สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

การเมืองและการเลือกตั้งอาเซียน : ราชอาณาจักรกัมพูชา

สมชาติ เจศรีชัย

      ราชอาณาจักรกัมพูชา หรือที่คนไทยรู้จักกันดีในชื่อสามัญว่า “เขมร”หรือ ”ขแมร์” เป็นประเทศเพื่อนบ้านที่มีรั้วชิดติดกัน เขมรมีอดีตอันรุ่งเรืองมีความรุ่มรวยด้านวัฒนธรรม ที่เรียกกันติดปากคือ ปราสาทขอมหรือปราสาท “นครวัด” มีประวัติศาสตร์ทางการเมืองมาอย่างยาวนานที่น่าสนใจ โดยเฉพาะการถูกรุกรานและครอบครองโดยประเทศมหาอำนาจตะวันตก ความขมขื่นของคำว่า “ทุ่งสังหาร (killing field)” เป็นอีกหน้าหนึ่งของประวัติศาสตร์แห่งมนุษยชาติที่มีการเข่นฆ่ากันเองของคนในชาติ ที่สุดแล้วความบอบช้ำที่ชาวกัมพูชาได้รับล้วนเป็นบทเรียนที่ควรค่าแก่นักการเมืองในยุคปัจจุบันที่ปักธง “ประชาธิปไตย” ต้องนำไปใคร่ครวญเมื่อถึงคราวเลือกตั้งครั้งใหม่มาถึง

ข้อเท็จจริงทางการเมืองการปกครอง
      ภายหลังจากเขมรแดงถูกขับไล่พ้นจากอำนาจในปี กัมพูชาปกครองด้วยระบอบประชาธิปไตย โดยมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขภายใต้รัฐธรรมนูญ (ปัจจุบันคือ พระบาทสมเด็จพระบรมนาถนโรดม สีหมุนี) ทรงขึ้นครองราชย์เมื่อวันที่ 14 ตุลาคม 2547 และมีนายกรัฐมนตรีเป็นผู้นำประเทศคือ สมเด็จฮุน เซน โดยดำรงตำแหน่งวาระละ 5 ปี กัมพูชาปกครองในระบบรัฐสภา(parliamentary system) เป็นสภาคู่ ประกอบด้วย สภาผู้แทนราษฎร ( National Assembly) มีสมาชิกจำนวนไม่น้อยกว่า 120 คน มาจากการเลือกตั้งโดยตรงและลับ มีวาระการดำรงตำแหน่งคราวละ 5 ปี ปัจจุบันมีสมาชิก 123 คน และมีสมเด็จกรมพระนโรดม รณฤทธิ์เป็นประธานสภา กับ วุฒิสภา (Senate)ที่มีสมาชิกมากสุดไม่เกินกึ่งหนึ่งของสภาผู้แทนราษฎรมาจากการแต่งตั้งโดยพระมหากษัตริย์2คนเลือกจากพรรคการเมืองที่ได้เสียงข้างมากโดยเปรียบเทียบ 2 คนและที่เหลือมาจากการเลือกตั้งโดยทางอ้อม มีวาระ 6 ปี (ปัจจุบันมีสมาชิก 61 คน ) วุฒิสภามีสมเด็จ เจีย ซิม เป็นประธานสภา แบ่งการปกครองเป็น 20 จังหวัด มีประชากรทั้งสิ้น 15,783,936 คน (ข้อมูลปัจจุบัน ณ วันที่ 3 สิงหาคม 2558)

พรรคการเมืองและการเลือกตั้ง
      กัมพูชามีพรรคการเมืองประมาณ 30 พรรค แต่มีพรรคที่มีบทบาททางการเมือง 7 พรรค ได้แก่ พรรคประชาชนกัมพูชา พรรคสิทธิมนุษยชน พรรคสมรังสี พรรคนโรดม รณฤทธิ์ พรรคฟุนซินเปก พรรคพันธมิตรเพื่อประชาธิปไตย พรรคแนวร่วมสังคมชาตินิยม พรรคการเมืองที่สำคัญมี 3 พรรค ได้แก่ พรรคประชาชนกัมพูชา (Cambodian People’s Party: CPP) หัวหน้าพรรคคือ สมเด็จเจีย ซิม รองหัวหน้าพรรค คือ สมเด็จฮุน เซน พรรคฟุนซินเปค (National United Front for an Independent, Neutral, Peaceful and Cooperative Cambodia: FUNCINPEC) หัวหน้าพรรคคือ นายเชียว พุธ รัศมี และพรรคสม รังสี (Sam Rainsy Party: SRP) หัวหน้าพรรค คือ นายสม รังสี ภายหลังปี 2534 (ค.ศ. 1991) ได้มีการประชุมเขมร 4 ฝ่าย โดยการควบคุมของ (UNTAC : United Nations Transitional Authority in Cambodia) ได้มีการเลือกตั้งทั่วไปเป็นครั้งแรก เมื่อปี 2536 และมีการเลือกตั้งทั่วไปอีก 4 ครั้งในปี 2541 ,2546 ,2551และการเลือกตั้งทั่วไปครั้งสุดท้าย เมื่อปี 2556

