สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

วีรชนคนอาเซียน : เจ้าสุภานุวงศ์แห่งสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว

สมชาติ เจศรีชัย

      ในบรรดาประเทศที่อยู่รายรอบมีเขตแดนติดกับประเทศไทยทั้งสี่ประเทศ คือ ลาว กัมพูชา มาเลเซีย และพม่า (หรือเมียนมาร์) นั้น ประเทศลาวหรือสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวมีความละม้ายคล้ายคลึงกับไทยมากที่สุดทั้งในแง่ภาษา ศิลปะ และวัฒนธรรม โดยเฉพาะภาษาพูดที่อาจกล่าวได้ว่าพูดคุยกันรู้เรื่องโดยไม่ต้องใช้ล่าม ราชอาณาจักล้านช้างที่อยู่ฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขง มีประวัติการต่อสู้เพื่อกอบกู้เอกราชจากมหาอำนาจถึงสองชาติ คือ ฝรั่งเศส และสหรัฐอเมริกา ท้ายสุดของสงคราม กองกำลังผู้รักชาติของลาวก็สามารถขับไล่ผู้รุกรานออกไปได้และทำให้สงครามกู้ชาติสิ้นสุดลง

ข้อมูลทั่วไป
      ลาวเป็นหนึ่งในประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ซึ่งไม่มีทางออกสู่ทะเล มีพื้นที่ 236,800 ตารางกิโลเมตร ชายแดนของประเทศลาวยาว 5,083 กิโลเมตร ติดต่อกับประเทศเพื่อนบ้าน 5 ประเทศ ได้แก่ จีน ไทย กัมพูชา เวียดนาม และเมียนมาร์ พื้นที่ส่วนใหญ่มีลักษณะเป็นเทือกเขาสลับซับซ้อน อันเป็นต้นกำเนิดของแม่น้ำสำคัญถึง 13 สาย แบ่งการปกครองออกเป็น 17 แขวง (จังหวัด) กับ 1 เขตการปกครองพิเศษ คือ กำแพงนะคอนเวียงจัน ลาวมีประชากร 5,873,616 คน

ประวัติศาสตร์ก่อนเป็นลาวในปัจจุบัน
      ลาวในอดีตเรียกว่า “อาณาจักรล้านช้าง” มีการปกครองด้วยระบอบกษัตริย์ สืบต่อกันมาจนถึงรัชสมัยพระเจ้าฟ้างุ้มผู้รวบรวมอาณาจักรล้านช้างได้เป็นผลสำเร็จในช่วงสมัยพุทธศตวรรษที่ 19 และมีกษัตริย์ปกครองสืบทอดต่อกันมาหลายพระองค์ เชื้อพระวงศ์ลาวต่างก็แก่งแย่งราชสมบัติกัน จนอาณาจักรล้านช้างแตกแยกเป็น 3 ส่วนและตกเป็นเมืองขึ้นของอาณาจักรสยามในปี พ.ศ. 2321 ครั้นถึงช่วงปลายพุทธศตวรรษที่ 24 ถึงต้นพุทธศตวรรษที่ 25 ฝรั่งเศสเริ่มขยายอำนาจเข้ามาสู่ดินแดนในแถบลุ่มแม่น้ำโขง เริ่มจากการยึดครองแคว้นโคชินจีนหรือเวียดนามใต้ก่อนในปี พ.ศ. 2402 เข้าสู่เขมรต่อจากนั้นได้ยึดเวียดนามทั้งหมดในปี พ.ศ. 2426 และในปี พ.ศ. 2436 ดินแดนลาวทั้งหมดได้ตกอยู่ภายใต้อิทธิพลของฝรั่งเศส โดยการใช้เรือรบมาปิดอ่าวไทยเพื่อบังคับให้ยกดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง รวมทั้งดินแดนอื่นๆ

การกอบกู้เอกราช
      ในปี พ.ศ. 2482 – 2488 เกิดสงคราโลกครั้งที่สอง ญี่ปุ่นบุกยึดลาวและอินโดจีน ซึ่งเจ้าสุภานุวงค์ขณะนั้นได้เข้าร่วมเป็นสมาชิกพรรคคอมมิวนิสต์อินโดจีน ที่โฮจิมินห์ได้ตั้งขึ้นและเป็นผู้นำประชาชนลาวในการต่อสู้เพื่อเรียกร้องเอกราชจากฝรั่งเศส ทั้งยังเป็นผู้นำของพรรคประชาชนปฏิวัติลาวในยุคก่อตั้ง หลังสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่สอง ขบวนการลาวอิสระ ได้เคลื่อนไหวทางการเมืองและประกาศเอกราชให้กับประเทศลาวเป็นประเทศ ราชอาณาจักรลาว แต่ฝรั่งเศสก็กลับเข้ามามีอำนาจในอินโดจีนอีกครั้งหนึ่ง เจ้าสุภานุวงศ์ได้เข้าร่วมขบวนการต่อต้านฝรั่งเศสเพื่อเอกราช จนได้รับบาดเจ็บในการต่อสู้กับฝรั่งเศสที่เมืองท่าแขก ระหว่างหนีข้ามแม่น้ำโขงเข้ามายังฝั่งไทย ในปี พ.ศ. 2489 เจ้าสุภานุวงศ์ก่อตั้งกองทัพปลดปล่อยประชาชนลาวในพื้นที่ซำเหนือ พงสาลี ในปี พ.ศ. 2492 ภายใต้การสนับสนุนของโฮจิมินห์ ซึ่งต่อมาเป็นขบวนการคอมมิวนิสต์ประเทศลาว ปี พ.ศ. 2494 ขบวนการประเทศลาวก็สามารถครองพื้นที่ 1 ใน 3 ของประเทศได้ และตั้งฐานที่มั่นที่ยากแก่การทำลายในถ้ำหินปูนที่แขวงหัวพันกับพงสาลี เหตุการณ์การสู้รบในเวียดนามที่ฝรั่งเศสเป็นฝ่ายพ่ายแพ้การรบที่เดียนเบียนฟู มีส่วนทำให้ฝรั่งเศสต้องยอมให้ลาวประกาศเอกราชในปี พ.ศ. 2496 ลาวได้มีการสถาปนาราชอาณาจักรลาวขึ้น โดยมีเจ้ามหาชีวิตศรีสว่างวงศ์ ดำรงตำแหน่งเป็นเจ้ามหาชีวิต (พระมหากษัตริย์) และได้รวมทั้ง 3 อาณาจักรคือ ล้านช้างหลวงพระบาง ล้านช้างเวียงจันทน์ และ ล้านช้างจำปาศักดิ์ และจัดตั้งรัฐบาลขึ้นภายใต้การนำของ เจ้าสุวรรณภูมา เจ้าเพชรราช และ เจ้าสุภานุวงศ์

