที่ได้คะแนนเลือกตั้งในลำดับที่ 1-12 จะสามารถอยู่ในวาระได้ 6 ปี ผู้ที่ได้คะแนนในลำดับที่ 13-24 นั้นให้ดำรงวาระ 3 ปีและสามารถสมัครรับเลือกตั้งใหม่เพื่อให้อยู่ในวาระได้อีก 3 ปีในการเลือกตั้งกลางสมัย ผู้ที่จะเป็นวุฒิสมาชิกต้องเกิดในฟิลิปปินส์และอายุไม่ต่ำกว่า 35 ปี ในส่วนของสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรมีจำนวนไม่เกิน 250 คน (เว้นแต่กฎหมายจะกำหนดไว้เป็นอย่างอื่น) ซึ่งปัจจุบันมีจำนวนสมาชิกทั้งหมด 280 คน โดยสมาชิกจำนวน 228 คนมาจากการเลือกตั้งโดยตรงในระบบแบ่งเขต เขตละหนึ่งคน ส่วนที่เหลืออีกจำนวน 52 คน มาจากการเลือกตั้งในระบบบัญชีรายชื่อของกลุ่มภาคส่วนต่างๆ (Sectors) ตามเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญต้องการให้เป็นสมาชิกกลุ่มผลประโยชน์และกลุ่มคนที่อยู่ห่างไกลหรือชนเผ่า พรรคการเมืองที่จะได้รับการเลือกต้องได้รับคะแนนเลือกตั้งมากกว่าร้อยละ 2 และแต่ละพรรคจะมีสมาชิกได้รับเลือกตั้งในระบบนี้ไม่เกินพรรคละ 3 คน สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรมีวาระในการดำรงตำแหน่งคราวละ 3 ปีสามารถดำรงตำแหน่งได้ไม่เกิน 3 วาระติดต่อกัน ทั้งนี้ สามารถได้รับการเลือกตั้งเข้ามาได้อีก ผู้ที่จะสมัครเข้ารับการเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรต้องเกิดในฟิลิปปินส์และอายุไม่ต่ำกว่า 25 ปี คุณสมบัติของผู้มีสิทธิเลือกตั้ง 1. อายุ 18 ปีบริบูรณ์ 2. ถือสัญชาติฟิลิปปินส์ 3. อาศัยอยู่ในประเทศฟิลิปปินส์เป็นเวลาไม่น้อยกว่า 1 ปีและมีชื่ออยู่ในทะเบียนบ้านในเขตเลือกตั้งเป็นเวลาไม่น้อยกว่า 6 เดือน นับถึงวันเลือกตั้ง 4. ต้องไม่เป็นบุคคลต้องห้ามมิให้ใช้สิทธิเลือกตั้ง เนื่องจากเป็นบุคคลวิกลจริต เป็นผู้ที่ศาลพิพากษาให้เป็นผู้ไร้ความสามารถ เป็นผู้ถูกพิพากษาว่าเป็นปรปักษ์ต่อรัฐบาลหรือเป็นภัยต่อความมั่นคงแห่งชาติ

      ภายหลังสิ้นสุดการลงคะแนนเลือกตั้งแล้ว คณะกรรมการการเลือกตั้งจะมีการนับคะแนนเลือกตั้งด้วย เครื่องนับเลือกตั้งหนึ่งจึงเหมาะสมกับสภาพสังคมในห้วงเวลาใดเวลาหนึ่ง ไม่สามารถลอกเลียนมาใช้กับประเทศอื่นโดยไม่มีการพิจารณาพื้นฐานของสังคมนั้นๆได้เลย การออกแบบบัตรเลือกตั้ง วิธีการลงคะแนน การนับคะแนนและการกำหนดวิธีการตัดสินให้ใครเป็นผู้ชนะคะแนนของฟิลิปปินส์ก็มีลักษณะเฉพาะตัวที่มีพัฒนาการและการคิดค้นโดยความจำเป็นและปัญหาในอดีตนั่นเองคะแนนเลือกตั้งที่เรียกว่า Precinct Count Optical Scan (PCOS) โดยการให้ผู้ลงคะแนนนำบัตรเลือกตั้งที่มีการแรเงาเรียบร้อยแล้วมาป้อนเข้าเครื่อง PCOS ด้วยตนเองต่อหน้าเจ้าหน้าที่ เครื่องจะทำการสแกนบัตรเลือกตั้งและบรรจุข้อมูลความจำไว้ ในกรณีที่เป็นบัตรเสียหรือมีการป้อนบัตรเลือกตั้งภายใต้รหัสประจำตัวประชาชนนั้นแล้ว เครื่อง PCOS จะปฏิเสธข้อมูลและแยกบัตรดังกล่าวไว้ในกล่องบัตรเสียทันที หลังจากหมดเวลาการเลือกตั้ง คณะกรรมการประจำหน่วยปิดการลงคะแนนและมีการประมวลผลการลงคะแนนเลือกตั้งทั้งหมดด้วยเครื่องคอมพิวเตอร์ ผลการลงคะแนนจะถูกส่งโดยอัตโนมัติไปที่ศูนย์อำนวยการการเลือกตั้งกลางเพื่อรวบรวมผลการเลือกตั้งที่ส่งมาจากหน่วยเลือกตั้งทั่วประเทศ

บทส่งท้าย

ระบบการเลือกตั้งของทุกประเทศคือพัฒนาการทางสังคมที่จะนำไปสู่การพัฒนาประเทศโดยรวม ดังนั้น ระบบการเลือกตั้งหนึ่งจึงเหมาะสมกับสภาพสังคมในห้วงเวลาใดเวลาหนึ่ง ไม่สามารถลอกเลียนมาใช้กับประเทศอื่นโดยไม่มีการพิจารณาพื้นฐานของสังคมนั้นๆได้เลย การออกแบบบัตรเลือกตั้ง วิธีการลงคะแนน การนับคะแนนและการกำหนดวิธีการตัดสินให้ใครเป็นผู้ชนะคะแนนของฟิลิปปินส์ก็มีลักษณะเฉพาะตัวที่มีพัฒนาการและการคิดค้นโดยความจำเป็นและปัญหาในอดีตนั่นเอง