      การจัดการเลือกตั้งทั่วไปของกัมพูชาอยู่ภายใต้การควบคุมของ “คณะกรรมการการเลือกตั้งแห่งชาติ (The National Election Committee : NEC)” ประกอบด้วยคณะกรรมการ 9 คน ต่อมาเมื่อวันที่ 9 เมษายน 2558 ที่ประชุม สภานิติบัญญัติแห่งชาติของกัมพูชามีมติเสียงข้างมาก ให้จัดตั้งคณะกรรมการการเลือกตั้งขึ้น เพื่อการจัดการเลือกตั้งทั่วไปครั้งต่อไปในปี 2561 ให้เป็นไปอย่างโปร่งใสและมีประสิทธิภาพ โดยคณะกรรมการจะประกอบด้วยผู้ทรงคุณวุฒิ 4 คนจากพรรคประชาชนกัมพูชา (Kanakpak Pracheachon Kâmpuchéa-KPK) ของนายกรัฐมนตรี ฮุน เซน และอีก 4 คนจากพรรคกู้ชาติกัมพูชา ( Cambodian National Rescue Party-CNRP ) ภายใต้การนำของนายสม รังสี ผู้นำฝ่ายค้าน คณะกรรมการการเลือกตั้ง มี 3 ระดับ ได้แก่ ระดับชาติ ระดับจังหวัด และระดับท้องถิ่น คณะกรรมการการเลือกตั้งแห่งชาติมีอำนาจหน้าที่สำคัญ ๆ ประกอบด้วย 1) แต่งตั้งคณะกรรมการการเลือกตั้งประจำจังหวัด/เทศบาล และชุมชน 2) ออกกฎ ระเบียบการดำเนินงาน 3) กำหนดปริมณฑลของสถานที่เลือกตั้ง4) การกำหนดสถานที่ลงทะเบียนเลือกตั้งและหน่วยเลือกตั้ง 5) จัดหาและแจกจ่ายวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในการเลือกตั้ง6) ตรวจสอบและปรับปรุงบัญชีรายชื่อผู้มีสิทธิลงคะแนนให้เป็นปัจจุบัน สำหรับระบบการเลือกตั้งสมาชิกรัฐสภาได้รับการออกแบบโดยผู้เชี่ยวชาญของสหประชาชาติ ตั้งแต่ปี 2546 รวมทั้งกำหนดให้มีการเลือกตั้งท้องถิ่น อีกด้วย การเลือกตั้งสมาชิกรัฐสภาเป็นแบบสัดส่วน (proportional system) สำหรับผู้มีสิทธิเลือกตั้งจะต้องมีคุณสมบัติและไม่มีลักษณะต้องห้ามดังนี้ 1) มีสัญชาติกัมพูชา 2 มีอายุ 18 ปีบริบูรณ์ในวันเลือกตั้ง 3) มีถิ่นที่อยู่ในเขตชุมชน/เทศบาลที่จะลงคะแนน 4) ต้องไม่ถูกจำคุก และ 5) ต้องไม่เป็นบุคคลไร้ความสามารถ การจะไปใช้สิทธิเลือกตั้งได้จะต้องมีชื่ออยู่ในบัญชีรายชื่อผู้มีสิทธิเลือกตั้ง โดยประชาชนผู้มีสิทธิต้องไปลงทะเบียนกับคณะกรรมการการเลือกตั้งก่อนเป็นการแจ้งความประสงค์ว่าต้องการไปใช้สิทธิเลือกตั้ง พลเมืองเขมรที่จะมีสิทธิลงสมัครรับเลือกตั้งสมาชิกรัฐสภา จะต้องเป็นผู้มีสัญชาติเขมรโดยการเกิด มีอายุไม่น้อยกว่า 25 ปี นับถึงวันเลือกตั้ง จะต้องมีสิทธิเลือกตั้งและมีชื่อเป็นผู้ลงทะเบียนในบัญชีรายชื่อผู้เลือกตั้ง ต้องมีถิ่นที่อยู่ในราชอาณาจักรกัมพูชา และประการสุดท้าย ต้องเป็นผู้มีชื่ออยู่ในบัญชีรายชื่อของพรรคการเมืองในการเลือกตั้ง วิธีการลงคะแนนเลือกตั้งก็ใช้บัตรเลือกตั้งและไม่มีการลงคะแนนเลือกตั้งล่วงหน้า โดยเปิดการลงคะแนนตั้งแต่เวลา 07.00 ถึง 15.00 นาฬิกา การนับคะแนนจะกระทำในวันต่อมา ณ ศูนย์การนับคะแนนโดยเฉพาะ (ระดับอำเภอ) ตั้งแต่เวลา 07.00 น.โดยการเท คัดแยกและนับบัตรเป็นคะแนน

บทสรุป
      กัมพูชาใช้ระบบการถ่วงดุลและการตรวจสอบซึ่งกันและกันมาใช้ในการแต่งตั้งคณะกรรมการการเลือกตั้งแห่งชาติ ซึ่งเป็นการยอมรับว่าไม่มีความเป็นกลางทางการเมืองอย่างแท้จริงในการที่จะไปสรรหา “คน(เป็น)กลาง” โดยแท้มาจัดการเลือกตั้ง การมีตัวแทนของผู้มีส่วนได้เสียเข้าดำเนินการจัดการเลือกตั้ง จึงเท่ากับให้ฝ่ายการเมืองต้องดำเนินการไปตามกรอบของกฎหมาย เพราะมิฉะนั้น ก็จะไม่มีความเชื่อถือในผลการเลือกตั้งของประชาชนผู้มีสิทธิเลือกตั้งรวมทั้งพรรคการเมืองที่ส่งผู้สมัคร รวมทั้งการจัดทำบัญชีรายชื่อก็ให้เป็นภาระหน้าที่ของประชาชนที่ต้องไปทำการลงทะเบียนต่อคณะกรรมการการเลือกตั้งก่อน เพื่อเป็นการสร้างการมีส่วนร่วมทางการเมืองและได้บัญชีรายชื่อผู้มีสิทธิเลือกตั้งตรงตามข้อเท็จจริงอีกด้วย