มหกรรมรวมใจเพื่อสายน้ำ 2558 การสร้างความสามารถของพลเมืองเรื่องสิ่งแวดล้อม       เป็นปีที่สองที่สถาบันนโยบายศึกษา โดยการสนับสนุนของมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ร่วมจัดงาน มหกรรมรวมใจเพื่อสายน้ำ กับ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ (NIDA) เพื่อให้ความรู้ สร้างความตระหนัก ปลูกจิตสำนึกในเรื่องการจัดการด้านสิ่งแวดล้อม จัดการขยะ น้ำทิ้ง สิ่งปฏิกูล งานมีขึ้นในวันที่ 19 กันยายน 2558 ณ หอประชุมเฉลิมพระเกียรติ 6 รอบพระชนมพรรษา สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ โดยมีองค์กรร่วมจัด คือ กรุงเทพมหานคร กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม โรงเรียนสาธิต มศว. ประสานมิตร และสมาคมนักเรียนเก่าญี่ปุ่น       แม้รูปแบบกิจกรรมจะยังคงเหมือนเดิม คือ มีทั้งการสัมมนาให้ความรู้ นิทรรศการเกี่ยวกับการจัดการสิ่งแวดล้อม และจำหน่ายสิงค้าเพื่อสิ่งแวดล้อมที่ผลิตโดยคนในชุมชน แต่ในปีนี้เราเน้นในเรื่องของการจัดการขยะในครัวเรือน สถาบัน และชุมชน       กรุงเทพมหานครส่งวิทยากร คือ คุณวิชัย สมบูรณ์ ผู้เชี่ยวชาญด้านแผนงาน โครงการและแผนงาน สำนักการระบายน้ำ มาเล่าให้ฟังถึงสิ่งที่ กทม. ได้กระทำไปแล้วและกำลังจะทำในเรื่องการบำบัดน้ำเสียโดยทั่วๆ ไปและสำหรับคลองแสนแสบ ทำให้เราได้รู้ว่าขณะนี้ กทม. มีโรงบำบัดน้ำเสีย 8 โรงในเขตชั้นใน สามารถบำบัดน้ำเสียร้อยละ 45.7 ของปริมาณน้ำทิ้ง มีแผนแม่บทจะสร้างเพิ่มที่จะบำบัดได้เพิ่มอีกร้อยละ 70 ของน้ำเสียที่เหลือ       สำหรับคลองแสนแสบความยาวทั้งสิ้น 88 กม. อยู่ในความรับผิดชอบของ กทม. 45.45 กม. แต่เป็นช่วงที่มีปัญหาวิกฤตที่สุด 6 กม. จากคลองตันถึงบางกะปิ ในปี พ.ศ. 2537 สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีทรงเสด็จพระราชดำเนินคลองคลองแสนแสบและทรงมีพระราชปรารภในเรื่องการฟื้นฟูคลองด้วยการผันน้ำจากแม่น้ำเจ้าพระยาเข้ามาเพื่อเจือจางความสกปรกในคลอง ให้ทำเขื่อนตามแนวคลองเพื่อป้องกันการรุกล้ำ ให้เก็บขยะและวัชพืชในคลอง และปรับคุณภาพน้ำ       ในปี 2558 นี้รัฐบาลได้ตั้งคณะทำงานปรับปรุงคุณภาพน้ำในคลองแสนแสบ ประกอบด้วยหลายหน่วยงาน กำหนดระยะเวลาให้ทำเสร็จใน 2 ปี และ 7 โครงการเป็นงานของ กทม. อย่างไรก็ตาม คุณวิชัยทิ้งท้ายว่าการทำงานของภาคราชการแต่ฝ่ายเดียวจะไม่บรรลุผลสำเร็จหากภาคประชาชนไม่ให้ความร่วมมือ       การเสวนาเรื่อง “ขยะ...