นักการศึกษากับการสร้างพลเมืองที่จังหวัดตาก วันที่ 25-26 เมษายน 2556 สถาบันนโยบายศึกษา พร้อมทีมวิทยากร ประกอบด้วย คุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร คุณสมชาติ เจศรีชัย ดร.วัฒนา อัคคพานิช และ ดร.เฉลิมชัย พันธ์เลิศ ร่วมเดินทางไปจังหวัดตาก หลังจากที่ได้ทำโครงการนำร่อง เรื่อง ยุทธศาสตร์การศึกษาเพื่อสร้างพลเมืองในระบอบประชาธิปไตย ไปแล้วที่จังหวัดสุพรรณบุรี ซึ่งร่วมจัดกับคณะกรรมการการเลือกตั้งจังหวัด การจัดครั้งที่ 2 ที่จังหวัดตาก เป็นการทำงานร่วมกับมูลนิธิส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น โดยคุณบัญญัติ พุ่มพันธ์ ได้ประสานงานและทำงานในครั้งนี้อย่างแข็งขัน ทำให้บุคลากรทางการศึกษา และครู-อาจารย์เข้าร่วมสัมมนาครั้งนี้ด้วยความสนใจ และอยู่ร่วมงานตลอดตั้งแต่ต้นจนจบ การจัดโครงการดังกล่าวเพื่อสร้างความรู้ความเข้าใจในเรื่องการสร้างพลเมืองในระบอบประชาธิปไตยให้กว้างขวางมากขึ้นทุกกลุ่มทั้งในเมืองและในชนบทให้เป็นไปในทิศทางเดียวกัน คุณอุดร ตันติสุนทร ประธานมูลนิธิส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น ได้กล่าวเปิดงานและพูดถึงความสำคัญ และความจำเป็นที่จะต้องสร้างคนให้เข้ามารับผิดชอบต่อประเทศชาติตั้งแต่ระดับท้องถิ่น ด้วยความสำคัญนี้ คุณอุดร ตันติสุนทร ได้กล่าวถึงบทบาทของความเป็นพลเมือง ในสังคมประชาธิปไตย และทำไมจึงต้องสร้างพลเมืองโดยให้ดูตัวอย่างจากประเทศที่ประสบความสำเร็จ และทำมาอย่างต่อเนื่อง คือ ประเทศเยอรมัน ซึ่งการจัดงานวันนี้ก็เป็นตัวอย่างการทำงานของสถาบันนโยบายศึกษา ที่มูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ให้การสนับสนุน เป็นการทำงานในแนวทางของประเทศเยอรมันเรื่องการสร้างคน เขาสร้างอย่างไรจึงเป็นพลเมืองที่มีสำนึกต่อประเทศชาติ สร้างอย่างไรจึงมีความคิด มีสติปัญญาในการดูแลตนเองและชุมชนท้องถิ่น และที่สำคัญ ทำไมเขาจึงไม่ขัดแย้งกันจนนำไปสู่การแตกแยก ซึ่งจำเป็นที่คนไทยต้องเรียนรู้และหาทางแก้ไข โดยเฉพาะไม่ให้ทุกอย่างกระจุกตัวอยู่ที่ส่วนกลาง ทำให้ท้องถิ่นอ่อนแอ คนไทยก็อ่อนแอไปด้วย ทำอย่างไรให้คนไทยเข้มแข็ง โดยเฉพาะที่อยู่ไกลในชนบท ในท้องถิ่นทั่วประเทศ พร้อมกับยกคำกล่าวที่ว่า การกระจายอำนาจ คือ เส้นทางสู่การปกครองในระบอบประชาธิปไตยอย่างแท้จริง (Decentralization is the road to democracy) 4 วิทยากร (จากซ้าย) คุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร คุณสมชาติ เจศรีชัย ดร.