นักเรียนร่วมกิจกรรม นิทานคุณธรรมเสริมสร้างพลเมือง       ในที่สุดโครงการ “การสร้างคุณธรรมในนักเรียนประถมศึกษาด้วยการเล่านิทาน” ก็มาถึงบทสุดท้ายของปี 2557 เมื่อเรานำโรงเรียนที่เข้าร่วมโครงการมาพบปะแลกเปลี่ยนประสบการณ์และร่วมทำกิจกรรมด้วยกัน ในวันที่ 14 พฤศจิกายน ที่โรงเรียนบ้านสวายสอฯ จังหวัดบุรีรัมย์ และวันที่ 9 ธันวาคม 2557 ที่โรงเรียนบ้านทุ่งนา จังหวัดตรัง ทั้งสองกิจกรรมได้รับการสนับสนุนจากมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์       ที่บุรีรัมย์ มีนักเรียน 85 คน และครู 49 คน จาก 17 โรงเรียน และที่ตรัง มีนักเรียน 73 คน และครู 23 นำโดยผู้อำนวยการโรงเรียน 6 จาก 7 โรงเรียนมาร่วมกิจกรรม โดยสถาบันนโยบายศึกษามอบให้คุณครูทั้งหลายเป็นผู้ออกแบบกิจกรรมทั้งหมดและดำเนินงานด้วยตนเอง เราเป็นเพียงแต่ผู้สนับสนุนและอำนวยความสะดวกเท่านั้น บรรดาคุณครูในทั้งสองจังหวัดได้พบปะวางแผนงานกันหลายครั้งกว่าจะตกผลึกออกมาเป็นกิจกรรมที่ได้ทั้งประโยชน์ ความรู้และความสนุกสนานของทั้งนักเรียนและครู       ทั้งที่บุรีรัมย์และตรัง ทุกโรงเรียนนำผลงานฝีมือนักเรียนมาร่วมแสดง เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ซึ่งกันและกัน และโรงเรียนเจ้าภาพก็ได้ให้คุณครูและนักเรียนที่ไม่ได้เข้าร่วมกิจกรรมมาชมนิทรรศการด้วย       ในส่วนกิจกรรมนักเรียนและครูที่จัดขึ้นเหมือนกัน หลังจากทำการลงทะเบียนแล้วก็มีการแบ่งนักเรียนออกเป็น 5 กลุ่มเพื่อทำกิจกรรมร่วมกัน โดยแต่ละกลุ่มจะมีนักเรียนจากทุกโรงเรียน เพื่อให้นักเรียนได้ปรับตัวเข้ากับเพื่อนใหม่ ทะลายกำแพงความเขินอาย ส่งเสริมให้เกิดความกล้าพูดกล้าแสดงออกต่อหน้าคนแปลกหน้า คุณพิเชษฐ์ นิลสุข เป็นวิทยากรละลายพฤติกรรมและให้แต่ละกลุ่มจับสลากนิทาน จากนั้นนักเรียนเข้าประจำฐานการเรียนรู้ที่มีคุณครูเป็นวิทยากรประจำฐาน ช่วยเหลือให้นักเรียนทุกคนได้มีส่วนร่วมและแสดงออก       กิจกรรมที่ 1 คือ “การอ่านนิทานและเขียนแผนภาพโครงเรื่อง”       กิจกรรมที่ 2 คือ “วิเคราะห์ตัวละครแล้วย้อนดูตน”       กิจกรรมที่ 3 “ การเขียนบทละคร และสรุปข้อคิดสะท้อนไปสู่การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของตน”       กิจกรรมที่ 4 “ซ้อมการแสดง”       กิจกรรมที่ 5 “ แสดงละคร” โดยทุกกลุ่ม       แม้เวลาที่ทำกิจกรรมจะสั้นมากเพียงวันเดียว แต่ทุกกลุ่มก็สามารถจะทำสมุดบันทึกการอ่านนิทานออกมาสำเร็จ แสดงว่าทุกกลุ่มสามารถจะสรุปเนื้อเรื่องและเขียนออกมาเป็นแผนภาพโครงเรื่อง ลำดับเหตุการณ์ ช่วยกันคิดวิเคราะห์ และเปรียบเทียบกับชีวิตจริงได้ ส่วนการแสดงละครซึ่งถือว่าเป็นไฮไลท์ของกิจกรรมทั้งหมดนั้น นักเรียนผลัดกันตั้งใจแสดงให้สมบทบาท แต่ก็เรียกเสียงหัวเราะจากเพื่อน ๆ ที่นั่งชมได้ไม่ขาดระยะ       โครงการนี้แม้จะใช้เวลาดำเนินการเพียงภาคการศึกษาเดียว แต่ผลลัพธ์ที่ออกมาคือผลงานนักเรียนที่ทุกโรงเรียนนำมาจัดแสดงนั้นแสดงให้เห็นว่าคุณครูทุกคนสามารถจะนำการเล่านิทานต่อยอดออกเป็นกิจกรรมอื่น ๆ อีกมากมาย เช่น การให้นักเรียนชั้นโตเล่านิทานให้น้องฟัง ทำกิจกรรมร่วมกัน สร้างความสัมพันธ์อันดีในโรงเรียน พี่ๆ มีจิตเอื้อเฟื้อ น้องๆ รักเคารพพี่ การวิเคราะห์ตัวละครสอนให้เด็กฟังอย่างตั้งใจ รู้จักคิดวิเคราะห์และนำมาเปรียบเทียบกับชีวิตจริง การแสดงละครหรือบทบาทสมมติตามนิทาน ฝึกให้เด็กกล้าพูดกล้าแสดงออก