สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

วีรชนคนอาเซียน : เสรีไทย

สมชาติ เจศรีชัย

      เมื่อสงครามโลกครั้งที่สองปะทุขึ้นในปีพุทธศักราช 2482 ทำให้เกิดความเสียหายทางด้านกายภาพ ผู้คนล้มตายอย่างมากทั้งในยุโรปและเอเชีย สงครามครั้งนี้กินเวลายาวนานถึง 6 ปี กล่าวคือ สิ้นสุดในปีพุทธศักราช 2488 หลายประเทศในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ถูกญี่ปุ่นบุกเข้ายึดครอง อาทิ ฟิลิปปินส์ มาเลเซีย พม่า ไม่เว้นแม้กระทั่งประเทศไทย การที่ประเทศไทยต้องประกาศเข้าร่วมกับประเทศญี่ปุ่น และเมื่อญี่ปุ่นตกเป็นฝ่ายพ่ายแพ้หลังจากสหรัฐอเมริกาทิ้งระเบิดปรมาณูถล่มเมืองฮิโรชิมะและนางาซะกิเมื่อวันที่ 6 และ 9 สิงหาคม พุทธศักราช 2488 เหตุการณ์กลับกลายเป็นว่า ประเทศไทยไม่ต้องตกเป็นฝ่ายผู้แพ้สงครามที่ต้องชดใช้ค่าปฏิกรณ์สงคราม คำตอบอยู่ที่ไหน ถ้าไม่ใช่เป็นเพราะคนไทยกลุ่มหนึ่งที่เรียกตัวเองว่า “ขบวนการเสรีไทย”

ข้อมูลทั่วไป
      สงครามโลกครั้งที่สองเกิดจาการที่เยอรมนีบุกเข้ายึดโปแลนด์ ในวันที่ 1 กันยายน พ.ศ. 2482 (ค.ศ. 1939) จากนั้นสงครามก็ขยายตัวกลายเป็นความขัดแย้งต่อสู้ระหว่างฝ่ายสัมพันธมิตร ที่มีประเทศหลักอย่างเช่น ฝรั่งเศส สหรัฐอเมริกา อังกฤษ และสหภาพโซเวียต กับฝ่ายอักษะ ที่มีประเทศหลักอย่างเช่น เยอรมนี อิตาลี ญี่ปุ่น บัลแกเรีย ฟินแลนด์ ฮังการี โรมาเนีย เยอรมนีมีชัยเหนือยุโรปตะวันตกเกือบทั้งหมด ในเดือนมิถุนายน พ.ศ.2484 ฝ่ายอักษะบุกเข้ายึดครองสหภาพโซเวียต เป็นสงครามภาคพื้นดินที่ใหญ่ที่สุดในประวัติศาสตร์ ฝ่ายญี่ปุ่นซึ่งกำลังทำสงครามกับจีนมาตั้งแต่ พ.ศ. 2480 ถือโอกาสเข้าโจมตีเพิร์ลฮาร์เบอร์และส่งทหารบุกครองหลายประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ขยายดินแดนยึดครองออกไปอย่างกว้างขวางและรวดเร็ว รวมถึงประเทศไทยด้วย

การปกป้องเอกราชของเสรีไทย
      ในวันที่ 8 ธันวาคม พ.ศ. 2484 ตั้งแต่เวลาประมาณ 02.00 น. กองทัพญี่ปุ่นได้ยกพลขึ้นบกที่จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ชุมพร นครศรีธรรมราช สงขลา สุราษฎร์ธานี ปัตตานีและบางปู สมุทรปราการ และบุกเข้าประเทศไทยทางบกที่อรัญประเทศ กองทัพญี่ปุ่นสามารถขึ้นบกได้โดยไม่ได้รับการต่อต้านที่บางปู ส่วนทางภาคใต้และทางอรัญประเทศมีการต่อสู้ต้านทานอย่างหนักของทหารไทย ประชาชนทั่วไปและอาสาสมัครที่เป็นเยาวชน เรียกว่า “ยุวชนทหาร” จอมพลแปลก พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี ได้ยินยอมตกลงเข้าร่วมกับญี่ปุ่นและประกาศสงครามต่อสหรัฐอเมริกาและอังกฤษ เป็นเหตุให้บุคคลสำคัญทางการเมือง ข้าราชการ ตลอดจนคนไทยทั้งในราชอาณาจักรและนอกราชอาณาจักรต่างพากันไม่เห็นด้วยกับนโยบายประกาศสงคราม นำไปสู่การรวมตัวกันเคลื่อนไหวต่อต้านญี่ปุ่น เรียกตัวเองว่า “ขบวนการเสรีไทย (Free Thai Movement)” กำเนิดขึ้นในวันที่ 8 ธันวาคม พ.ศ. 2484 โดยแบ่งเป็น 3 กลุ่ม กลุ่มในราชอาณาจักร ภายใต้การนำของนายปรีดี พนมยงค์ (รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลังในขณะนั้น) กลุ่มที่สองเป็นกลุ่มคนไทยในสหรัฐอเมริกา นำโดยหม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช เอกอัครราชทูตไทยประจำกรุงวอชิงตัน ดี.ซี. ซึ่งมีบทบาทสำคัญในการไม่ยอมส่งคำประกาศสงครามต่อสหรัฐอเมริกา และถือว่าการประกาศสงครามนั้นมิใช่เจตนาของคนไทย กลุ่มที่สามเป็นกลุ่มคนไทยในอังกฤษ นำโดยนักเรียนไทย ณ มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์ รวมถึงสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินีในพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว และราชนิกูลอีกหลายพระองค์ และต่อมาในปีพ.ศ. 2485 อังกฤษได้รับสมาชิกเสรีไทยเข้าเป็นกำลังพลร่วมในกองทัพอังกฤษ การต่อสู้ของขบวนการเสรีไทยดำเนินการโดยการสร้างเครือข่ายความร่วมมือไปทั่วทั้งประเทศ โดยความช่วยเหลือจากฝ่ายสัมพันธมิตร โดยสหรัฐอเมริกาและอังกฤษได้ส่งหน่วยปฏิบัติการมาประจำในกรุงเทพฯ นายปรีดี พนมยงค์ ได้ส่งทหารไปประจำที่กองบัญชาการของฝ่ายสัมพันธมิตร ณ เมืองแคนดี ลังกา พร้อมกับส่งทหาร ตำรวจ และพลเรือนไปรับการฝึกกับ สำนักงานบริการด้านยุทธศาสตร์ (O.S.S : Office of Strategic Services) ของสหรัฐอเมริกา และกองกำลัง 136 ของอังกฤษ ในอินเดียและลังกา มีการประชาสัมพันธ์ให้คนไทยในประเทศร่วมกันต่อต้านญี่ปุ่น ส่งข่าวด้านยุทธศาสตร์ทางทหาร ตลอดจนรายงานสภาพดินฟ้าอากาศให้ฝ่ายสัมพันธมิตรทราบ ซึ่งทำให้ฝ่ายสัมพันธมิตรสามารถปฏิบัติการทางทหารได้อย่างมีประสิทธิภาพ

