ยุทธศาสตร์การศึกษาเพื่อสร้างพลเมืองไทย เมื่อวันที่ 25 พฤษภาคม ที่ผ่านมา สถาบันนโยบายศึกษา ร่วมกับ สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษา ร้อยเอ็ด เขต 2 จัด สัมมนาเชิงปฏิบัติการ “ยุทธศาสตร์การศึกษาเพื่อสร้างพลเมือง” ขึ้น ณ ห้องเพทาย โรงแรมเพชรรัชต์ การ์เด้น อำเภอเมือง จังหวัดร้อยเอ็ด โดยมีศึกษานิเทศก์ และอาจารย์เข้าร่วมจำนวน 43 คน คุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร กล่าวต้อนรับและบรรยายในหัวข้อ "แนวคิดการศึกษาเพื่อสร้างพลเมือง" คุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร ผู้อำนวยการร่วมสถาบันนโยบายศึกษา กล่าวต้อนรับผู้เข้าร่วมสัมมนาพร้อมทั้งกล่าวแนะนำการทำงานของสถาบันนโยบายศึกษา ซึ่งมีบทบาทสำคัญในเรื่องของการสร้างพลเมืองในสังคมไทย และดำเนินการอย่างต่อเนื่องมากว่าสิบปี โดยผ่านกิจกรรมที่หลากหลายอีกทั้งยังมีสื่อสิ่งพิมพ์ที่ให้ความรู้เกี่ยวกับความเป็นพลเมืองอีกด้วย จากนั้นคุณทิพย์พาพร ได้บรรยายในหัวข้อ “แนวคิดการศึกษาเพื่อสร้างพลเมือง” โดยให้ความสำคัญกับเรื่องของเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น การมีส่วนร่วมและความรับผิดชอบ ว่าเป็นเรื่องจำเป็นสำหรับสังคมประชาธิปไตย ประชาธิปไตยเป็นทั้งระบอบการเมืองการปกครอง และเป็นวิถีชีวิต คำถามคือ เราจะทำอย่างไรให้สองสิ่งนี้เป็นเรื่องเดียวกัน เพราะปัจจุบันการเมืองถูกแยกให้เป็นเรื่องของนักการเมือง ทำให้การเข้าไปมีส่วนร่วมทางการเมืองของคนในปัจจุบันน้อยลง เพื่อความเข้าใจที่ชัดเจนมากยิ่งขึ้น คุณทิพย์พาพร ได้สร้างความเข้าใจให้ชัดเจนมากยิ่งขึ้นในประเด็นของพลเมือง โดยยกตัวอย่างความแตกต่างระหว่าง พลเมืองในสังคมเผด็จการและสังคมประชาธิปไตย โดยพลเมืองในสังคมเผด็จการนั้น คนในสังคมจะต้องปฏิบัติตามกฎหมายโดยเคร่งครัด ถือว่าเป็นพลเมืองที่ดีโดยไม่ต้องตั้งข้อสงสัย ซึ่งแตกต่างจากพลเมืองในสังคมประชาธิปไตยที่เชื่อว่าพลเมืองที่ดีคือพลเมืองที่มีความรับผิดชอบต่อสังคม ดังนั้น สำหรับการสร้างพลเมือง สิ่งที่สำคัญที่สุดคือการสร้างความรู้เท่าทันในทางการเมืองและการปกครองของประเทศ ซึ่งการสร้างพลเมืองให้เกิดขึ้นในสังคมถือเป็นเรื่องที่ต้องอาศัยระยะเวลา เพราะมนุษย์เรานั้นไม่ได้มี ยีน ประชาธิปไตยมาตั้งแต่เกิด และการพัฒนาการศึกษาไทยในยุคปฏิรูปนั้นสิ่งสำคัญ คือการทำความเข้าใจกับความหมายของการศึกษาที่มีเป้าหมายเพื่อคุณภาพชีวิตของมนุษย์กับระบอบการเมืองการปกครองในระบอบประชาธิปไตย เป็นการศึกษาที่ส่งเสริมการมีอิสรภาพ ความเสมอภาค รักในความยุติธรรม และมุ่งแก้ปัญหาความขัดแย้งด้วยสันติวิธี ด้วยความรับผิดชอบร่วมกันทุกคน จากนั้น ดร.