การสร้างความสามารถของชุมชนกับการจัดการตนเอง       เมื่อวันที่ 21-22 พฤศจิกายน และวันที่ 19-20 ธันวาคม 2557 สถาบันนโยบายศึกษาได้มีโอกาสจัดงานสัมมนาเชิงปฏิบัติการกับเยาวชน นักศึกษามหาวิทยาลัย 2 จังหวัด คือ จังหวัดกาฬสินธุ์ มีมหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย และครู กศน. จังหวัดกาฬสินธุ์ และที่จังหวัดนครพนม จากสถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยนครพนม ด้วยความร่วมมือกับมหาวิทยาลัยทั้ง 2 แห่งร่วมด้วยสภาพัฒนาการเมือง และคณะกรรมการการเลือกตั้งในจังหวัดนั้นด้วย นับเป็นความร่วมมือทั้งภาครัฐ ผู้ปฏิบัติ ภาควิชาการ และภาคประชาสังคม ด้วยมีจุดมุ่งหมายสร้างความเข้าใจในหมู่เยาวชนที่อยู่ในชุมชนท้องถิ่นให้มีความสามารถที่เพียงพอต่อการรับมือกับการเปลี่ยนแปลงทั้งในท้องถิ่น ในประเทศ ที่กำลังอยู่ในช่วงการปฏิรูปและการจะก้าวเข้าสู่ประชาคมอาเซียน อีกด้วย       ความเข้าใจร่วมที่เยาวชนไทยในทุกท้องถิ่นพึงตระหนักคือ ความเป็นเจ้าของชุมชนของตน เพราะทุกๆ ชุมชนต่างมีความเป็นมา มีประวัติศาสตร์ มีวิวัฒนาการ มีประเพณี ภาษาวัฒนธรรม และมีแหล่งทรัพยากรที่สำคัญๆ ของตน ทั้งหมดประกอบส่วนเป็นชุมชนที่บรรพบุรุษรักษาสืบทอดมาจนเป็นชุมชนอารยะ ที่มีอัตลักษณ์และเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น เฉพาะที่ ซึ่งคุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร ได้กล่าวว่า “ไม่มีชุมชนท้องถิ่น ไม่มีประเทศ” เพราะชุมชนคือพัฒนาการสุดยอดของมนุษยชาติ ไม่ว่าชื่อประเทศจะเปลี่ยนไปเช่นไร แต่ความเป็นชุมชนก็ยังคงอยู่สืบทอดกันต่อมาได้ และความอยู่รอดของชุมชนที่ผ่านมาได้นี้ ก็เพราะความเข้มแข็งของคนในชุมชน คือ การรักษา พิทักษ์ ปกป้อง คือความเป็นพลเมืองในชุมชนนั่นเอง ด้วยเหตุนี้ ความสำเร็จของสังคมประเทศจึงขึ้นต่อความรับผิดชอบของพลเมืองในทุกๆ ชุมชน ซึ่งมีความสามารถที่จะลุกขึ้นมาจัดการตนเองในแต่ละชุมชน ไม่ปล่อยให้เป็นเรื่องของนักการเมืองเท่านั้น ซึ่งเยาวชนนักศึกษาก็สามารถทำเรื่องเหล่านี้ได้ เท่ากับเป็นการวางรากฐานของความเป็นประเทศไว้ตั้งแต่จุดเริ่มต้นที่ชุมชน รัฐกับชุมชนจึงเป็นหุ้นส่วนกันในการสร้างความเข้มแข็งให้เกิดขึ้นกับทุกภาคส่วน       จากความเข้าใจพื้นฐานนี้ ดร.ปรีชา อุยตระกูล ผู้อำนวยการสถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยนครพนม คุณนลินี กังศิริกุล และคุณสำเภา งามเชย วิทยากรร่วม ได้กระตุ้นให้เยาวชนที่เข้าร่วมการสัมมนาแลกเปลี่ยนความคิดในเชิงลึกเพื่อแก้ปัญหาที่เกิดขึ้นในสังคม โดยให้โจทย์ไปร่วมคิดและเสนอแนวทางแก้ไข เช่น เรื่อง เทศบาลทิ้งขยะในพื้นที่ อบต. ใครบ้างที่มีส่วนทำให้เกิดปัญหา ใครบ้างที่สามารถมีส่วนในการแก้ไขปัญหานี้ และจะต้องทำอะไรบ้าง และถ้าเราเป็นพลเมืองในท้องถิ่นนี้ เราจะทำอะไรเพื่อให้ปัญหานี้ถูกแก้ไข ซึ่งสะท้อนปัญหาที่เกิดขึ้นทุกพื้นที่ในประเทศไทยและรอการแก้ไขจากทุกฝ่าย ทำให้เยาวชนได้วิเคราะห์ปัญหาที่เขาคุ้นเคย แต่ไม่เคยคิดว่าเป็นเรื่องที่เขามีส่วนในปัญหา และมีส่วนที่ต้องรับผิดชอบจนนำไปสู่การแก้ไขได้ด้วยพลังของพวกเขาเอง