สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

“รู้ไทย – รู้อาเซียน”

“คนอาเซียน”(ตอนที่๒)

อาเซียนจะเข้าสู่ความเป็นประชาคมด้านเศรษฐกิจในเดือนธันวาคม ปี 2558 ที่กำลังจะมาถึง แต่คนอาเซียนในรัฐสมาชิกทั้ง ๑๐ ประเทศ ยังคงอยู่ในช่วงของการเตรียมความพร้อมไม่ว่าจะเป็นการสื่อสารต่อกันในลักษณะของภาษา การแก้ไขปรับปรุงกฎ ระเบียบต่างๆ เพื่อให้สะดวกต่อความร่วมมือทางเศรษฐกิจระหว่างกัน จากข้อมูลของ Population Reference Bureau, 2012-12-12 ระบุว่าอาเซียนมีประชากรทั้งหมด ๖๐๑.๓ ล้านคน ซึ่งจำนวนประชากรนี้มีความหมายในเชิงเศรษฐกิจว่าอาเซียนเป็นตลาดที่น่าสนใจ

     ทั้งสินค้าบริโภคและอุปโภค และเป็นที่ทราบกันแล้วว่า “ราก” ของคนอาเซียนคือ ภูมิภาคของการทำเกษตรกรรม เมื่อต้องทำเกษตรกรรม การเอาใจใส่ต่อชีวิตของเกษตรกรผู้ทำการผลิตจึงเป็นเรื่องสำคัญทั้งในแง่การผลิตและการขาย กล่าวคือ การผลิตที่อาศัย “ชะตาฟ้า” ทำให้เกิดความไม่แน่นอนจึงต้องอาศัยระบบชลประทาน และจะต้องขายสินค้าในราคาที่คุ้มทุน

     ทั้งสองประการนี้ต้องอาศัยความสามารถและนโยบายของรัฐ ทำให้สินค้าบางอย่างไปสัมพันธ์กับการเมืองอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ เช่น ข้าว ยางพารา ปาล์ม หรือผลไม้ในช่วงฤดูการผลิต อาทิ ลำไย เงาะ ที่มีผลผลิตออกมาพร้อมๆ กันในหมู่ประเทศสมาชิก และดูเหมือนจะเป็นการแข่งขันกันเองอีกด้วย แต่หากพิจารณาในอีกมิติหนึ่งก็อาจเปลี่ยนเป็นพลังบวกโดยการรวมตัวกันให้เกิดพลังต่อรองกับผู้ซื้อทั้งโลกได้

     ประเด็นที่ขอเสนอในบทความนี้คือ การปรับบทบาทภาครัฐหรือองค์กรในอาเซียน และการพัฒนาศักยภาพคนอาเซียน โดยเฉพาะเกษตรกร ทั้งเกษตรกรรม ปศุสัตว์และการประมง

     การปรับบทบาทภาครัฐ หรือองค์กรในอาเซียน ที่มีกลไกสำคัญคือ การประชุมสุดยอดผู้นำอาเซียน โดยแต่ละประเทศจะทำหน้าที่ประธานและจะหมุนเวียนกันไป รองลงมาคือการประชุมรัฐมนตรีรายสาขา อาทิ การประชุมรัฐมนตรีต่างประเทศ รัฐมนตรีพาณิชย์ รัฐมนตรีการเกษตร ฯลฯ แต่ละด้านก็เริ่มที่จะให้ความสำคัญไปยังการรวมกันเป็นประชาคม ซึ่งก็จะเน้นงานวิชาการ การวิจัยเป็นหลัก ดังนั้น การพัฒนาในบางสาขาของการเกษตร จึงควรสนใจในประเด็นของการรวมกลุ่มที่เป็นอาชีพพื้นฐานของคนอาเซียน ทั้งการส่งเสริมประสิทธิภาพการผลิต การใช้เทคโนโลยีการผลิตที่เหมาะสม การส่งเสริมให้เกษตรกรมีการปรับเปลี่ยนวิธีการผลิต โดยแทนที่จะมีการประชุมเฉพาะรัฐมนตรีเกษตร ก็ควรมีองค์กรเฉพาะสาขาขึ้นมาทำหน้าที่เป็นคณะกรรมการสามัญรายสาขา เช่น ข้าว สาขายางพารา สาขามันสำปะหลัง สาขาพืชพลังงาน โดยมีทั้งนักวิชาการ ผู้แทนรัฐ และเกษตรกร ร่วมเป็นคณะกรรมการ เพื่อให้เกิดความต่อเนื่องและเป็นกลไกในการวางแผนพัฒนา ตลอดจนเสนอแนะต่อที่ประชุมสุดยอดผู้นำอาเซียน