วัฒนา อัคคพานิช จากมหาวิทยาลัยราชภัฏนครปฐม ได้เริ่มต้นการบรรยายหัวข้อ “การให้การศึกษาทางการเมือง” โดยตั้งคำถามว่า ปัญหาการเมืองไทยใครว่าแก้ไม่ได้ และเราจะให้การศึกษาทางการเมืองอย่างไร โดยสิ่งที่ ดร.วัฒนา ได้เน้นย้ำ คือ การปรับกระบวนทัศน์ โดยปรับวิธีคิดในเรื่องปัญหาการเมืองไทยว่าต้นตอหรือสาเหตุที่มาของปัญหานั้นมาจากที่ใด โดยจะต้องเสนอวิธีคิดแบบสืบสาวหาสาเหตุ ทั้งนี้ การเมืองถือเป็นแก่นสำคัญในการแก้ไขปัญหาทุกเรื่อง ดังนั้นเมื่อการเมืองเป็นหัวใจสำคัญของการแก้ปัญหา การศึกษาทางการเมืองจึงเป็นอีกหนึ่งตัวช่วยในการแก้ไขปัญหาทางการเมืองได้ ดร.วัฒนา อัคคพานิช บรรยายในหัวข้อ "การให้การศึกษาทางการเมือง" นอกจากนี้ ดร.วัฒนา ยังได้นำเสนอกระบวนการเรียนการสอนในชั้นเรียนที่ใช้จริง เช่น การนำเกมส์แฟนพันธุ์แท้ เพื่อถามวัดความรู้ทางการเมืองกับนักเรียน ปรากฏว่านักเรียนส่วนใหญ่ไม่รู้จักนักการเมือง โดยในช่วงท้าย ดร.วัฒนา ได้นำเสนอยุทธศาสตร์หรือยุทธวิธีที่ใช้ในการให้การศึกษาทางการเมืองนั้น มี 3 เรื่องที่ ดร.วัฒนา ได้เน้นย้ำ คือ 1. ปรับการเรียนเปลี่ยนการสอนกลุ่มสาระสังคมศึกษาใหม่ 2. ปรับการเรียนเปลี่ยนการสอนกลุ่มสาระวิชาอื่นนอกเหนือจากกลุ่มสาระสังคมศึกษาใหม่ เช่น กลุ่มภาษาไทย กลุ่มคณิตศาสตร์ 3. ปรับเปลี่ยนการจัดกิจกรรมพัฒนาผู้เรียนใหม่ เช่น ชุมนุม, ลูกเสือ ยุวกาชาด นอกจากนี้ คุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร ยังได้ นำเสนอ กิจกรรม Time line เป็นอีกหนึ่งกิจกรรมที่ผู้เข้าร่วมสัมมนาได้ร่วมกันแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับพัฒนาการของการศึกษาไทยในยุคปฏิรูป ซึ่งทุกคนได้ร่วมกันระบุเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในช่วงปี พ.ศ. 2540-2555 โดยมีหลายเหตุการณ์ที่ผู้ร่วมสัมมนาได้นำมาถกเถียงกัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งนโยบายด้านการศึกษาระหว่างรัฐบาลนายอภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ และนางสาวยิ่งลักษณ์ ชินวัตร อันสะท้อนให้เห็นว่า การศึกษากับการเมืองเป็นเรื่องที่แยกออกจากกันไม่ได้ อีกทั้ง การศึกษายังถูกกำหนดและกำกับโดยนโยบายทางการเมืองอีกด้วย ดังนั้น การให้ทุกฝ่ายได้ทำความเข้าใจในเรื่องการให้การศึกษาทางการเมืองทั้งอย่างเป็นทางการและไม่เป็นทางการ ของการศึกษาประเทศ จึงเป็นเรื่องจำเป็นตั้งแต่เด็กเล็ก กระทั่งเติบโตเป็นผู้ใหญ่ คุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร กับกระบวนการ Time Line จากนั้น อาจารย์อรรถพล วชิรสิโรดม ได้นำเสนอ “ยุทธศาสตร์การศึกษาเพื่อสร้างพลเมืองไทย” โดยเสนอว่า ปัจจุบันเรามีแผนยุทธศาสตร์พัฒนาการศึกษาเพื่อสร้างความเป็นพลเมือง พ.