ไม่เป็นขยะ...เราทำได้” ในภาคเช้า 4 วิทยากรได้นำเสนอ 4 ประสบการณ์ที่แตกต่างในการจัดการขยะคือ        นายกเทศมนตรี วิจัย อัมราลิขิต จากเทศบาลเมืองพนัสนิคม จ.ชลบุรี กำลังเดินหน้าสู่ความเป็นเมืองคาร์บอนต่ำ ด้วยการลดขยะ-น้ำเสีย สร้างสรรค์สิ่งแวดล้อม ปลูกต้นไม้ ลดการใช้พลังงาน และส่งเสริมการบริโภคที่ยั่งยืนด้วยผลผลิตในท้องถิ่น ขณะนี้เทศบาลเมืองพนัสนิคมเป็นหนึ่งใน 15 เมืองต้นแบบในไทย พร้อมจะสร้างเครือข่ายและเชื้อเชิญให้มาดูงาน ในเรื่องขยะ ได้เริ่มให้มีการกำจัดอย่างถูกวิธี รณรงค์การคัดแยกเพื่อลดปริมาณขยะในครัวเรือน และส่งเสริมให้ใช้ถุงพลาสติกที่ย่อยสลายง่าย สำหรับการปลูกต้นไม้ เริ่มจากการขึ้นทะเบียนต้นไม้ในชุมชนและที่สาธารณะที่มีขนาดตามเกณฑ์ได้แล้วกว่า 3,000 ต้น และจะเพิ่มจำนวนพื้นที่สีเขียว ให้ถึงมาตรฐานคือมี 5 ตร.ม ต่อประชากร 1 คน ส่วนความคาดหวังนั้นคือการมีพื้นที่สีเขียว 10 ตร.ม. ต่อประชากร 1 คน การคัดแยกขยะทำให้นำขยะอินทรีย์มาทำปุ๋ย ซึ่งที่สุดแล้วจะสามารถเพิ่มรายได้ให้กับเทศบาลและเป็นประโยชน์ต่อทุกคนในชุมชน        อาจารย์น้ำอ้อย เวชกามา จากโรงเรียนโสมาภา 2 เขตบึงกุ่ม นำนักเรียนมาจัดนิทรรศการแสดงวิธีการคัดแยกขยะในโรงเรียน แต่ละประเภทมีวิธีการจัดการต่างกัน เช่นขยะอินทรีย์จากโรงครัว ส่วนหนึ่งบริจาคให้นำไปเป็นอาหารสัตว์ น้ำมันพืชใช้แล้วนำไปผลิตไบโอดีเซล ขยะรีไซเคิลให้นักเรียนคัดแยกเปลี่ยนเป็นคะแนนฝากไว้ในธนาคารความดี บางสิ่งนำไปผลิตสื่อการเรียนการสอนประดิษฐ์เครื่องใช้ที่นักเรียนและผู้ปกครองร่วมมือกันทำ แม้กระทั่งไม้เสียบลูกชิ้นที่มีมากมายยังนำไปผลิตเป็นสิ่งของอื่นหรือใช้เป็นเชื้อเพลิงใหม่ได้ ในโรงเรียนนำหลักการ 3R : Reduce Reuse Recycle มาใช้อย่างเคร่งครัด แม้กระทั่งของที่ไม่สามารถจะรีไซเคิลได้ในโรงเรียนยังรวบรวมส่งคืนโรงงานผลิต นอกจากจะได้รับรางวัลโรงเรียนปลอดขยะแล้ว ยังได้รางวัลจากโรงงานผลิตให้นักเรียนเข้าไปเยี่ยมชมกระบวนการผลิตของโรงงาน        คุณจุไรรัตน์ เครือพิมาย กรรมการกลางจากชุมชนเกาะกลาง เขตคลองเตย พร้อมสมาชิกมาร่วมจัดนิทรรศการและขายสินค้าเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมที่ผลิตโดยชาวชุมชน เธอเล่าบนเวทีว่าที่ชุมชนทำการคัดแยกขยะตั้งแต่ในครัวเรือนจึงลดปริมาณขยะได้ ขยะสร้างรายได้นำเงินใช้ในสวัสดิการของชาวชุมชน เช่นเป็นน้ำสกัดชีวภาพ และไบโอดีเซล แต่สิ่งที่มีคุณค่าเกินเงินตราคือความสมัครสมานสามัคคีของชาวชุมชนและบรรดาภาคีเครือข่าย เธอฝากถึงภาครัฐว่าอยากจะได้รับการสนับสนุนร่วมมือจากหน่วยราชการมากกว่านี้       วิทยากรท่านสุดท้ายของภาคเช้าคือ ผศ. ดร.สิงห์ อินทรชูโต หัวหน้าศูนย์ปฏิบัติการออกแบบจากเศษวัสดุ (Scrab Lab) คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ บอกว่า พวกสถาปนิกเช่นตัวท่านมีส่วนในการทำลายสิ่งแวดล้อมเมื่อนำทรัพยากรธรรมชาติมาสร้างอาคาร และยังก่อให้เกิดเศษวัสดุเหลือใช้ที่กลายเป็นขยะอีกมหาศาล จึงต้องคิดวิธีการที่จะนำของทิ้งเหล่านั้นมาใช้ประโยชน์ใหม่อีกครั้ง และได้นำภาพตัวอย่างผลิตภัณฑ์ที่ผลิตจากเศษวัสดุไร้ค่า เช่น แผ่นพลาสติกเหลือใช้จากการผลิตกระดุม ถุงขนมกรุบกรอบ เศษฟองน้ำ ฟางข้าว โลหะ ไม้ ฯลฯ มาเปลี่ยนโฉมกลายเป็นเครื่องเรือนและของใช้รูปร่างเก๋ไก๋ ขณะนี้สองกระทรวง คือ ก.วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี และ ก.ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม มีโครงการสนับสนุนผู้ผลิตขนาดเล็กและกลางให้นำวัสดุเหลือทิ้งกลับมาใช้ผลิตสินค้าใหม่ ซึ่งต่อไปจะมีสลากพิเศษบ่งบอกว่าเป็นผลิตภัณฑ์ Upcycle CO2 ที่ลดการปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ หน้าที่ของ Scrab Lab คือการใช้วิชาการออกแบบมาเพิ่มคุณค่าของผลิตภัณฑ์ แต่ก็เตือนผู้ประกอบการเล็กๆ ว่าก่อนจะผลิตอะไรสู่ตลาด ควรจะต้องทดสอบให้มั่นใจก่อนว่าจะขายได้หรือเปล่า       ช่วงพักเที่ยงมีการแสดงโขนจิ๋วของนักเรียนประถมโรงเรียนสาธิต มศว. ประสานมิตร ตอนกุมภกรรณทดน้ำ เป็นที่ชื่นชอบของผู้เข้าร่วมการสัมมนากว่า 1 พันคน       ภาคบ่าย คุณวิชนี รัตนพันธ์ เจ้าของฟาร์มในประเทศนิวซีแลนด์ แชร์ประสบการณ์การจัดการขยะและของเสียที่ดำเนินการอย่างดีโดยองค์กรท้องถิ่นแต่เจ้าของฟาร์มต้องจ่ายค่าบริการแพงมาก และหากทำผิดระเบียบก็จะต้องเสียค่าปรับที่แพงจนอาจถึงขั้นต้องขายฟาร์ม เพราะฉะนั้นในฐานะที่เป็นทั้งแม่บ้านและเจ้าของฟาร์มจึงต้องดูแลทั้งขยะในครัวเรือนและขยะอินทรีย์ขยะเคมีจากฟาร์มให้มั่นใจว่าจะไม่โดนปรับ เช่น พวกขยะรีไซเคิล แม่บ้านต้องแยกประเภทอย่างละเอียดตั้งแต่ในครัวเรือนและนำไปทิ้งในที่ทิ้งที่จัดไว้ให้แต่ละประเภทในชุมชน