เฉลิมชัย พันธ์เลิศ (ยืน) และ ดร.วัฒนา อัคคพานิช ผู้ที่เข้าร่วมสัมมนาเชิงปฏิบัติการครั้งนี้มีทั้งหมด 53 ท่าน ประกอบด้วย ศึกษานิเทศก์ ครู-อาจารย์จากโรงเรียนในสังกัด สพฐ. และจากการศึกษานอกโรงเรียน (กศน.) ซึ่งเป็นที่น่าสังเกตว่าทุกท่านล้วนมาด้วยความสมัครใจและอยู่ร่วมงานอย่างต่อเนื่องตลอดทั้ง 2 วัน ทำให้เกิดการเรียนรู้ การแลกเปลี่ยน และการทำงานร่วมกันอย่างเต็มที่ กระทั่งเกิดความเข้าใจ เกิดความรู้ใหม่ ความคิดใหม่ในเรื่องของความเป็นพลเมืองกับการเมืองการปกครองในระบอบประชาธิปไตย บรรยากาศการสัมมนา ความเป็นพลเมืองอาจเป็นเรื่องใหม่สำหรับสังคมไทย และเป็นเรื่องที่เข้าใจยากในกระบวนการสร้างความเป็นพลเมืองให้สอดคล้องกับระบอบประชาธิปไตย ซึ่งเป็นทั้งอุดมการณ์ เป็นระบบการปกครอง และวิถีชีวิต เพื่อสร้างความเข้าใจดังกล่าว จำเป็นที่พลเมืองจะต้องรู้เรื่องการเมือง และระบอบการเมืองด้วย ทั้งที่เรื่องการเมืองเป็นเรื่องที่เข้าใจยาก และน่าเบื่อจากสภาพสังคมไทยในปัจจุบัน ซึ่ง ในวันแรกของการสัมมนา จึงเป็นการทำความเข้าใจในเรื่องการเมืองกับการเป็นพลเมือง โดย ดร.วัฒนา อัคคพานิช จากคณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏนครปฐม ได้นำเสนอแนวคิด มุมมอง โจทย์ปัญหาเกี่ยวกับการเมืองไทย ตั้งแต่ระดับบุคคล ชุมชน จนถึงระดับชาติ ให้ผู้เข้าร่วมสัมมนาได้คิด วิเคราะห์ และโต้ตอบ โต้แย้งด้วยข้อมูล ประสบการณ์ทั้งที่แตกต่างและร่วมกัน ซึ่งทำให้ทุกคนได้มีโอกาสแสดงออกซึ่งความคิดเห็นอย่างเต็มที่ และด้วยวิธีการเสวนา แบบโสเครตีส (Socratic Dialogue) ยิ่งเพิ่มความเข้มข้นในการแลกเปลี่ยนข้อคิด ทัศนะ มุมมอง และทางออก ทางแก้ไขปัญหาการเมืองในสังคมไทยมากยิ่งขึ้น โจทย์สำคัญๆ ที่มีการถกเถียงกันมาก คือ เรื่องการทุจริตของนักการเมือง และข้าราชการ สภาพปัญหาการเมืองไทย ภาษีของประชาชน และเส้นทางภาษีที่ก่อให้เกิดการคอร์รัปชั่น การบริหารงบประมาณของประเทศ การมีส่วนร่วมของประชาชนต่อการเปลี่ยนแปลงทางการเมือง และการแก้ไขปัญหาการเมืองไทย ซึ่งอาจารย์ที่เข้าร่วมสัมมนาต่างชื่นชอบวิธีการเสวนาแบบนี้ เพราะทำให้ทุกคนได้แสดงออกซึ่งความคิดเห็นด้วยข้อมูล-เหตุผลกันอย่างเต็มที่และมีชีวิตชีวา ทำให้เกิดความเข้าใจในการรู้ทันทางการเมือง (Political Literacy) มากขึ้น หลังจากการเสวนาเพื่อให้เกิดการรู้ทันทางการเมือง (Political literacy) แล้ว ดร.