และยังมีประเด็นปัญหาเรื่องเด็กไทยให้เพื่อนฝรั่งลอกการบ้าน ซึ่งเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นจริง แล้วนำมาสู่การคิดวิเคราะห์ในกลุ่มเยาวชนที่เคยคิดว่าการลอกการบ้านเป็นเรื่องปกติในสังคมไทย แต่ในสังคมตะวันตกเช่นประเทศสหรัฐอเมริกา กลายเป็นเรื่องใหญ่ที่ผู้ปกครองที่เด็กไทยไปอยู่ด้วยถูกเรียกพบและถูกตำหนิ อีกทั้งผู้ปกครองฝรั่งก็โทรศัพท์มาต่อว่าผู้ปกครองในเมืองไทยอีกด้วย ว่าสร้างลักษณะนิสัยที่ไม่พึงประสงค์ให้เกิดขึ้น ซึ่งนักศึกษาไทยที่วิคราะห์ประเด็นนี้ก็มองว่าเป็นเรื่องที่ไม่ถูกต้อง สมควรได้รับการแก้ไขอย่างยิ่ง ซึ่งเรื่องเช่นนี้นำไปสู่พฤติกรรมคอร์รัปชั่น ฉ้อฉลได้ง่ายเมื่อเติบโตเป็นผู้ใหญ่       ซึ่งจากตัวอย่างเช่นนี้ จากการถกเถียงและการแสดงความคิดเห็นแล้ว ดร.ปรีชา ได้ชี้ให้เห็นว่า ความเสียหายต่างๆ ที่เกิดขึ้นแก่สังคมนั้น ล้วนเกิดจากตัวเองทั้งสิ้น แต่ละปัจเจกจึงควรแก้ไขที่ตัวเอง และให้คำนึงถึงส่วนรวมอยู่เสมอ เพราะทุกคนต่างเป็นสมาชิกของสังคม จึงต้องสำนึกในความรับผิดชอบต่อส่วนรวมมาก่อนส่วนตน จึงจะทำให้สังคมและชุมชนเข้มแข็ง และอยู่รอดในท่ามกลางการเปลี่ยนแปลงที่รวดเร็วในปัจจุบัน และการปฏิรูปประเทศทุกวันนี้ หากจะปฏิรูปแต่โครงสร้างอำนาจ และกฎหมาย ก็จะไม่สำเร็จ ถ้าแต่ละคนไม่ปฏิรูปตัวเองด้วย       ดร.นคร เสรีรักษ์ นักวิชาการจากมหาวิทยาลัยขอนแก่น และผู้เชี่ยวชาญด้าน พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสาร (Information Act) และกฎหมายว่าด้วยสิทธิส่วนบุคคล (Privacy Act) ได้กระตุ้นให้นักศึกษารู้จัก พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารว่ามีความสำคัญต่อชีวิตแต่ละคนอย่างไร การใช้สิทธิของพลเมืองในการขอข้อมูลจากทางราชการ เพื่อประโยชน์ต่อตนเองในทุกด้านสามารถทำได้จากหลายช่องทาง จากทุกส่วนราชการ ซึ่งนักศึกษาควรได้รับรู้และกฎหมายว่าด้วยสิทธิส่วนบุคคลก็มีความสำคัญยิ่งในยุคสังคมที่ใช้โซเชียลมีเดียกันอย่างกว้างขวาง ซึ่ง ดร.นคร ได้เสนอแนะให้ใช้อย่างระมัดระวัง ไม่ให้ผู้อื่นได้เข้าถึงข้อมูลส่วนตัวได้ง่าย เพราะจะนำไปสู่อันตรายและเป็นภัยใกล้ตัวที่ผู้ใช้เป็นผู้ก่อให้เกิดขึ้นโดยไม่รู้ตัวอีกด้วย ซึ่งกฎหมายว่าด้วยสิทธิส่วนบุคคลนี้เป็นที่สนใจในประเทศที่พัฒนาแล้วอย่างมาก แต่ในประเทศไทยนั้น ภัยเกิดขึ้นแล้วแต่กฎหมายนี้ยังไม่มี ซึ่ง ดร.นคร กล่าวว่า จำเป็นที่จะต้องเร่งพัฒนาให้ความรู้และความเข้าใจเพื่อให้มีกฎหมายนี้ออกมาคุ้มครองทุกคนโดยเร็ว       ดร.วิทยา จิตรมาศ ผู้อำนวยการสำนักการมีส่วนร่วม สำนักงานคณะกรรมการการเลือกตั้ง (กกต.) ได้เป็นวิทยากรเรื่องบทบาทของ กกต. ในการให้การศึกษาทางการเมืองแก่ประชาชน ซึ่งเป็นภารกิจของ กกต. ขณะนี้ที่ต้องเร่งสร้างความรู้ความเข้าใจแก่ประชาชนต่อบทบาทของ กกต.ในการทำหน้าที่นอกจากการจัดการเลือกตั้งแล้ว ยังต้องมีหน้าที่ให้ความรู้ความเข้าใจต่อบทบาทของพลเมืองในสังคมประชาธิปไตย ซึ่งพลเมืองที่มีหน้าที่ไปใช้สิทธิการเลือกตั้งจำเป็นต้องศึกษาวิเคราะห์เกี่ยวกับข้อมูลทั่วไปของการเมือง ทั้งระดับท้องถิ่นถึงระดับชาติ การศึกษาภูมิหลังของนักการเมืองและพรรคการเมือง การรู้ถึงบทบาทหน้าที่ของ ส.