      ญี่ปุ่นแพ้สงครามเมื่อวันที่ 14 สิงหาคม พ.ศ. 2488 รัฐบาลไทยประกาศว่า การประกาศสงครามกับสัมพันธมิตรเป็นโมฆะ เพราะขัดต่อรัฐธรรมนูญและความประสงค์ของประชาชนไทย ไทยต้องปรับความเข้าใจกับสัมพันธมิตร สหรัฐอเมริกามิได้ถือไทยเป็นศัตรู ตามประกาศของรัฐบาลสหรัฐอเมริกา โดย นาย เจมส์ เบิรนส์ (James Byrnes) รัฐมนตรีต่างประเทศเป็นผู้ลงนามรับรอง แต่รัฐมนตรีต่างประเทศอังกฤษ นาย เออร์เนสต์ เบวิน (Ernest Bevin) ไม่ยอมรับทราบการโมฆะของการประกาศสงคราม ต่อมาไทยได้เจรจาเลิกสถานะสงครามกับอังกฤษ เมื่อวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2489 ผู้แทนไทยได้ลงนามกับผู้แทนอังกฤษที่สิงคโปร์ ความตกลงนี้เรียกว่า "ความตกลงสมบูรณ์แบบเพื่อสถานะสงครามระหว่างประเทศไทยกับบริเตนใหญ่และอินเดีย" ที่สำคัญ คือไทยต้องคืนดินแดนของอังกฤษที่ได้มาระหว่างสงคราม ให้ข้าวสารโดยไม่คิดเงินถึง 1.5 ล้านตัน และต้องชดใช้ค่าเสียหายต่างๆ แต่ต่อมาไทยเจรจาขอแก้ไขโดยฝ่ายอังกฤษสัญญาจะจ่ายเงินค่าข้าวสารให้บ้างและเจรจาเลิกสถานะสงครามกับฝรั่งเศสเมื่อวันที่ 17 พฤศจิกายน พ.ศ. 2489

บทสรุป
      บทเรียนจากสงครามโลกครั้งที่สอง เป็นอีกบทเรียนหนึ่งของการใช้ไหวพริบและปัญญาในการแก้ไขปัญหาของชาติ ซึ่งหลายคนที่มีบทบาทในการต่อสู้ทั้งในสถานะของผู้ดำรงตำแหน่งในรัฐบาลอย่างนายปรีดี พนมยงค์ หรือข้าราชการไทยในตำแหน่งเอกอัครราชทูตไทยประจำสหรัฐอเมริกาอย่างหม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช แม้แต่นายจำกัด พลางกูรที่ได้รับความไว้วางใจจากนายปรีดี พนมยงค์มีบทบาทอยู่เบื้องหลังการเจรจากับจีนเพื่อให้ทราบถึงท่าทีของประเทศไทยว่า การประกาศสงครามกับสัมพันธมิตรของรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงครามนั้น เป็นโมฆะ เพราะคนไทยส่วนใหญ่ไม่เห็นด้วย และรวมถึงชาติสัมพันธมิตรอื่นๆ ด้วย บุคคลในขบวนการเสรีไทย จึงนับว่าเป็นตัวอย่างของผู้มีสำนึกความรับผิดชอบและเพื่อชาติอย่างแท้จริงที่คนไทยในรุ่นหลังๆ ควรค่าแก่การเดินตามรอยและเอามาเป็นเยี่ยงอย่างสืบไป