สภาพอากาศเปลี่ยนที่บ้านฉัน ส่งผลกระทบถึงบ้านเธอ       สถาบันนโยบายศึกษา โดยการสนับสนุนจากมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ แห่งประเทศเยอรมัน ชวนสนทนาครั้งที่ 6 ในเรื่องการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ เมื่อวันที่ 18 สิงหาคม 2558 ที่โรงแรมรามาการ์เด้นส์ กรุงเทพฯ และครั้งนี้มีประเด็นการสนทนาคือเรื่องของสภาพอากาศและฤดูกาลโดยตรง       คุณรังสรรค์ ปิ่นทอง ผู้อำนวยการสำนักจัดการคุณภาพน้ำ กรมควบคุมมลพิษ ผู้รวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับเรื่อสภาพภูมิอากาศและฤดูกาลให้เราติดราชการไม่สามารถจะมานำเสนอได้ จึงมอบให้ ดร.ชยาวีร์ หวังเจริญรุ่ง ผู้อำนวยการส่วนน้ำเสียอุตสาหกรรม สำนักจัดการคุณภาพน้ำ มาแทน       ดร.ชยาวีร์ เปิดประเด็นการสนทนาตามลำดับ นับแต่ความหมายของคำว่า “การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ” หรือ Climate Change       “หมายถึงการเปลี่ยนแปลงสภาวะอากาศอันเป็นผลจากกิจกรรมของมนุษย์ที่เปลี่ยนองค์ประกอบของบรรยากาศโลกโดยตรงหรือทางอ้อม และที่เพิ่มเติมจากความแปรปรวนของสภาวะอากาศตามธรรมชาติที่สังเกตได้ในช่วงระยะเวลาเดียวกัน ได้แก่ อุณหภูมิ ความชื้น ปริมาณน้ำฝน ฤดูกาล ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญในการดำรงอยู่ของสิ่งมีชีวิตที่จะต้องปรับตัวให้เข้ากับสภาพภูมิอากาศในบริเวณที่สิ่งมีชีวิตนั้นอาศัยอยู่”       หลายปีมานี้ นักวิทยาศาสตร์พบว่าอุณหภูมิโดยรวมของโลกสูงขึ้น ฤดูกาลเปลี่ยนแปลงไป อุณหภูมิที่สูงขึ้นทำให้บางพื้นที่กลายเป็นทะเลทราย ในขณะที่บางพื้นที่มีฝนตกรุนแรงเกิดน้ำท่วมหนัก จากการเฝ้าดูน้ำแข็งที่ขั้วโลกและบนภูเขาสูงพบว่าละลายเร็วกว่าในอดีตที่ผ่านมา ทำให้ปริมาณน้ำทะเลเพิ่มขึ้น ฯลฯ ส่งผลกระทบต่อสิ่งมีชีวิตทั้งคนและสัตว์ หากไม่สามารถจะปรับตัวเข้ากับสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลงไป ก็อาจจะค่อยๆ ตายลงและอาจจะถึงกับสูญพันธุ์ไปจากโลกได้ เช่น หมีขั้วโลกที่ตายเพราะขาดอาหารเนื่องจากไม่สามารถจะออกไปล่าเหยื่อในทะเลได้เนื่องจากแผ่นน้ำแข็งลดลง       นักวิทยาศาสตร์ส่วนใหญ่เชื่อว่าการเผาผลาญเชื้อเพลิงฟอสซิล (fossil fuel) เป็นสาเหตุสำคัญทำให้ความเข้มข้นของก๊าซเรือนกระจก (greenhouse gases) ในบรรยากาศเพิ่มขึ้นและก่อให้เกิดปรากฏการณ์เรือนกระจก (greenhouse effect) หรือภาวะโลกร้อน (global warming)       นับแต่ปี พ.