การสร้างความสามารถในการจัดการตนเองของชุมชน       วันที่ 24 เมษายน 2557 สถาบันนโยบายศึกษาร่วมกับสภาพัฒนาการเมือง ได้จัดงานสัมมนาเรื่อง “การสร้างความสามารถในการจัดการตนเองของชุมชน” ที่จังหวัดระนอง เพื่อสร้างความตื่นตัวให้แก่สมาชิกสภาองค์กรชุมชน และผู้นำชุมชนในจังหวัดระนองได้เห็นความสำคัญของความเป็นชุมชน และผู้ที่อยู่ในชุมชนท้องถิ่นต่างๆ จะต้องเป็นผู้รักษา ปกป้อง และพัฒนาชุมชนของตน ซึ่งผู้ที่อยู่ในชุมชนจำเป็นต้องเข้าใจในบทบาทของผู้เป็นเจ้าของและผู้เปลี่ยนแปลงสังคมของตนเอง ไม่รอให้ส่วนกลางมาเป็นผู้กำหนดและตัดสินนโยบายต่างๆ ที่จะเกิดผลกระทบต่อท้องถิ่นโดยที่ผู้ที่อยู่ในชุมชนท้องถิ่นไม่สามารถกำหนดและแก้ไขอะไรได้       การสัมมนาครั้งนี้ ว่าที่ ร.ต.เชิดศักดิ์ จำปาเทศ ผู้ว่าราชการจังหวัดระนอง ได้มากล่าวเปิดงาน โดยพูดถึงความสำคัญของคนกับระบอบประชาธิปไตยว่า คนในชุมชนท้องถิ่นเป็นผู้รู้ปัญหาท้องถิ่นของตนเองดีที่สุด ดังนั้นการพัฒนาใดๆ ในท้องถิ่น คนที่อยู่ในท้องถิ่นจะต้องเป็นผู้ที่แสดงออกถึงความต้องการที่จะแก้ปัญหาและร่วมมือกันแก้ไขโดยที่ฝ่ายการเมือง และระบบราชการจะเป็นฝ่ายที่ให้การสนับสนุนให้เกิดขึ้นตามความต้องการของคนในท้องถิ่นอีกทั้งการแสดงความคิดเห็นเป็นสิ่งสำคัญซึ่งต้องมีการปรึกษาหารือกันโดยที่ยอมรับกฎ กติกา อย่างไรก็ดี ผู้ว่าราชการจังหวัดได้เน้นย้ำว่าแม้จะต้องยอมรับกติกาของเสียงข้างมาก แต่ก็จำเป็นที่จะต้องฟังเสียงคัดค้านด้วย เพื่อนำมาประกอบการพิจารณาทำงานเพื่อส่วนรวมได้อย่างรอบคอบรอบด้านจึงจะเป็นประชาธิปไตยอย่างแท้จริง เพราะคะแนนเสียงทุกเสียงล้วนมีค่าเพราะเป็นการสะท้อนถึงความต้องการที่หลากหลายที่มีอยู่ในสังคม ว่าที่ ร.ต.เชิดศักดิ์ จำปาเทศ ผู้ว่าราชการจังหวัดระนอง กล่าวเปิดงาน คุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร ผู้อำนวยการร่วม สถาบันนโยบายศึกษา       คุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร ผู้อำนวยการร่วม สถาบันนโยบายศึกษา ได้กล่าวถึงความสำคัญของความเป็นชุมชนหมู่บ้านในระดับท้องถิ่นทั่วประเทศว่า ความเป็นชุมชนที่มีระบบทางสังคม วัฒนธรรมหลากหลายซ่อนตัวอยู่กับสังคมใหญ่ภายในรัฐหรือประเทศนั้นล้วนมีอัตลักษณ์ที่แตกต่างกันไปแต่มีความเชื่อมโยงกันของแต่ละชุมชนทั่วประเทศเพราะมีลักษณะร่วมของการอยู่ภายในรัฐ ชุมชนอันหลากหลายนี้คือพัฒนาการสุดยอดของมนุษยชาติ และชุมชนยังเป็นแหล่งรวมของประชาชนคนส่วนใหญ่ของประเทศ ชุมชนหมู่บ้านจึงเป็นสถาบันอันเก่าแก่ที่สำคัญที่สุด และเป็นสถาบันที่เป็นพื้นฐานที่สุดของสังคมไทยที่มีถิ่นฐาน