สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

ข้อคิดในการสร้างเกณฑ์มาตรฐานของความเป็นรัฐบุรุษ

โดย ดร.วิชัย ตันศิริ

ในประวัติศาสตร์ชองชาติไทย มีพระมหากษัตริย์หลายพระองค์ที่ได้รับสมญานามว่า “มหาราช” เช่น พ่อขุนรามคำแหงมหาราช, พระนารายณ์มหาราช, พระนเรศวรมหาราช, พระเจ้าตากสินมหาราช, พระพุทธยอดฟ้ามหาราช, พระปิยะมหาราช เป็นต้น การได้รับสมญานามว่ามหาราชเป็นเรื่องความรู้สึกนึกคิดของผู้คนของประเทศนั้นๆ ซึ่งเป็นความรู้สึกนึกคิดที่ตรงกันของชนทุกหมู่เหล่า ทั้งชนชั้นสูง และสามัญชน ทั้งนักปราชญ์และนักรบ และโดยปกติเป็นสมญานามที่พสกนิกรเรียกขานภายหลังจากที่พระมหากษัตริย์พระองค์นั้นได้สวรรคตไปแล้ว

ในยุคปัจจุบัน สามัญชนทุกหมู่เหล่า มีโอกาสที่จะเข้าไปมีส่วนในการปกครองประเทศตามความสามารถของตน ภายใต้ระบอบประชาธิปไตยซึ่งมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข จึงเกิดมีผู้นำทางการเมืองมากมาย และก็ได้ดำรงตำแหน่งระดับสูง หรือสูงสุดทางการเมืองและการบริหาร แต่น้อยคนนักที่จะได้รับเกียรติถึงขั้นที่ประชาชนจะมอบสมญานามว่า “รัฐบุรุษ” และมาจนถึงปัจจุบัน นับตั้งแต่การปฏิวัติ พ.ศ. 2475 มีรัฐบุรุษอยู่ 2 ท่าน ได้แก่ ท่านปรีดี พนมยงค์ และ พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ ซึ่งสมญานามนี้ ผู้เขียนเข้าใจว่าได้รับโดยการนำเสนอของรัฐบาลและความเห็นชอบของรัฐสภาภายใต้พระปรมาภิไธยของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลปัจจุบัน

อย่างไรก็ตาม จากการดำริของประธานรัฐสภาปัจจุบันให้มีโครงการพัฒนาประชาธิปไตย และเห็นชอบให้มีการพิจารณาเกณฑ์หรือคุณสมบัติของรัฐบุรุษ และบุคคลตัวอย่างทางการเมืองของประเทศ ผู้เขียนจึงเห็นสมควรให้ข้อเสนอแนะไว้พอเป็นแนวทางโดยสังเขป

ตามความคิดเห็นเบื้องต้นของผู้เขียน หากจะจำแนกแยกแยะว่าคุณสมบัติใด ควรเป็นคุณสมบัติ หรือคุณลักษณะที่สำคัญของรัฐบุรุษ มีวิธีการคิดง่ายๆ ก็คือ อาจจะวิเคราะห์ดูจากตัวอย่างจริงของรัฐบุรุษที่มีอยู่ เช่น ท่านปรีดี พนมยงค์ พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ ของสังคมไทย และหากจะดูจากต่างประเทศ ก็มีตัวอย่างมากมายของรัฐบุรุษ หรือแม้แต่มหาบุรุษ ที่เรายังพอมีความทรงจำและหลักฐานทางประวัติศาสตร์ เช่น เซอร์วินสตัน เชอร์ชิล อดีตนายกรัฐมนตรีของอังกฤษ นายพลจอร์จ วอชิงตัน ประธานาธิบดีคนแรกของสหรัฐอเมริกา และอับราฮัม ลินคอล์น ประธานาธิบดีคนที่ 16 ของสหรัฐอเมริกา เป็นต้น

สำหรับท่านประธานาธิบดีลินคอล์น (Abraham Lincoln) มีหนังสือชีวประวัติของท่านมากมาย และเล่มล่าสุด ซึ่งผู้เขียนได้กำลังศึกษาอยู่ชื่อว่า Team of Rivals: The Political Genius of Abraham Lincoln Doris Kearns Goodwin เป็นผู้เขียน หนังสือเล่มนี้ได้รับการยกย่องมากว่า เจาะลึกแก่นสาระและความเป็นอัจฉริยะของท่านผู้นี้ จนกระทั่งบุคคลสำคัญทางสาธารณะ เช่น ประธานาธิบดี บารัค โอบามา ยังกล่าวชมว่าเป็นหนังสือที่สร้างแรงดลใจให้แก่ตัวท่าน ฉะนั้น หากผู้เขียนจะอ้างอิงก็สมควรอยู่