เฉลิมชัย พันธ์เลิศ นักวิชาการสำนักมาตรฐานการศึกษา สพฐ. ได้พาผู้เข้าร่วมสัมมนาสู่กระบวนการทำงานกลุ่มด้วยวิธีการ Card sorting เพื่อเป็นการทบทวนจากการได้รับทั้งความรู้และประสบการณ์จากการเรียนรู้เรื่องการเมืองประชาธิปไตยกับความเป็นพลเมืองในช่วงแรก ซึ่งแต่ละกลุ่มได้ตอบโจทย์ที่สำคัญ 3 เรื่อง คือ 1) ได้เรียนรู้อะไรบ้าง 2) มีอะไรที่ยังไม่เข้าใจหรือยังสงสัยอยู่ และ 3) จะนำความรู้ที่ได้ไปทำอะไรต่อไป ซึ่งจากการทำงานร่วมกันทุกกลุ่มสรุปสาระสำคัญในแต่ละเรื่องได้ดังนี้ คือ ถ่ายภาพร่วมกัน ข้อแรก ได้เรียนรู้ว่า : ความรับผิดชอบของพลเมืองมีความหมายมากกว่าการไปเสียภาษีตามกฎหมาย ปัญหาการเมืองไทยสามารถแก้ได้ โดยการศึกษาที่สร้างให้พลเมืองตระหนักถึงการมีส่วนร่วมทางการเมือง ซึ่งต้องมีความรู้และความเข้าใจทางการเมืองด้วย รู้เรื่องภาษี และงบประมาณของประเทศว่าถูกแจกจ่ายออกไปอย่างไรมากขึ้น รู้ว่าต้องปฏิรูปการศึกษาให้สอดคล้องกับระบอบประชาธิปไตย รู้มากยิ่งขึ้นเรื่องการทุจริตของนักการเมือง และข้าราชการ รู้ว่าต้องสอนให้คิดเป็น วิเคราะห์ได้ แก้ปัญหาได้ ไม่เชื่ออะไรง่ายๆ รู้วิธีการและรูปแบบการเรียนการสอนเรื่องความเป็นพลเมือง และเรื่องการเมืองให้น่าสนใจมากขึ้น ข้อที่สอง คือ เรื่องที่ยังสงสัยและไม่เข้าใจ คือ ความรับผิดชอบของนักการเมือง คือ อะไร การประสานงาน การทำงานร่วมกันของคนไทยทุกภาคส่วน ทำไมจึงไม่เกิดขึ้น ภาษีที่เก็บได้ไม่เพียงพอกับการบริหารประเทศหรือ ทำไมต้องกู้อีก ข้อที่สาม การนำความรู้ที่ได้ไปทำอะไรบ้าง นำความรู้ไปขยายผลในหมู่นักเรียน ครอบครัว เครือญาติ และคนทั่วไป เพื่อให้เข้าใจบทบาทของความเป็นพลเมืองที่มีความรับผิดชอบต่อประเทศชาติ การปฏิบัติตนไม่ขายเสียง ไม่นอนหลับทับสิทธิ์ และสนับสนุนคนที่ทำประโยชน์ต่อประเทศอย่างแท้จริง นำความรู้และวิธีการ รูปแบบ กระบวนการประชาธิปไตยได้รับในครั้งนี้ไปใช้ในห้องเรียน และชุมชน จากความเข้าใจที่ผ่านการทบทวนและตกผลึกความรู้ที่จะนำไปใช้ตามพันธกิจงานของแต่ละกลุ่มเป้าหมาย ซึ่งได้แสดงออกไปแล้วทั้ง 3 ข้อดังข้างต้น แต่ละกลุ่มก็ได้นำเสนอเป้าหมายที่อยากเห็นในการสร้างพลเมืองให้เกิดขึ้นในสังคมไทย ซึ่งคุณสมชาติ เจศรีชัย ผู้ทรงคุณวุฒิ สำนักงานคณะกรรมการการเลือกตั้ง