มีประวัติศาสตร์ มีวัฒนธรรม มีศักดิ์ศรี และพึ่งตนเองได้ ด้วยความสำคัญของชุมชนนี้เอง รัฐธรรมนูญไทยก็ได้ให้การรับรองและให้หลักประกันไว้ที่จะให้คนในชุมชนเป็นเจ้าของและมีส่วนร่วมกับรัฐในการปกปักรักษาและพัฒนาตามมาตรา 66 ความสำคัญเช่นนี้ ชุมชนจึงเป็นรากฐานของประเทศ ดังคำกล่าวที่ว่า “ไม่มีชุมชนท้องถิ่น ไม่มีประเทศ” อย่างไรก็ดี นอกจากชุมชนจะมีทุนทางทรัพยากรสิ่งแวดล้อมและทุนทางวัฒนธรรมแล้วทุนที่สำคัญที่สุดของชุมชนก็คือคนในชุมชนนั่นเอง ซึ่งชุมชนเองจำเป็นต้องสร้างทรัพยากรบุคคลให้มีความสามารถที่จะพึ่งตนเองได้ และให้มีความรัก ความผูกพันกับชุมชนให้เกิดเป็นสำนึกรักชุมชนเป็นพลเมืองที่พร้อมในการพัฒนา เปลี่ยนแปลงและแก้ไขในชุมชนให้เกิดขึ้นด้วยความสมัครสมานสามัคคีอันเป็นเป้าหมายของระบอบประชาธิปไตย บรรยากาศในการสัมมนา       ดร.นคร เสรีรักษ์ นักวิชาการและผู้เชี่ยวชาญด้าน พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสาร ได้ให้ความรู้และความเข้าใจแก่คนในชุมชนในการเข้าถึงการขอใช้ข้อมูลข่าวสารของราชการซึ่งโดยทั่วไปประชาชนที่อยู่ห่างไกลจะยังไม่รู้ถึงความสำคัญในเรื่องนี้ซึ่งทำให้ขาดโอกาสในการเข้าถึงการให้บริการของรัฐ ดังนั้นสิทธิขั้นพื้นฐานของการเป็นพลเมืองในสังคมประชาธิปไตยจึงไม่บังเกิดผล เช่น “สิทธิที่จะรู้” (Rights to know) ของพลเมืองที่อยู่ในรัฐโดยเฉพาะการไปติดต่อสถานที่ราชการในหลายเรื่องมักมีเรื่องติดขัด ประกอบกับเจ้าหน้าที่ของรัฐก็ไม่มีสำนึกในการให้บริการข้อมูลครบถ้วน ทำให้พลเมืองไม่ได้รับประโยชน์ และเสียโอกาส เสียเวลา เสียทรัพยากรไปมากโดยไม่จำเป็น ทำให้ขาดโอกาสในการเข้าถึงการใช้ทรัพยากรทางสังคมที่จะไปพัฒนาตนและชุมชน ดังนั้นการทำความเข้าใจในเรื่อง พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสารที่จะเป็นประโยชน์แก่ประชาชนในระดับชุมชนท้องถิ่น จึงเป็นการเปิดโอกาสการเข้าถึงสิทธิที่จะรู้ของประชาชนให้เกิดเป็นจริงได้ เพื่อให้ประชาชนได้รู้เท่าทันต่อการบริหารราชการแผ่นดินของประเทศ ดังคำกล่าวที่ว่า “รัฐรู้อย่างไร ประชาชนรู้อย่างนั้น” ซึ่งการใช้สิทธิดังกล่าวก็เป็นการประกันสิทธิของความเป็นพลเมืองผู้เป็นเจ้าของอำนาจอธิปไตยและเจ้าของประเทศด้วย ดร.นคร เสรีรักษ์ นักวิชาการและ ผู้เชี่ยวชาญด้าน พ.ร.บ.ข้อมูลข่าวสาร คุณสมชาติ เจศรีชัย นักวิชาการอิสระ และอดีตรองเลขาธิการ กกต.       