ศ. 2531 เป็นต้นมา นานาชาติได้เริ่มให้ความสนใจในเรื่องของการควบคุมก๊าซเรือนกระจก และต่อมามีการจัดตั้งองค์กรขึ้นมาหาทางแก้ไขปัญหานี้ หนึ่งในนั้นคือ IPCC (Inter Government Panel on Climate Change) ที่รายงานว่าในอดีตหมื่นปีที่ผ่านมา อุณหภูมิโลกเพิ่มขึ้นประมาณ 5 องศาเซลเซียสเท่านั้น แต่ในช่วงปี พ.ศ. 2548 เป็นทศวรรษแห่งโลกร้อนที่สุดในประวัติกาล โดยอุณหภูมิเพิ่มขึ้น 0.48 องศาเซลเซียส บริเวณพื้นที่โลกร้อนได้แพร่กระจายออกไปจากอดีตในหลายพื้นที่ โดยเฉพาะอย่างยิ่งอุณหภูมิในขั้วโลกเหนือร้อนที่สุดเป็นประวัติกาล และปริมาณน้ำแข็งในขั้วโลกใต้ก็ลดลงร้อยละ 20 ด้วย ดังนั้นหากในอนาคตอันใกล้ ถ้าอุณหภูมิจะเพิ่มอย่างรวดเร็วก็จะเกิดผลกระทบอย่างมหาศาล เช่น พายุต่าง ๆจะรุนแรงขึ้น ระดับน้ำทะเลจะสูงขึ้นเนื่องจากน้ำแข็งที่ขั้วโลกละลาย โดยประมาณว่าในปี พ.ศ. 2573 ระดับน้ำทะเลอาจจะสูงกว่าปัจจุบัน 20 เซนติเมตร       ในส่วนของประเทศไทยนั้น แม้เราจะปล่อยก๊าซเรือนกระจกน้อยมากเมื่อเทียบกับประเทศอื่นๆ เช่น จีน (อันดับ 1) และสหรัฐอเมริกา (อันดับ 2) (ไทยปล่อยก๊าซเรือนกระจกต่อปีอยู่ในอันดับ 295 ของโลก เท่ากับร้อยละ 0.8 ของปริมาณโลก) แต่เราก็หนีไม่พ้นที่จะได้รับผลกระทบจากปรากฏการณ์เรือนกระจก       ดร.ชยาวีร์ ยกคำกล่าวของสองนักวิชาการไทยที่ได้เตือนไว้เมื่อหลายปีก่อนว่า       “ สถานการณ์สิ่งแวดล้อมของไทยในปีที่ผ่านมาว่า ผลกระทบจากโลกร้อนเกิดขึ้นอย่างชัดเจน ปีที่ผ่านมาเป็นปีที่ร้อนที่สุด เพราะคนใช้พลังงานมากจนทำให้เกิดภาวะเรือนกระจกสูงรวมถึงการเกิดไฟป่า เพราะป่าเป็นแหล่งดูดซับก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ที่สำคัญ ทั้งยังเป็นแหล่งเก็บกักความชุ่มชื้นให้กับโลก เมื่อป่าถูกทำลายไปจึงทำให้ภาวะเรือนกระจกมีความรุนแรงขึ้น และประเทศไทยก็เป็นหนึ่งในประเทศที่ได้รับผลกระทบจากไฟป่าอย่างรุนแรง เพราะไฟป่าที่เกิดขึ้นในบ้านเรานั้นถือว่ามีความรุนแรงเป็นอันดับต้นๆ ของอาเซียตะวันออกเฉียงใต้”..... ดร.จิรพล สินธุนาวา มหาวิทยาลัยมหิดล       “โลกร้อนจะทำให้ฤดูกาลของไทยเปลี่ยนไปโดยลมมรสุมตะวันออกเฉียงใต้จะมีความรุนแรงมากขึ้น ก่อให้เกิดฝนตก แต่จะเป็นฝนที่มีการตกทิ้งช่วงคือ ตกลงมาอย่างหนักแล้วหายไปนานแล้วตกลงมาใหม่ และแต่ละช่วงจะมีจำนวนครั้งที่ถี่ขึ้นเหมือนเช่นที่ภาคใต้ ทำให้เกิดน้ำท่วมหลายระลอก ต่อไปฤดูร้อนของไทยจะยาวนานกว่าในอดีต จากที่เคยร้อนในช่วงเดือนมีนาคม-เมษายน ก็จะยาวไปอีก 2-3 เดือน ส่งผลให้ฤดูฝนเลื่อนออกไป...