ได้ให้ความรู้ในการสร้างยุทธศาสตร์ และแนวทางการทำงานเพื่อให้บรรลุเป้าหมาย จากนั้นทุกกลุ่มได้ให้ลักษณะของพลเมืองที่อยากเห็นและต้องการสร้างให้เกิดขึ้นในสังคมไทย โดยคุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร ผู้อำนวยการร่วม สถาบันนโยบายศึกษา ได้นำสู่การอภิปรายร่วมกันเพื่อสร้างความรู้ความเข้าใจให้ชัดเจนในแต่ละข้อ เพื่อที่จะเป็นแนวทางในการนำไปปฏิบัติ สร้างพลเมืองตามพันธกิจของแต่ละคนต่อไป ตามข้อสรุปที่อยากเห็นพลเมืองไทยดังนี้ คือ เป็นพลเมืองที่มีความรู้ และคิดอย่างมีเหตุผล ไม่ใช้อารมณ์ เป็นพลเมืองที่มีความรับผิดชอบ เห็นประโยชน์ส่วนรวมก่อนส่วนตน เป็นพลเมืองที่รู้สิทธิ และหน้าที่ต่อตนเอง และส่วนรวม เป็นพลเมืองที่รู้เรื่องการเมืองที่ถูกต้อง สนใจติดตามข่าวสารบ้านเมือง เป็นพลเมืองที่ใช้ความเป็นประชาธิปไตยในวิถีชีวิต เป็นพลเมืองที่กล้าแสดงออกซึ่งความคิดเห็น มีเหตุผลรับฟังความคิดที่แตกต่าง ยอมรับความหลากหลาย เป็นพลเมืองที่มีการพัฒนาตนอย่างต่อเนื่อง และสามารถทำงานร่วมกับผู้อื่นได้ เป็นพลเมืองที่รักในสันติวิธี สามัคคี ไม่ใช้ความรุนแรง เป็นพลเมืองที่มีความกล้าหาญทางจริยธรรม กล้ายืนหยัด แสดงออกซึ่งความถูกต้องชอบธรรม เป็นพลเมืองที่เคารพกฎ กติกาที่นำสู่การปฏิบัติที่เป็นธรรม นอกจากนี้ สถาบันฯ ยังได้นำข้อสรุปที่ได้จากแบบสอบถามทั้งก่อนและหลังการสัมมนา ซึ่งมีเนื้อหาที่น่าสนใจ แสดงการเปรียบเทียบถึงแนวคิดและพัฒนาการของความคิดของผู้เข้าร่วมสัมมนา ดังปรากฏในภาพวงกลม 2 วง ซึ่งได้แสดงให้เห็นว่า นักการศึกษาที่เป็นครู-อาจารย์ ทั้งหลายได้ให้ความสำคัญมากที่สุดกับการสร้างความเป็นพลเมืองให้มีคุณภาพเหมาะสมกับระบอบประชาธิปไตย เพื่อแก้ไขปัญหาของประเทศ ประมวลผลจากข้อมูลของผู้เข้าร่วมสัมมนาตอบแบบสอบถามก่อนการสัมมนาเพื่อหาแนวทางการแก้ไขการเมืองให้ดีขึ้น โดยเห็นว่าการพัฒนาคุณภาพประชาชนด้วยการศึกษาให้เหมาะสมกับระบอบประชาธิปไตยสูงถึง 25.11% ซึ่งสูงที่สุด ดังปรากฏเปรียบเทียบกับเรื่องอื่นๆ แผนภาพภายหลังการเข้าร่วมสัมมนาเชิงปฏิบัติการทั้ง 2 วัน แล้วให้ทำแบบสอบถามเดิมอีกครั้ง ผลปรากฏว่า สัดส่วนในการให้ความสำคัญที่จะเปลี่ยนแปลงแก้ไขปัญหาสังคมและการเมืองไทยด้วยการศึกษาเพื่อพัฒนาคุณภาพประชาชนให้เหมาะสมกับระบอบประชาธิปไตยเพิ่มมากขึ้น เป็น 43.72% ซึ่งมากกว่าการแก้ไขรัฐธรรมนูญ หรือการแก้ไขที่ตัวนักการเมือง