คุณสมชาติ เจศรีชัย นักวิชาการอิสระและอดีตรองเลขาธิการ กกต. ได้ให้ความรู้ผ่านกระบวนการทำงานกลุ่มของผู้เข้าร่วมสัมมนาในเรื่องของการสร้างพลังของความเป็นพลเมืองในการที่จะเข้าไปมีส่วนในการบริหารจัดการชุมชนของตนเอง ด้วยการทำความเข้าใจถึงมิติประชาธิปไตย ที่เริ่มต้นด้วยความตกลง หรือข้อตกลงร่วมกันของชุมชนอย่างเข้าใจเพื่อการนำไปปฏิบัติร่วมกันจนเกิดการยอมรับ และการทำความเข้าใจในเรื่องประเด็นของชุมชนจากคนในชุมชนเป็นสิ่งจำเป็นเพื่อหาความเห็นร่วมจนสามารถกำหนดกติการ่วมกันได้ เพราะจากกรณีศึกษาในหลายประเทศ ความเข้าใจในเรื่องประชาธิปไตยไม่เท่ากัน ขึ้นอยู่กับความรู้ การศึกษา และความสนใจ และประสบการณ์ทางประวัติศาสตร์ เช่น ประเทศที่พัฒนาแล้วพลเมืองก็จะให้ความสนใจทางการเมือง และเป็นเจ้าของประเด็นทางการเมืองจนกระทั่งนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงได้ แต่ประเทศที่พัฒนาแล้วเหล่านี้ ก็จะยังมีพลเมืองจำนวนหนึ่งที่มีความเฉื่อยทางการเมืองเช่นกัน แต่อยู่ในสัดส่วนที่น้อย ในทางกลับกัน ในประเทศที่กำลังพัฒนาและด้อยพัฒนา ลักษณะความเป็นพลเมืองที่สนใจทางการเมือง และมีส่วนร่วมทางการเมืองจะมีน้อยกว่าจำนวนของพลเมืองที่ไม่ให้ความสนใจเลย หรือเข้าร่วมทางการเมืองเป็นครั้งคราว ทั้งนี้เพราะยังคุ้นชินกับระบบการเมืองการปกครองที่เป็นเผด็จการ หรือกึ่งเผด็จการ-กึ่งประชาธิปไตย ซึ่งประเทศเหล่านี้พลเมืองไม่สามารถลุกขึ้นมาเสนอประเด็นและจัดการกับประเด็นทางการเมือได้ง่าย อีกทั้งระบบการศึกษา และระบบทางสังคมยังไม่ใช่ระบบเปิดที่เพียงพอแก่การสนับสนุนให้เกิดพลเมืองที่รู้ เข้าใจ และเข้าถึงการใช้สิทธิและเสรีภาพ เพื่อการสร้างโอกาสแห่งความเสมอภาคและความยุติธรรม ซึ่งมิติคุณค่าร่วมเหล่านี้ จำเป็นที่ชุมชนหมู่บ้านต่างๆ จะต้องทำความเข้าใจและใช้สิ่งเหล่านี้มาเสริมคุณค่าของพลเมืองให้เกิดศักยภาพที่จะบริหารจัดการประเด็นทางการเมือง เศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรมของชุมชนด้วยตนเอง เป็นกรตีกรอบการสร้างชุมชนประชาธิปไตยในระดับย่อยที่ฐานรากของประเทศให้เกิดความคล่องตัวและเป็นไปได้จริง มากกว่าการรอนโยบายและการตัดสินใจจากส่วนกลางที่ไม่สอดคล้องกับความต้องการของท้องถิ่น       การสัมมนาครั้งนี้ ได้รับความร่วมมืออย่างดีจากผู้เข้าร่วมสัมมนาทุกคน จากกระบวนการคิด การลงมือทำงานร่วมกัน ทั้งการนำเสนอผลงานกลุ่มที่สะท้อนความคิดที่หลากหลาย โดยมีเป้าหมายร่วมที่อยากเห็นชุมชนในจังหวัดระนองมีการพัฒนาให้ก้าวหน้าด้วยวิธีการประชาธิปไตยที่ทุกคนเป็นเจ้าของชุมชน และผู้เข้าร่วมสัมมนาจำนวน 200 กว่าคน ได้แสดงออกซึ่งความต้องการที่อยากจะมีส่วนร่วมในการพัฒนาและจัดการชุมชนของตนในแต่ละพื้นที่กันอย่างคึกคัก