ต่อจากนี้ไปอากาศจะยิ่งแปรปรวนมากขึ้น โดยเฉพาะ ประเทศไทยต้องเจอปัญหาน้ำท่วมเนื่องมาจากการเปลี่ยนแปลงทิศทางของลมพายุที่จะพัดมาทางตะวันตกมาขึ้น พายุใต้ฝุ่นหรือพายุเฮอริเคนในอนาคตจะหันทิศมาทางประเทศไทยมากขึ้น โดยเฉพาะภาคตะวันออกและกรุงเทพมหานคร.”.... ดร.ธนวัฒน์ จารุพงษ์สกุล จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย       คำเตือนจากสองนักวิชาการตรงกับข้อสรุปของกระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีว่า ภาวะโลกร้อนก่อให้เกิดผลกระทบต่อประเทศไทยในด้านป่าไม้ การเกษตร ทรัพยากรน้ำ ทรัพยากรชายฝั่ง ด้านสุขภาพ และภัยธรรมชาติ       ป่าไม้ : ป่าเขตร้อนจะลดลงป่าดิบแล้งจะเพิ่มขึ้น       การเกษตร : ศัตรูพืชบางอย่างไม่สามารถจะควบคุมได้ ความหลากหลายทางชีวภาพลดลง เกิดปัญหาความมั่นคงทางอาหาร เพราะไม่สามารถปลูกพืชได้เช่นก่อน       ทรัพยากรน้ำ : อัตราการระเหยของน้ำในเขื่อนเพิ่มสูงขึ้น เมื่อปริมาณฝนน้อยลง ทำให้ปริมาณน้ำท่าในลุ่มน้ำเจ้าพระยาลดลง       ทรัพยากรชายฝั่ง : น้ำท่วมชายฝั่งมากขึ้น คลื่นแรงขึ้นทำให้ชายฝั่งเสียหาย น้ำทะเลรุกล้ำมากขึ้น การระบายน้ำยากขึ้น การเพาะเลี้ยงชายฝั่งเสียหาย       ด้านสุขภาพ : โรคระบาดรุนแรงขึ้นและมีโรคใหม่ๆ ระบาด       ภัยธรรมชาติ : ฝนตกรุนแรง น้ำท่วม       หลังการนำเสนอ ผู้เข้าร่วมสนทนาได้แลกเปลี่ยนความเห็นและข้อเสนอแนะที่เป็นประโยชน์ในการทำงานของสถาบันนโยบายศึกษา เช่น ควรสร้างความตระหนักรู้ตื่นตัวในเรื่องสิ่งแวดล้อม เพื่อให้ภาคประชาสังคมมีส่วนร่วมในการสร้างการรับรู้ที่จะนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงในสังคมไทย ไทยต้องมีข้อมูลเฉพาะในเรื่องสภาวะภูมิอากาศและสิ่งแวดล้อม และนำไปเปรียบเทียบกับข้อมูลเฉลี่ยของโลก เพื่อให้เกิดความเข้าใจที่ถูกต้องตามหลักวิทยาศาสตร์ ควรมีการจัดทำคู่มือให้แก่หน่วยงานราชการ เอกชน ครัวเรือนและบุคคล ในการช่วยลดปัญหาโลกร้อน       หลังจบการสนทนา สถาบันฯ ได้เข้าไปในเว็บไซด์ของกรมอุตุนิยมวิทยา ( www.tmd.go.th ) จึงขอคัดลอกข้อมูลบางส่วนของสภาวะอากาศของประเทศไทยจาก พ.ศ. 2553 – 2557 ดังนี้ คือ       พ.ศ. 2553 : อุณหภูมิเฉลี่ยสูงกว่าค่าปกติทุกเดือนและหลายพื้นที่มีอุณหภูมิสูงสุดสูงกว่าสถิติเดิมที่วัดได้ ส่วนปริมาณฝนเฉลี่ยทั้งปีสูงกว่าค่าปกติประมาณ 5% และสูงกว่าปีที่ผ่านมา (ปี 2552 สูงกว่าค่าปกติ 2%) นอกจากนี้ยังประสบอุทกภัยรุนแรงหลายพื้นที่บริเวณภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนล่างและภาคกลางในช่วงเดือนตุลาคมต่อเนื่องถึงกลางเดือนพฤศจิกายนจากอิทธิพลร่องมรสุม และบริเวณภาคใต้ในช่วงครึ่งแรกของเดือนพฤศจิกายนจากอิทธิพลของพายุดีเปรสชั่นที่เคลื่อนเข้าสู่ประเทศไทยซึ่งมีเพียงลูกเดียวในปีนี้ นอกจากนั้นยังประสบสภาวะฝนแล้งในช่วงฤดูร้อนต่อเนื่องฤดูฝนหลายพื้นที่ในประเทศไทยตอนบนได้รับผลกระทบเป็นบริเวณกว้าง...        