ศ. 2553-2561 สำหรับประเทศไทยนั้น ถึงแม้จะเคยมี “วิชาหน้าที่พลเมือง” เป็นวิชาเฉพาะในหลักสูตรการศึกษา พื้นฐานที่นักเรียนทุกคนต้องเรียน แต่ “วิชาหน้าที่พลเมือง” ได้ถูกลดความสำคัญให้เหลือเพียงเป็นสาระหนึ่งใน สาระการเรียนรู้สังคมศึกษาเท่านั้น และเป็นวิชาที่แทบไม่ได้มีผลอะไรกับการเรียนต่อหรือการเข้ามหาวิทยาลัย ส่งผลให้ขาดการให้ความสำคัญ สิ่งที่สำคัญคือการพัฒนาการศึกษาที่สร้างความเป็นพลเมือง (Civic Education) ในรูปกิจกรรมที่เน้น กระบวนการคิด วิเคราะห์ แลกเปลี่ยนความคิดเห็น และการลงมือปฏิบัติ เพื่อให้ผู้เรียนมีทักษะรอบด้าน เพื่อประโยชน์ของตนเอง สังคมประเทศ และสังคมโลก ซึ่งในปัจจุบันยุทธศาสตร์พัฒนาการศึกษาเพื่อสร้างความเป็นพลเมืองมีอยู่ด้วยกัน 4 ด้าน ได้แก่ ยุทธศาสตร์ที่ 1 การศึกษาเพื่อความเป็นพลเมืองสำหรับเด็กและเยาวชน ยุทธศาสตร์ที่ 2 การศึกษาเพื่อความเป็นพลเมืองสำหรับผู้ใหญ่ ครอบครัว และชุมชน ยุทธศาสตร์ที่ 3 การสร้างพลเมืองในวงกว้างและการสร้างความตระหนักในสังคมโดยใช้สื่อมวลชน และยุทธศาสตร์ที่ 4 การเชื่อมประสานเครือข่ายภาครัฐและเอกชน เห็นได้ว่าการศึกษาเพื่อสร้างพลเมืองนั้นทุกภาคส่วนล้วนมีความสำคัญที่จะช่วยกันเติมเต็ม ซึ่งกันและกัน ดังนั้นจึงมีความจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องปรับรูปแบบการนำเสนอเรื่องราวเกี่ยวกับพลเมือง ประชาธิปไตย การมีส่วนร่วม สิทธิและหน้าที่ อย่างเป็นรูปธรรมเพื่อสร้างความตระหนักรู้ให้เกิดขึ้นในหมู่เยาวชน จากนั้นผู้เข้าร่วมสัมมนาได้ร่วมกันคิดวิเคราะห์ SWOT ในประเด็นการศึกษาเพื่อสร้างพลเมือง ผ่านกระบวนการ World Café ซึ่งทุกคนแสดงความคิดเห็นกันอย่างเต็มที่เพื่อให้ได้ข้อมูลตรงกับความเป็นจริงมากที่สุด โดยจากการวิเคราะห์ SWOT ได้ผลโดยสรุปดังนี้ อาจารย์อรรถพล วชิรสิโรดม ในประเด็นการศึกษาเพื่อสร้างพลเมือง ด้วยการคิดวิเคราะห์ SWOT การสัมมนาเชิงปฏิบัติการครั้งนี้จะสำเร็จลุล่วงไปไม่ได้เลยหากขาดความร่วมมือและความตั้งใจจากผู้เข้าร่วมสัมมนาทุกท่าน แม้ว่าการขับเคลื่อนการศึกษาเพื่อสร้างพลเมืองจะเป็นงานใหญ่และงานยาก แต่ในทางปฏิบัติแล้วหากมีการนำไปปรับใช้ให้เห็นเป็นรูปธรรมแล้ว เราจะพบว่าการสร้างพลเมืองไม่ใช่เรื่องยาก เพราะการเมืองคือวิถีชีวิต หากเราสามารถก้าวผ่านความคิดและความเชื่อชุดเดิมๆ ได้