ในหนังสือเล่มนี้ เบท (Bates) คู่แข่งของลินคอล์นในการสมัครที่จะเป็นตัวแทนพรรคการเมืองเพื่อสมัครเลือกตั้งเป็นประธานาธิบดี ซึ่งผลปรากฏว่า เบท พ่ายแพ้ และลินคอล์น ชนะ ได้รับคะแนนเสียง ส่วนใหญ่ของผู้แทนสาขาพรรครีพับลิกันทั่วประเทศให้ลงสมัคร แต่เบทก็แสดงน้ำใจเป็นนักกีฬา กล่าวชมลินคอล์น ว่า “earned a high reputation for truth, courage, candor, morals and ability, so that as a man, he is most trustworthy” ซึ่งแปลว่า “ได้มีชื่อเสียงในเรื่องรักษาสัจจะ ความกล้าหาญ เปิดเผย มีศีลธรรม และความสามารถ ฉะนั้น (ลินคอล์น) จึงเป็นบุคคลที่ได้รับความไว้วางใจมากที่สุด”

อันที่จริง หลังจากที่ลินคอล์นได้เข้าสู่ตำแหน่ง และบริหารงานในฐานะผู้นำของรัฐบาลสหรัฐอเมริกา ก็ต้องเผชิญกับวิกฤติความแตกแยกทางการเมือง ซึ่งมลรัฐภาคใต้ไม่ยอมจะอยู่ร่วมกับมลรัฐภาคเหนือ จึงขอแยกตัวหรือประกาศอิสรภาพ นำไปสู่สงครามกลางเมือง ปี ค.ศ. 1861 วิกฤติครั้งสำคัญครั้งนี้ เป็นวิกฤติครั้งที่ 2 หลังจากวิกฤติครั้งแรก คือ สงครามกู้อิสรภาพจากอังกฤษ เมื่อ ค.ศ. 1773 – 1776 ลินคอล์น ได้ทุ่มเทชีวิตจิตใจเพื่อปราบมลรัฐภาคใต้ ตลอดจนดำเนินนโยบายเลิกทาส จนเกิดผลสำเร็จ สหรัฐอเมริกาภายหลังสงครามกลางเมืองจึงเปรียบเสมือนสหรัฐอเมริกาใหม่ที่แปลงสาระของ “The land of the free” ให้กลายเป็นดินแดนแห่งเสรีภาพ และความเสมอภาคอย่างแท้จริง ตามความใฝ่ฝันของลินคอล์น ทั้งนี้ ด้วยความมานะอดทน ความเสียสละ ความสามารถเฉพาะตัวของท่านประธานาธิบดี ซึ่งสามารถประสานรอยร้าว และความแตกแยกภายในกลุ่มผู้นำในมลรัฐภาคเหนือ โดยเฉพาะความสามารถของท่านที่นำคู่แข่งทางการเมืองของท่าน 3 คน มาไว้ในคณะรัฐมนตรีเดียวกัน และท่านสามารถหลอมรวมแนวคิดที่แตกต่างให้เป็นหนึ่งได้ คู่แข่งทั้งสามท่านนี้ ได้แก่ วิลเลียม เอช. ซีวาร์ด (W. H. Seward) สมาชิกจาก New York, ซัลมอน พี เชส (S.P. Chase) ผู้ว่าการรัฐ โอไฮโอ, และเอ็ดวอร์ด เบทส์ (E. Bates) รัฐบุรุษอาวุโสจากมิสซูรี

ชาวอเมริกันและชาวโลก จึงได้ยกย่องประธานาธิบดีลินคอล์นว่าเป็นมหาบุรุษคนสำคัญที่สุดคนหนึ่งของโลก และคุณสมบัติของความเป็นผู้นำของท่าน หากจะสรุปให้สั้น ๆ ก็คงมีดังต่อไปนี้

