สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

การเมืองและการเลือกตั้งอาเซียน : บรูไน ดารุสซาลาม

สมชาติ เจศรีชัย

      อีกประมาณหกเดือนก็จะเปิดประตูสู่ “ประชาคมอาเซียน” แล้ว และเมื่อพิจารณาถึงประชาคมด้านการเมืองและความมั่นคง ในแง่มุมของเสถียรภาพทางการเมืองแล้วดูเหมือนว่ายังคงมีประเทศไทยนี่แหละยังอยู่ในช่วงเปลี่ยนผ่านไปสู่ “ความเป็นประชาธิปไตย” ในขณะที่สมาชิกอาเซียนที่เหลืออีกเก้าประเทศ มีเสถียรภาพทางการเมืองมั่นคงกว่าไทย แม้บางประเทศจะมีสถานการณ์ทางการเมืองภายในอยู่บ้าง แต่ก็สั่นคลอนเฉพาะเสถียรภาพของรัฐบาลเท่านั้น ประเด็นหนึ่งที่ประเทศที่มีการปกครองระบอบประชาธิปไตยต้องมีคือการเลือกตั้ง แต่มิได้หมายความว่า ประเทศที่มี “การเลือกตั้ง” ต้องมีความเป็นประชาธิปไตยหรอกครับ ในรัฐสมาชิกอาเซียนก็ไม่ได้มีระบอบการเมืองแบบประชาธิปไตยตะวันตกเสียหมด จากฉบับนี้ไปจะได้มาลองเอาระบบการเมืองและการเลือกตั้งของประเทศสมาชิกมาเล่าสู่กัน เพราะยังเป็นห้วงเวลาของการถกเถียงว่า บ้านเราจะมีการเมืองระบอบประชาธิปไตยแล้วใช้การเลือกตั้งแบบไหนมาแก้โจทย์การเมืองไทยทั้งเรื่องของการสะท้อนเจตนารมณ์ในการเลือกผู้แทน การแก้ปัญหาการทุจริตการเลือกตั้ง การสร้างเสถียรภาพทางการเมือง ตลอดจนถึงการมีส่วนร่วมทางการเมืองของประชาชน โดยเริ่มตั้งแต่บรูไน ดารุสซาลาม

ข้อเท็จจริง
      บรูไน ดารุสซาลาม (Brunei Darussalam) เป็นประเทศที่มีการปกครองแบบราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญ (Constitutional Mornachy) โดยองค์สุลต่านเป็นผู้นำของประเทศและเป็นผู้นำรัฐบาล ภายใต้หลักการ Melayu Islam Berraja (MIB) คือ มลายู อิสลาม และพระมหากัตริย์ บรูไนมีสภาที่ปรึกษาและคณะรัฐมนตรีคอยให้ความช่วยเหลือและให้คำปรึกษา แต่ไม่มีสภานิติบัญญัติหรือสภาผู้แทนราษฎร นับแต่ปี พ.ศ. 2527 (ค.ศ. 1984) ซึ่งเป็นปีที่ได้รับเอกราชจากอังกฤษ ในปี พ.ศ. 2543 (ค.ศ. 2000) องค์สุลต่านได้มีการประชุมเพื่อกำหนดให้มีรัฐสภา (Parliament) ส่วนการปกครองก็แบ่งเป็น เขตการปกครอง (Daerah) เทศบาล ตำบล และหมู่บ้าน โดยทำหน้าที่ให้บริการสาธารณะบางประการเท่านั้น อาทิ การจ่ายเงินสวัสดิการแก่ประชาชน การศาสนา การรวมชาวบ้านพัฒนาหมู่บ้าน เป็นต้น จึงไม่มีการกระจายอำนาจทางการเมืองลงไปยังระดับต่างๆ