      อย่างไรก็ดีแนวความคิดทางการเมืองของผู้นำในช่วงนี้แตกแยกออกเป็นสองฝ่าย คือ ฝ่ายเสรีประชาธิปไตยและฝ่ายคอมมิวนิสต์ ทำให้ในระยะต่อมารัฐบาลลาวขัดแย้งกัน และพรรคคอมมิวนิสต์อินโดจีนได้จัดตั้งรัฐบาลแนวร่วมลาวรักชาติขึ้นซ้อนกับรัฐบาลของเจ้ามหาชีวิต พร้อมทั้งได้จัดตั้งกองกำลังขึ้นทางภาคเหนือเพื่อความสะดวกในการขอรับการสนับสนุนจากคอมมิวนิสต์นอกประเทศ

      พ.ศ. 2502 เจ้ามหาชีวิตศรีสว่างวงศ์เสด็จสวรรคต เจ้าสว่างวัฒนาจึงขึ้นครองราชย์เป็นเจ้ามหาชีวิตแทน เหตุการณ์ในลาวยุ่งยากมาก เจ้าสุภานุวงศ์ ประกาศตนว่าเป็นพวกฝ่ายซ้ายนิยมคอมมิวนิสต์ และเป็นหัวหน้าขบวนการประเทศลาว ได้ออกไปเคลื่อนไหวทางการเมืองในป่า เนื่องจากถูกฝ่ายขวาในลาวคุกคามอย่างหนัก ถึงปี 2504 ร้อยเอกกองแลทำการรัฐประหาร และจัดตั้งรัฐบาลภายใต้การนำของเจ้าสุวรรณภูมา ซึ่งได้รับการสนับสนุนจากรัฐบาลฝรั่งเศสและสหรัฐอเมริกา ทำให้ลาวต้องตกอยู่ท่ามกลางสงครามอินโดจีนครั้งที่สอง ซึ่งรุนแรงยิ่งกว่าครั้งแรก และเป็นปัจจัยก่อให้เกิดสงครามกลางเมืองและรัฐประหารหลายครั้งด้วยกัน จนถึงปี พ.ศ. 2518 พรรคประชาชนปฏิวัติลาวซึ่งได้รับการสนับสนุนจากสหภาพโซเวียต และคอมมิวนิสต์เวียดนามโดยการนำของ เจ้าสุภานุวงศ์ ก็ล้มล้างรัฐบาลประชาธิปไตยโดยมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขสำเร็จ จึงนำเจ้ามหาชีวิตและมเหสีไปคุมขังในค่ายกักกันจนสิ้นพระชนม์ เจ้าสุภานุวงศ์ดำรงตำแหน่งประธานสภาที่ปรึกษาแห่งชาติอยู่ 18 เดือน และสถาปนาประเทศลาวเป็น "สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว" ในวันที่ 2 ธันวาคม พ.ศ. 2518 ต่อมาได้รับเลือกเป็นประธานประเทศ และประธานสภาประชาชนสูงสุดคนแรก พร้อมกันนั้น พระองค์ได้สละฐานันดรศักดิ์ทั้งปวงในสมัยระบอบเก่า เจ้าสุภานุวงศ์เป็นที่รักของประชาชนชาวลาว จนถูกเรียกขานว่า "ลุงประธาน" ทรงดำรงตำแหน่งประธานประเทศมาจนถึง พ.ศ. 2529 จึงลาออกเพราะมีปัญหาด้านสุขภาพ

      การเข้าร่วมต่อสู้กู้ชาติของเจ้าสุภานุวงศ์ที่เลือกใช้อุดมการณ์ทางการเมืองแบบสังคมนิยมคอมมิวนิสต์ก็เพื่อต่อสู้กับระบบเสรีทุนนิยมประชาธิปไตยที่ฝรั่งเศสและสหรัฐอเมริกาหนุนหลังอยู่ เพราะเชื่อว่าแนวทางดังกล่าวจะสามารถปลดปล่อยประชาชนลาวให้มีอิสระเป็นเอกราชได้ อย่างไรก็ดี ประเทศลาวได้ผ่านการปกครองแบบคอมมิวนิสต์มานานถึง 40 ปีแล้ว การอยู่ร่วมกันในสมาคมประชาชาติเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ทำให้ลาวต้องปรับตัวในหลาย ๆ ด้านทั้งเศรษฐกิจ และสังคม ซึ่งลาวก็ได้พิสูจน์ให้เห็นถึงความสมดุลของแนวทางการเมืองแบบคอมมิวนิสต์กับการใช้ระบบเศรษฐกิจแบบสังคมนิยมที่ผ่อนปรนมากขึ้นได้อย่างเหมาะสม