พ.ศ. 2554 : มีความผันแปรผิดไปจากปกติมาก กล่าวคือในช่วงฤดูร้อนอากาศไม่ร้อนมากนัก อุณหภูมิเฉลี่ยในช่วงเดือนมีนาคมถึงพฤษภาคมต่ำกว่าค่าปกติ และหลายพื้นที่มีอุณหภูมิต่ำสุดต่ำกว่าสถิติเดิมที่เคยตรวจวัดได้ นอกจากนี้ยังมีฝนมากผิดปกติ จากฝนที่ตกชุกหนาแน่นในช่วงฤดูร้อนโดยเฉพาะในเดือนมีนาคม อีกทั้งฤดูฝนปีนี้เริ่มต้นเร็วกว่าปกติและมีฝนตกต่อเนื่องโดยไม่มีภาวะฝนทิ้งช่วง ทำให้เกิดอุทกภัยรุนแรงหลายพื้นที่โดยเฉพาะอย่างยิ่งภาคใต้ในช่วงเดือนมีนาคม รวมทั้งบริเวณภาคเหนือตอนล่างและภาคกลางในช่วงเดือนกรกฎาคมต่อเนื่องถึงต้นเดือนธันวาคม ซึ่งนับเป็นเหตุการณ์อุทกภัยขั้นรุนแรงของประเทศไทยและต่อเนื่องยาวนาน สร้างความเสียหายต่อชีวิตและทรัพย์สินของประชาชน การท่องเที่ยว การเกษตรกรรม อุตสาหกรรม และสภาพเศรษฐกิจโดยรวมของประเทศเป็นอย่างมาก โดยปริมาณฝนเฉลี่ยทั้งปีของประเทศไทยในปีนี้สูงกว่าค่าปกติประมาณ 24% และมีค่ามากที่สุดในคาบ 61 ปี (พ.ศ. 2494-2554) ...พายุหมุนเขตร้อนที่เคลื่อนเข้าสู่ประเทศไทยโดยตรง จำนวน 1 ลูก และพายุหมุนเขตร้อนที่อ่อนกำลังลงเป็นหย่อมความกดอากาศต่ำอีก 4 ลูก...        พ.ศ. 2555 : อุณหภูมิเฉลี่ยรายปีและรายเดือนทุกเดือนสูงกว่าค่าปกติ โดยเฉพาะในช่วงฤดูหนาวปลายปีที่มีอุณหภูมิเฉลี่ยสูงกว่าค่าปกติประมาณ 2-3 องศาเซลเซียส และหลายพื้นที่มีอุณหภูมิสูงสุดสูงกว่าสถิติเดิมที่เคยตรวจวัดได้ ส่วนปริมาณฝนเฉลี่ยทั้งปีของประเทศไทยในปีนี้สูงกว่าค่าปกติประมาณ 7 % และต่ำกว่าปีที่ผ่านมา (พ.ศ. 2554 สูงกว่าค่าปกติประมาณ 24%) โดยเดือนมกราคมเป็นเดือนที่มีฝนตกมากผิดปกติโดยเฉพาะในภาคใต้ ส่งผลให้ปริมาณฝนรวมทั้งประเทศในเดือนนี้สูงกว่าค่าปกติถึง 416% ...มีพายุหมุนเขตร้อนเคลื่อนเข้าสู่ประเทศไทยโดยตรง 1 ลูก ในช่วงต้นเดือนตุลาคม และมีพายุหมุนเขตร้อนที่เคลื่อนเข้ามาสลายตัวบริเวณพรมแดนระหว่างประเทศจีนตอนใต้ พม่าและลาวอีก 2 ลูก...        พ.ศ. 2556 : มีอุณหภูมิเฉลี่ยรายปีและรายเดือนสูงกว่าค่าปกติ (ค่าปกติ 30 ปี พ.