พรรคการเมืองและการเลือกตั้ง
      พรรคการเมืองของบรูไนมีการจดทะเบียนจัดตั้งพรรคแรกอย่างถูกต้องตามกฎหมาย นับตั้งแต่บรูไนได้รับเอกราชใน พ.ศ. 2529 ได้แก่ พรรคสามัคคีแห่งชาติบรูไน (Brunei National Solidarity Party; BNSP) แต่ถูกห้ามเข้าร่วมการเลือกตั้ง และในปี พ.ศ. 2531 พรรคจึงถูกถอดออกจากทะเบียนพรรคการเมือง พรรคการเมืองต่อมาคือ พรรคพัฒนาแห่งชาติบรูไน (Brunei National Development Party: BNDP) จดทะเบียนเป็นพรรคการเมืองที่ถูกต้องตามกฎหมาย เมื่อ 12 กันยายน พ.ศ. 2528 ได้ถูกถอดออกจากทะเบียนพรรคการเมืองในปี พ.ศ. 2531 เนื่องจากมีการเรียกร้องให้จัดตั้งรัฐสภาตามระบอบประชาธิปไตยที่มีกษัตริย์อยู่ภายใต้รัฐธรรมนูญ ยกเลิกกฎหมายฉุกเฉิน และการจัดให้มีการเลือกตั้ง แต่ไม่สามารถเข้าร่วมในการเลือกตั้ง เพราะไม่มีการเลือกตั้งในบรูไน พรรคการเมืองที่ถูกต้องตามกฎหมายพรรคที่สามในบรูไน คือ พรรคประชาชนบรูไน (Brunei People’s Party : BPP) ก่อตั้งเมื่อ 22 มกราคม พ.ศ. 2499 ผู้นำ คือ ดร. เอ เอ็ม อาซาฮารี นโยบายของพรรคคือรณรงค์เพื่อจัดตั้งรัฐบอร์เนียวเหนือที่มีเอกภาพ เป็นพรรคของชาวมาเลย์หัวรุนแรงที่ก่อกบฏในบรูไนเมื่อ พ.ศ. 2505 ในการเลือกตั้ง พ.ศ. 2505 พรรคได้รับเลือกตั้ง 16 ที่นั่งจากทั้งหมด 33 ที่นั่ง พรรคได้ก่อการจลาจลโดยได้รับการสนับสนุนจากอินโดนีเซียเมื่อ 8 ธันวาคม พ.ศ. 2505 กองทหารอังกฤษจากสิงคโปร์ถูกส่งเข้ามาปราบจลาจลในครั้งนั้นและทำให้พรรคประชาชนถูกยุบ อย่างไรก็ตาม สมาชิกพรรคได้หนีออกนอกประเทศและจัดตั้งพรรคประชาชนพลัดถิ่นเมื่อ พ.ศ. 2516 โดยมีมาเลเซียหนุนหลัง บทบาทของพรรคยุติลงเมื่อบรูไนได้รับเอกราชและเข้าเป็นสมาชิกอาเซียนเมื่อ พ.ศ. 2527 ปัจจุบัน บรูไนยังหลงเหลือพรรคการเมืองอยู่เพียงพรรคเดียว คือ Brunei National Democratic Party : BNDP

      ภายใต้รัฐธรรมนูญปี พ.ศ. 2502 (ค.ศ.1959) ให้มีการเลือกตั้งสมาชิกสภานิติบัญญัติ (Mesyuarat Negera) แต่การเลือกตั้งเกิดขึ้นเพียงครั้งเดียวในปี พ.ศ. 2505 (ค.ศ. 1962) หลังการเลือกตั้งได้ไม่นานนักมีการชุมนุมและได้มีการประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินห้ามพรรคประชาชนของบรูไนทำกิจกรรมทางการเมืองอีกต่อไป ในปี พ.ศ. 2513 (ค.ศ. 1970) สภาได้เปลี่ยนแปลงวิธีการได้มาใหม่โดยให้มาจากการแต่งตั้งโดยสุลต่าน ในปี ค.ศ. 2004 สุลต่านประกาศว่ารัฐสภาต่อไปนี้ 9 ที่นั่งใน 20 ที่นั่งจะมาจากการเลือกตั้ง อย่างไรก็ตามจนถึงปัจจุบัน บรูไนก็ยังมิได้มีการเลือกตั้งแต่ประการใด

บทส่งท้าย
      เมื่อบรูไนก้าวเข้าสู่ศตวรรษที่ 21 ชาวบรูไนก็ยังคงคาดหวังว่า จะมีการจัดให้มีการเลือกตั้งและโอกาสที่จะได้มีส่วนร่วมทางการเมือง อย่างไรก็ตาม การแก้ไขรัฐธรรมนูญในปี พ.ศ. 2547 (ค.ศ. 2004) กลับยิ่งทำให้อำนาจสุลต่านเพิ่มมากขึ้น แม้ว่าระบบเดิมที่เปิดโอกาสให้สมาชิกสภานิติบัญญัติบางส่วนมาจากการเลือกตั้งได้ถูกนำกลับมาใช้อีกครั้งในปี พ.ศ. 2547 แต่สมาชิกทั้งหมดกลับได้รับการแต่งตั้ง โดยมีหน้าที่ในความเห็นชอบต่อการแก้ไขรัฐธรรมนูญฉบับปี พ.ศ. 2547 รวมไปถึง การออกกฎหมายให้สุลต่านมีอำนาจสูงสุดในการปกครองรัฐ และการอยู่เหนือกฎหมายทั้งในเรื่องทางราชการและเรื่องส่วนตัว นอกจากนี้ การแก้ไขรัฐธรรมนูญก็เพื่อลดบทบาทของสภานิติบัญญัติ ถึงแม้ว่าจะกำหนดให้มีการเลือกตั้ง ที่ผ่านมาสภาก็มักจะให้ประกอบไปด้วยสมาชิกที่ได้รับการแต่งตั้ง และมีการจัดประชุมสภาเพียงหนึ่งครั้ง เพื่อที่จะปรึกษาหารือเรื่องงบประมาณและปัญหาเกี่ยวกับการบริหารการปกครองที่เกี่ยวข้องกับประชาชน จนอาจกล่าวได้ว่าสภานิติบัญญัติจะเป็นเพียงแค่ “meaningless rubber stamp chamber” หรือ “ตรายางของสภาซึ่งไร้ความสำคัญ” แนวโน้มที่สมาชิกของสภาที่จะมาจากการเลือกตั้งโดยตรงในอนาคตนั้นดูเป็นไปได้ยาก