ส. และรัฐมนตรี ซึ่งจะเชื่อมโยงไปถึงการทำหน้าที่ของรัฐบาลในการใช้งบประมาณที่มาจากภาษีอากรของคนทั้งประเทศ ซึ่งคนในชุมชนท้องถิ่นทั่วประเทศจะต้องใส่ใจติดตาม มีข้อมูล และมีวิจารณญาณที่เพียงพอต่อการตัดสินใจเลือกผู้แทน ซึ่งเป็นคุณสมบัติของพลเมืองที่จะใช้สิทธิออกเสียงอย่างมีคุณภาพ และเป็นการแสดงความรับผิดชอบต่อการเลือกของตน โดยไม่ต้องไปคิดว่าเป็นหน้าที่ของ กกต. ที่ต้องไปจัดการกับนักการเมืองที่ไม่ดี ไม่มีความสามารถแต่ได้รับเลือกเข้ามาเป็นผู้แทนฯ หากแต่เป็นหน้าที่ของคนไทยทุกคนที่ต้องทำหน้าที่กลั่นกรองคนที่เหมาะสมที่จะมาทำหน้าที่เพื่อประเทศชาติ ซึ่งทุกๆ ชุมชนก็จะรู้กันดีอยู่แล้วว่าจะเลือกใครโดยอิสระ และเป็นประโยชน์อย่างแท้จริง       คุณสมชาติ เจศรีชัย เป็นวิทยากรกระบวนการ จากการให้ชมภาพยนตร์ที่สะท้อนการเมืองจากต่างประเทศ เพื่อให้เยาวชนได้คิด วิเคราะห์ จากการชมภาพยนตร์ และการทำงานกลุ่มร่วมกัน เพื่อจุดประกายการมีส่วนร่วมทางการเมืองและการสร้างสำนึกทางการเมืองเพื่อส่วนรวมให้เกิดขึ้นในหมู่เยาวชน นอกจากนี้ยังได้ทำกระบวนการสะท้อนกลับ (Reflection) ให้นักศึกษาได้บอกเล่าถึงเนื้อหาที่ได้เรียนรู้ร่วมกันกับวิทยากรและเพื่อนๆ รวมทั้งสิ่งที่ยังไม่เข้าใจ ก็สามารถนำมาบอกผ่านบัตรคำที่เขียนขึ้นมาและเชิญวิทยากรแต่ละท่านได้ตอบคำถามที่ยังสงสัยต่างๆ ให้กระจ่างชัดยิ่งขึ้น นอกจากนี้ ยังให้นักศึกษาได้เขียนและนำเสนอสิ่งที่จะนำแนวคิดนี้ไปสู่การทำงานต่อไปในอนาคตอีกด้วย       ซึ่งกระบวนการทั้งหมดจากวิทยากรทุกๆ ท่าน ได้ดำเนินการร่วมกันในทั้ง 2 พื้นที่ และได้รับความร่วมมืออย่างแข็งขันจากทุกหน่วยงานที่ทำงานร่วมกัน รวมทั้งเยาวชนที่เข้าร่วมโครงการเพื่อกลับไปพัฒนาตน และสร้างความสามารถในชุมชนของตนต่อไป เพื่อการจัดการตนเองโดยมีจุดมุ่งสำคัญที่สร้างความเข้มแข็งร่วมกันให้เกิดขึ้นในสังคมประเทศ คุณสริญญา แท่นแก้ว จากมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ได้มากล่าวเปิดงานที่จังหวัดนครพนมด้วย โดยได้กล่าวถึงบทบาทของมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ในการให้การศึกษาทางการเมืองแก่พลเมือง ซึ่งมีประวัติความเป็นมาอย่างยาวนาน ตั้งแต่หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ซึ่งก่อตั้งตามนามของอดีตนายกรัฐมนตรีคนแรกของเยอรมันตะวันตกภายหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 และเป็นรัฐบุรุษของเยอรมันที่ทั่วโลกให้การยอมรับ ซึ่งการทำงานของมูลนิธิฯ ได้รับการสนับสนุนจากภาษีอากรของชาวเยอรมัน เพื่อสนับสนุนให้พลเมืองเยอรมันมีความรู้ทางการเมืองและมีส่วนร่วมทางการเมืองอย่างแข็งขันและต่อเนื่อง ให้เป็นการเมืองของพลเมืองทุกคน       มูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ได้ให้การสนับสนุนไปในหลายประเทศทั่วโลก รวมทั้งประเทศไทยด้วย ซึ่งได้ร่วมทำงานกับหลายหน่วยงานทั้งภาครัฐและภาคประชาสังคม รวมทั้งสถาบันนโยบายศึกษาด้วย