ความซื่อสัตย์สุจริต และเป็นที่ไว้วางใจของเพื่อนร่วมงาน
ความเสียสละ และความมานะอดทน ยากที่จะหาผู้ใดมาเปรียบเทียบได้
ความกล้าหาญ กล้าที่จะตัดสินใจ เพื่อปกป้องรักษาผลประโยชน์ของประเทศชาติ แม้ว่าการตัดสินใจนั้นจะนำมาซึ่งการวิพากษ์วิจารณ์ หรือเสี่ยงต่อการสูญเสียคะแนนเสียง
ความไม่ตั้งอยู่ในความประมาท ภาษาอังกฤษใช้คำว่า Prudence ภาษาไทย บางที่ก็ใช้คำว่า ประมาทเลินเล่อ ซึ่งตรงข้ามกับ Prudence คำๆ นี้ จึงรวมอุปนิสัยหลายๆ อย่างไว้ด้วยกัน เช่น ความกระเหม็ดกระแหม่ ก็เป็นส่วนหนึ่งของ Prudence

ผู้ปกครองที่ดีจึงไม่ตั้งอยู่ในความประมาท เช่น ไม่ปกป้องแนวรั้วชายแดนของตนให้แน่นหนา วันหนึ่งก็จะถูกรุกรานได้ง่าย

ความพอดี การเดินสายกลาง ไม่โลภ ภาษาอังกฤษใช้คำว่า “Temperance” เป็นคุณธรรมที่นักปราชญ์ชาวกรีกโบราณให้ความสำคัญมาก ต่อการเป็นผู้นำที่ดี เพราะผู้นำที่ไม่เดินสายกลาง มีแต่โลภ โมหะ โทสะ ในที่สุดก็นำความหายนะมาสู่ตนและประเทศชาติ ข้อนี้ตรงกับปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๙ คุณธรรมข้อนี้ หาได้ยากในหมู่ผู้นำชาวไทยปัจจุบัน

การมองการณ์ไกล ปัจจุบันชอบใช้คำว่ามีวิสัยทัศน์ ซึ่งกระเดียดไปในทางภูมิอากาศ แต่คำว่า “มองการณ์ไกล” เป็นคำดั้งเดิม มีความหมายชัดเจนอยู่ในตัวว่า ผู้นำที่มองการณ์ไกล ก็คือผู้ที่เข้าใจอดีต ปัจจุบัน และอนาคต เข้าใจความเชื่อมโยงทั้ง 3 มิติ และคาดคะเนอนาคตได้ค่อนข้างชัดเจน อันที่จริงผู้ที่จะเข้าใจอนาคตได้ดี ก็คือผู้ที่เข้าใจอดีต ประวัติศาสตร์ แม้ว่าจะไม่ช้ำรอยเดิม แต่ก็มีวัฏจักรของความเจริญ ความเสื่อมสลับกันไป และเหตุของความเจริญ และความเสื่อม ก็เป็นเหตุเดียวกันชั่วกัปชั่วกัลป์ ได้แก่ กิเลส ของมนุษย์ พวกกรีกโบราณ ใช้คำว่า “Hubris” ซึ่งทั้งเพลโต และอริสโตเติล ถือว่าเป็นต้นเหตุของความเสื่อมโทรมของระบอบประชาธิปไตย

สติปัญญาความสามารถ เป็นปัจจัยตัวแปรที่เรียกว่า ตัวยืน “Constant” หากไม่มีคุณสมบัตินี้แต่เบื้องต้น ภารกิจต่างๆ ต้องดำเนินไปอย่างไรประสิทธิภาพและประสิทธิผล เพราะผู้ที่ขาดสติปัญญาย่อมถูกหลอกลวงได้ง่าย

คุณธรรมเจ็ดประการนี้ ท่านประธานาธิบดีลินคอล์นมีครบและยังมีมากกว่านี้ เช่น ความสามารถพิเศษเฉพาะตัวในการปราศรัยและการพูดคุย ความสามารถพิเศษในการสร้างความสัมพันธ์กับผู้คน มีความสามารถที่จะสร้างดุลยภาพระหว่างการประนีประนอมกับการยืนหยัดบนหลักการ มีอัจฉริยภาพในการบริหารงาน ตลอดจนมีสุขภาพพลานามัยที่อดหลับอดนอน และตรากตรำทำงานได้ผิดมนุษย์ทั่วไป

โดยสรุป การพิจารณาคุณสมบัติของรัฐบุรุษ ควรนำเอาแบบอย่างของประธานาธิบดีลินคอล์นเป็นตัวตั้งสากล และแบบอย่างของท่าน ดร.ปรีดี พนมยงค์ และ พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ เป็นแบบอย่างของไทย อาจให้คณะทำงานลองพิจารณาประวัติการทำงาน/ผลงานของท่านทั้งสองว่ามีจุดเด่นอะไรบ้าง ก็จะเห็นว่าอยู่ในขอบข่าย 7 ข้อนี้ ไม่มากก็น้อย