     การพัฒนาศักยภาพเกษตรกรอาเซียน ความสำคัญคือคำถามที่ว่า จะพัฒนาอะไรให้แก่เกษตรกรอาเซียน และพัฒนาอย่างไร เราอาจเคยได้ยินว่า เกษตรกรในสหรัฐอเมริกาหรือประเทศในยุโรปบางประเทศมีฐานะทางการเงินดี เรียกว่าร่ำรวยก็ว่าได้ ในขณะที่เกษตรกรที่เป็นคนอาเซียนยังยากจน โดยเฉพาะการผลิตที่ไม่ได้มีพื้นที่ขนาดใหญ่หลายร้อยไร่ หรือต้องอยู่ในสภาวะเป็นผู้เช่าที่ดินทำการเกษตร การพัฒนาเกษตรกรจึงต้องพัฒนาทั้งปริมาณการผลิตและคุณภาพสินค้าเกษตรไปพร้อมๆ กัน ในลักษณะการมีพื้นที่น้อยต้องผลิตให้ได้หลายๆ รอบการผลิตในหนึ่งปี

     ตัวอย่าง จากการสำรวจของ Enterprise Surveys จัดทำโดยธนาคารโลก โดยทำการสำรวจข้อมูลของธุรกิจในภาคการผลิตและภาคบริการ จาก 135 ประเทศทั่วโลก เฉพาะการผลิตข้าว ปรากฏข้อมูลตามตาราง ดังนี้

(ข้อมูลจาก http://www.ricethailand.go.th/rice%20web/Rice%20Situation/data/54-55/May11.pdf

     จากตารางจะเห็นได้ว่าประสิทธิภาพการผลิตของอาเซียนยังต่ำกว่าค่าเฉลี่ยของโลก แต่ถ้าพิจารณาเฉพาะแต่ละประเทศก็จะพบว่า เวียดนามและอินโดนีเซีย มีค่าเฉลี่ยสูงกว่าค่าเฉลี่ยอาเซียนและค่าเฉลี่ยของโลก ข้อนี้จึงมีความจำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องให้ความสนใจในการพัฒนาทักษะในการผลิตของเกษตรกร อย่างไรก็ดี นอกจากทักษะของเกษตรกรแล้ว ยังมีปัจจัยทางเทคโนโลยีการผลิตมาพิจารณาร่วมด้วย เพราะหากเกษตรกรจะลงทุน ก็จะทำให้มีค่าใช้จ่ายเพิ่มสูงขึ้น และอาจจะไม่คุ้มทุน ถ้าจะให้เกษตรกรแต่ละครัวเรือนต้องมีเครื่องมือการเกษตรทุกครัวเรือน ก็เป็นการเพิ่มภาระอย่างยิ่ง

     นายชวลิต ชูขจร ปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ได้ให้ทัศนะว่า “การทำการเกษตรของไทยได้มีการเปลี่ยนแปลงไปจากรูปแบบเดิมที่มีการทำการเกษตรเพื่อความอยู่รอด มาเป็นการทำการเกษตรเพื่อธุรกิจการค้าและอุตสาหกรรมมากขึ้น... การส่งเสริมและพัฒนาการใช้เครื่องจักรกลทางการเกษตรและอุปกรณ์การเกษตรและการพัฒนาอุตสาหกรรมเครื่องจักรกลการเกษตรให้เป็นศูนย์กลางเครื่องจักรกลของของอาเซียน...เพื่อเป็นการสนับสนุนแผนการผลิตของชุมชนที่จำเป็นต้องมีการผลิตที่สอดรับกับแผนการตลาดสินค้าและแผนการพัฒนาพื้นที่การเกษตรหรือโซนนิ่ง”

     เรื่องคนอาเซียนยังคงมีแง่มุมที่ต้องพิจารณาต่อไปอีก ฉบับหน้ามาขยายความกันต่อครับ

สมชาติ เจศรีชัย
ผู้ทรงคุณวุฒิ สำนักงานคณะกรรมการการเลือกตั้ง