ทำงานร่วมกันเป็นกลุ่ม แบ่งหน้าที่ตามความถนัด ใช้จินตนาการสร้างเครื่องแต่งตัวตามบทละคร ท่องจำบท การทำสมุดงานตามเรื่องนิทานสร้างเสริมจินตนาการ บูรณาการภาษาไทย ศิลปะ หลายโรงเรียนก้าวหน้าไปถึงขั้นให้นักเรียนเขียนเรื่องคุณธรรมที่ตนทำจากชีวิตจริง มีสมุดบันทึกการทำความดี นำค่านิยม 12 ประการมาเชื่อมโยงกับนิทานที่ฟัง       จากบทสรุปความเห็นของคุณครู การเล่านิทานคุณธรรมมีประโยชน์มาก นักเรียนทุกคนทุกชั้นสนุกสนานกับกิจกรรมต่าง ๆ สร้างความสามัคคี เป็นการปลูกฝังคุณธรรมโดยคุณครูไม่ต้องพร่ำสอนหรือบรรยาย กระตุ้นให้เด็กๆ อยากจะเป็นคนดีทำความดี นำไปสู่การสรรหาคนดีประจำโรงเรียน       บางโรงเรียนสามารถจะขยายผลไปถึงผู้ปกครองและองค์การบริหารส่วนตำบล ใหผู้ปกครองยืมนิทานและอ่านให้ลูกฟัง สร้างความอบอุ่นในครอบครัว อบต. เข้ามามีส่วนสนับสนุนเงินซื้อหนังสือเพิ่ม       ตัวอย่างหนึ่งของผลสัมฤทธิ์คือผลงานของโรงเรียนต้นบากราษฎร์บำรุง จังหวัดตรัง ที่ได้แปลความหมายของการมีคุณธรรมประจำใจออกเป็นภาษาท้องถิ่นว่า “รู้จักหวัน” และให้นักเรียนระบุสิ่งที่ตนทำหรือความตั้งใจที่จะไม่ทำเมื่อ “รู้จักหวัน” ในรูปแบบแผนผังความคิด (Mind Map) ผลงานตัวอย่างหนึ่งที่นำมาแสดง ได้แก่ ไม่ทำลายของคนอื่น ไม่ลักขโมย ไม่ทำลายธรรมชาติ ทิ้งขยะลงถัง ไม่นำโทรศัพท์มาเล่นเฟสบุ้คในห้องเรียน ไม่มีแฟนตอนเรียน ฯลฯ        คุณครูที่เข้าร่วมโครงการนี้มีความเห็นตรงกันว่าการปลูกฝังคุณธรรมด้วยนิทานและกิจกรรมต่อเนื่องควรได้รับการสนับสนุนส่งเสริมให้ดำเนินต่อไป ควรต่อยอดให้ครบทุกชั้น จัดกิจกรรมครบทุกห้องอย่างต่อเนื่อง และเชื่อมโยงนิทานกับสถานการณ์ปัจจุบันเพื่อสร้างความเป็นพลเมือง ขยายจากบางชั้นเรียนไปสู่ทุกชั้นในโรงเรียน และจากโรงเรียนสู่กลุ่มโรงเรียนให้เต็มรูปแบบ       คุณครูมีความเห็นว่าการเล่านิทานและทำกิจกรรมต่อเนื่อง เช่น เขียนแผนภาพโครงเรื่อง สรุปและวิเคราะห์ สามารถนำไปบูรณาการใช้ได้ทุก ๆ วิชา       คุณครูอยากให้โครงการนี้ดำเนินต่อไป ต่อเนื่อง เพื่อส่งเสริมให้นักเรียนได้ร่วมกันคิด ได้อ่าน ได้เล่านิทานและเขียนจากประสบการณ์จริงที่แสดงถึงความมีคุณธรรมที่ตนได้กระทำกับเพื่อนๆ และบุคคลอื่นๆ ที่อาจนำไปสู่การแข่งขันในระดับต่างๆ       การจัดกิจกรรมในวันเดียวเป็นเวลาน้อยเกินไป และอยากให้จัดกิจกรรมเช่นนี้ทุกๆ ปี       ผู้ที่ควรให้การสนับสนุนคือผู้บริหารโรงเรียนและสำนักงานคณะกรรมการบริหารการศึกษาขั้นพื้นฐาน ที่ควรจะต้องรับไปดำเนินการต่อ เพิ่มความเข้มข้น ขยายผลต่อเนื่อง มีการติดตามและประเมินผลต่อไปเรื่อยๆ       คุณครูมีความคิดที่ดีว่าควรให้ผู้ปกครองได้รับรู้และเข้าร่วมกิจกิจกรรมด้วย ควรจัดกิจกรรมร่วมกับชุมชนและบูรณาการกับคุณลักษณะผู้เรียนตามหลักสูตรและค่านิยม 12 ประการของ คสช.       สถาบันนโยบายศึกษาได้วางแผนที่จะพัฒนาโครงการนิทานคุณธรรมในโรงเรียนขึ้นไปอีกขั้นในปี 2558 โดยจะแจ้งข่าวไปยังทุกโรงเรียนที่เข้าร่วมทราบในเดือนมกราคมนี้ แต่สำหรับโรงเรียนที่ต้องการจะจัดกิจกรรมเดิมเพื่อขยายผลให้เต็มในโรงเรียนหรือขยายผลจากโรงเรียนถึงโรงเรียน สถาบันนโยบายศึกษาได้เรียนกับบรรดาผู้บริหารโรงเรียนที่มาเข้าร่วมว่า หากโรงเรียนใดจะดำเนินการ สถาบันฯ จะเป็นวิทยากรให้โดยไม่คิดค่าใช้จ่าย และหวังว่าในปี 2558 เราจะได้มีโอกาสสานต่อ “โครงการนิทานคุณธรรมเสริมสร้างพลเมือง” ร่วมกัน