เพราะนิวซีแลนด์มีประชากรน้อย ค่าจ้างแรงงานจึงแพงมาก ทุกอย่างต้องทำเอง ไม่มีพวกซาเล้งมารับซื้อตามบ้านเหมือนเมืองไทย ขยะสดจากครัวก็ต้องแยกทิ้งในถังเฉพาะ วางขยะสลับกับหนังสือพิมพ์เก่าป้องกันกลิ่น เมื่อนำไปทิ้งในหลุมที่ขุดไว้ก็ต้องใส่เศษหญ้าเศษใบไม้สลับกันไป ทิ้งไว้จนเป็นปุ๋ยนำไปใช้ในฟาร์มได้ บรรดาแขกที่ไปพักที่ฟาร์มเคยถูกขอร้องให้ป้อนเศษกิ่งไม้เข้าเครื่องย่อยเป็นชิ้นเล็กเพื่อนำไปทำปุ๋ยหมักมาแล้วทั้งสิ้น ที่น่าสนใจอีกเรื่องคือขยะเครื่องเรือนเก่า จะมีการนัดหมายระหว่างเจ้าของบ้านกับเทศบาลให้มารับ ถ้าของชิ้นใดยังดีพอจะใช้ได้ เทศบาลจะทำความสะอาดเพื่อให้คนที่ต้องการนำไปใช้ได้ฟรี วิธีนี้ทำให้นักศึกษาตามหอพักประหยัดเงินได้มาก        คุณยาซุโอะ อุเอดะ ผู้จัดการฝ่ายบริหาร บริษัทยามางิ ซิซึม ไลฟ์ไทยจิกเคน อยู่เมืองไทยมากว่า 20 ปีแล้ว มีประสบการณ์จริงในการกำจัดขยะอินทรีย์ในครัวโดยหมักในกล่องโฟมใส่ขุยมะพร้าว วิธีการแสนง่าย ลดปริมาณน้ำในขยะ ทำให้ชิ้นมีขนาดเล็กลง ใส่ในกล่องที่มีขุยมะพร้าว คลุกเคล้า กลบ มีช่องเปิดที่กล่องให้จุลินทรีย์ได้รับอากาศ ทำไปเรื่อยๆ 3 เดือนเอาขุยมะพร้าวออกมา ทิ้งไว้อีก 3 เดือนก็จะได้ดินร่วนซุยมีสารอาหารที่พืชชอบ นอกจากจะบรรยายฉายภาพแล้ว นอกห้องสัมมนายังมีของจริงให้ดู วิธีการนี้คุณยาซุโอะคิดค้นทดสอบมากว่าสิบปีแล้วว่าไม่ก่อให้เกิดกลิ่นเหม็นเป็นที่รังเกียจเหมือนการหมักขยะด้วยวิธีการอื่น       ท้ายที่สุด ดร.กวิชช์ ธรรมิสร มูลนิธิพุทธฉือจี้ เล่าถึงบรรดาอาสาสมัครสูงวัยที่ร่วมแรงร่วมใจกันเปลี่ยนขยะขวดพลาสติกใส (PET) ให้กลายเป็นเส้นใยถักทอเป็นผ้าห่มบรรเทาทุกข์ส่งไปช่วยผู้ประสบภัยพิบัติทั่วโลก มูลนิธินำกิจกรรมมาจัดแสดงนิทรรศการ ได้รับความสนใจมากโดยเฉพาะตัวผ้าห่มที่นุ่มฟูอย่างไม่น่าเชื่อว่าทำมาจากขวดพลาสติก เรื่องและกิจกรรมของมูลนิธิฯ ยังมีอีกมากมาย เข้าไปดูได้ที่ www.tzuchithailand.or.g/th       งานมหกรรมรวมใจเพื่อสายน้ำกำลังเปลี่ยนผ่านจากความพยายามที่จะคืนความสดใสให้คลองแสนแสบเข้าสู่กระบวนการสร้างพลเมืองที่มีส่วนในการรักษ์สิ่งแวดล้อม ในปีนี้ เรานำตัวอย่างของจริงที่เกิดแล้วในประเทศและต่างประเทศมาบอกกล่าว มาแสดงให้เห็นแก่สายตา เพื่อชักชวนให้คนไทยมีส่วนร่วมในการรักษาสิ่งแวดล้อม ที่จะเป็นประโยชน์ต่อพวกเราทุกๆ คน