ศ. 2524-2553 ) โดยเฉพาะในช่วงฤดูร้อนหลายพื้นที่มีอุณหภูมิสูงสุดสูงกว่าสถิติเดิมที่เคยวัดได้ อย่างไรก็ตามในเดือนธันวาคมเกือบทุกภาคมีอุณหภูมิเฉลี่ยต่ำกว่าค่าปกติประมาณ 1-2 องศาเซลเซียส ส่วนปริมาณฝนเฉลี่ยทั้งปีของประเทศไทยในปีนี้ 1,764.4 มม. สูงกว่าค่าปกติประมาณ 11% และสูงกว่าปีที่ผ่านมา (ปี 2555 มีปริมาณฝน 1,681.7 มม. สูงกว่าค่าปกติประมาณ 6%) โดยในช่วงฤดูหนาวทั้งต้นปีและปลายปีเป็นช่วงที่มีฝนมากกว่าปกติ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเดือนมกราคมมีปริมาณฝนรวมทั้งประเทศ 38.9 มม. แต่สูงกว่าค่าปกติถึง 129% ...มีพายุหมุนเขตร้อนเคลื่อนเข้าโยตรง 2 ลูก....        พ.ศ. 2557 : เป็นปีที่มีฝนน้อย ปริมาณฝนรวมตลอดปีทั้งประเทศต่ำกว่าค่าปกติประมาณ 4 % โดยตลอดทั้งปีไม่มีพายุหมุนเขตร้อนเคลื่อนเข้าสู่ประเทศไทยโดยตรง.....มีพายุหมุนเขตร้อนเคลื่อนเข้ามาใกล้หรือสลายตัวใกล้ 3 ลูก ....อุณหภูมิเฉลี่ยทั้งปีของประเทศไทยสูงกว่าค่าปกติเล็กน้อย ส่วนอุณหภูมิเฉลี่ยรายเดือนสูงกว่าค่าปกติทุกเดือน ยกเว้นเดือนมกราคมและกุมภาพันธ์ที่ต่ำกว่าค่าปกติ....       ข้อมูลที่ปรากฏในปี 2553-2557 จะสามารถใช้สนับสนุนข้ออ้างที่ว่าเรากำลังเผชิญสภาวะโลกร้อน ได้หรือไม่ หรือว่าเราจะต้องเก็บตัวเลขมีข้อมูลอีกกี่ปีจึงจะถึงข้อสรุปว่าเรากำลังเผชิญกับสภาวะการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศ และสำหรับสภาวะอากาศในปี 2558 นี้แม้จะยังไม่มีรายงานสรุปประจำปีของกรมอุตุนิยมวิทยา แต่เราก็รู้กันทั่วว่าฝนตกน้อยและทิ้งช่วงจนเกิดความแห้งแล้งผิดปกติ อีกทั้งยังซ้ำเติมด้วยปริมาณน้ำสะสมในเขื่อนหลักเหลือน้อยมากจนไม่เพียงพอในการทำนาปรัง แม้ขณะนี้ฝนจะเริ่มตกลงมาแล้วแต่ก็ยังไม่สามารถจะแน่ใจว่าจะไหลเข้าอ่างเก็บมากพอที่จะใช้ในการทำนาปรังหลังฤดูฝนปีนี้หรือไม่ ปัญหาความแห้งแล้งและขาดน้ำส่งผลกระทบทันทีและโดยตรงแก่ภาคเกษตรกรรม       แต่หลังจากนั้นจะเกิดผลกระทบทางเศรษฐกิจกับทุก ๆ ภาคส่วนในชาติ ผลกระทบจากทรัพยากรน้ำที่มีมากเกินไปหรือน้อยเกินไปสามารถจะส่งผลถึงประชาชนในพื้นที่นั้น ๆ เช่นเดียวกับด้านทรัพยากรชายฝั่ง ภัยธรรมชาติและป่าไม้ แต่ท้ายที่สุดแล้ว ทุกปัญหา ทุกเรื่องจะสัมพันธ์เกี่ยวข้องกันและส่งผลกระทบต่อคนทั้งชาติและทั้งโลก       จึงเป็นเรื่องที่เราทุกคนจะต้องให้ความสนใจในสภาวะภูมิอากาศและฤดูกาลของประเทศไทยและของโลก เพื่อเรียนรู้และเข้าใจว่ามีปัญหาอะไรและส่งผลกระทบต่อสภาพแวดล้อมของภูมิภาคที่ตนอาศัยอยู่อย่างไร ปัญหานั้น ๆ มีทางที่จะบรรเทาเบาบางได้บ้างไหม ด้วยวิธีการอย่างไร ในฐานะที่เราเป็นส่วนหนึ่งของภาคประชาสังคมหรือเป็นตัวขับเคลื่อนในภาคประชาสังคม เราจะมีส่วนร่วมในการแก้ไขและตัดสินใจในประเด็นนโยบายสาธารณะที่จะมีในอนาคตได้อย่างไร