การสัมมนาเชิงปฏิบัติการ และการนำเสนอโครงงานนักเรียน รุ่นที่ 3 ผ่านไปแล้วด้วยความสำเร็จตามเป้าหมายและวัตถุประสงค์ของ “โครงการสนับสนุนการเรียนการสอนประชาธิปไตยในโรงเรียน” รุ่นที่สาม ปิดท้ายด้วยการสัมมนาเชิงปฏิบัติการและนำเสนอผลงานที่ตัวแทนนักเรียนและอาจารย์ที่ปรึกษาเดินทางมาเข้าร่วม ระหว่างวันที่ 3-5 ตุลาคม 2555 ที่ เคยู โฮม มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ โดยมีทีมนักเรียนจาก 6 โครงงาน 4 โรงเรียน ดังนี้ คือ โครงงานประชาธิปไตยพัฒนาศักยภาพผู้เรียน จากโรงเรียนสันป่าตองวิทยาคม อาจารย์ที่ปรึกษา นางทิภาพรรณ ดวงเกตุ โครงงานกีฬาพื้นบ้าน เสริมสร้างสัมพันธ์ชุมชน จากโรงเรียนเชียงคำวิทยาคม อาจารย์ที่ปรึกษา นายวิชาญ ไชยมงคล โครงงานสร้างจิตอาสาสานต่อคุณค่าวรรณกรรมท้องถิ่น จากโรงเรียนนาทรายวิทยาคม อาจารย์ที่ปรึกษา นางสาวศรุดา นันตุ้ย โครงงานค่ายพัฒนาเยาวชนและอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม ครั้งที่ 1 จากโรงเรียนจักรคำคณาทร อาจารย์ที่ปรึกษา นายระนอง ส่องสรี โครงงานประชาธิปไตยมีชีวิตแบบพอเพียง จากโรงเรียนจักรคำคณาทร อาจารย์ที่ปรึกษา ดร.เพ็ญจันทร์ เกรียงไกรสุข โครงงานบันไดการเรียนรู้สู่คนดีในวิถีประชาธิปไตย จากโรงเรียนจักรคำคณาทร อาจารย์ที่ปรึกษา นายวรรณพงศ์ ขันติสิทธิ์ แนะนำและชมโครงการโดย ดร.คุณหญิงกษมา วรวรรณ ณ อยุธยา แนะนำและติดชมโครงการโดย คุณสมชาติ เจศรีชัย ผู้ทรงคุณวุฒิ สำนักงาน กกต. ในปีนี้นอกจากบรรดานักเรียนจะได้รับความรู้ว่า “พลเมืองในศตวรรษที่ 21” มีคุณลักษณะอย่างใด และจะสร้าง “บุคลิกภาพและภาวะผู้นำในสังคมประชาธิปไตย” ได้อย่างไรแล้ว ยังมีการทัศนศึกษานอกสถานที่ โดยสำนักงานศาลรัฐธรรมนูญและสำนักงานคณะกรรมการการเลือกตั้ง ได้ต้อนรับคณะนักเรียนและอาจารย์ บรรยายสรุปบทบาทหน้าที่ของแต่ละหน่วยงานและมีกิจกรรมที่สร้างสรรค์และกระตุ้นการมีส่วนร่วมเชิงประชาธิปไตยที่จะทำให้เยาวชนเหล่านี้มีความเป็นพลเมืองอย่างแท้จริง สถาบันนโยบายศึกษาขอขอบพระคุณองค์กรอิสระทั้งสองตลอดจนบรรดาเจ้าหน้าที่ที่ได้มาให้ความรู้ที่กระตุ้นความสนใจของทุกคนได้ตลอดเวลา ยังมีกิจกรรมใหม่ๆ อีกในปีนี้ คือการตั้งประเด็นคำถามในเรื่องของความยุติธรรมและความเสมอภาคในสังคม โดยตั้งโจทย์จำลองสถานการณ์ที่ใช้กระบวนการ World Café ในการแสดงความคิดเห็น ปรากฏว่าแม้ผู้เข้าร่วมจะมีช่วงอายุที่แตกต่างกันตามชั้นเรียนที่มีทั้งมัธยมต้นและมัธยมปลาย แต่ทุกคนมีความคิดเห็นที่แตกต่างหลากหลาย ทุกคนต้องการแสดงความคิดของตนและยินดีรับฟังความเห็นของผู้อื่น จนกระทั่งนักเรียนหลายคนบอกว่าถ้าสังคมการเมืองไทยนำวิธีนี้มาใช้ เราคงไม่มีปัญหาการแบ่งแยกเช่นทุกวันนี้ อีกวิธีการใหม่ที่เสริมเข้าไปเพื่อให้โครงการประชาธิปไตยในโรงเรียนมีความสมบูรณ์ยิ่งขึ้นคือ การมอบความรับผิดชอบในเรื่องการจดบันทึกให้แก่นักเรียนทุกๆ คน ตลอดเวลาสองวันแรก นักเรียนถูกขอร้องให้บันทึกสิ่งที่ได้เรียนรู้ลงในสมุดบันทึกเล่มเล็กที่ได้รับแจกคนละเล่ม เมื่อสิ้นสุดการเยี่ยมชมสององค์กรอิสระทีศูนย์ราชการเฉลิมพระเกียรติฯ ถนนแจ้งวัฒนะแล้ว ในตอนกลางคืน มีการทบทวนการทำ Mind Map ที่นักเรียนส่วนใหญ่ต่างก็เรียนรู้กันมาแล้ว แต่วิทยากรของเราได้แสดงให้เห็นว่าจะนำจินตนาการและการสร้างสรรค์เข้ามาทำให้ Mind Map ธรรมดาๆ น่าสนใจขึ้นได้อย่างไร หลังจากนั้นทุกคนต่างก็เรียงร้อยสิ่งต่างๆ ที่ได้รู้เห็นลงในแผนที่ความคิดของตน และท้ายที่สุดเจ้าของ Mind Map ทุกคนก็ให้คะแนนโดยการติดดวงดาวให้แผนที่ความคิดที่ตนเห็นว่าดีที่สุด สถาบันนโยบายศึกษาเตรียมรางวัลเล็กๆ น้อยๆ ไว้ให้แก่นักเรียนเจ้าของ Mind Map ยอดเยี่ยมเหล่านั้น เช่นเดียวกันกับเจ้าของสมุดบันทึกที่จดได้ดีที่สุดเช่นกันประชาธิปไตยคือวิถีชีวิตที่เราเชื่อถือ ยึดมั่นและปฏิบัติ ทั้งกับตนเองและผู้อื่น สังคมจะมีความเป็นประชาธิปไตยที่สมบูรณ์ได้ก็ต่อเมื่อผู้อยู่อาศัยในสังคมนั้นเป็นพลเมือง การจะเป็นพลเมืองได้มิใช่เป็นเพราะชาติกำเนิดหรือสัญชาตญาณที่เกิดขึ้นเอง หากแต่เกิดจากการอบรมความคิด ทัศนคติและเสริมสร้างประสบการณ์ การให้นักเรียนร่วมกันทำโครงงานที่เป็นประโยชน์ต่อส่วนรวมและสังคม คือวิธีหนึ่งที่จะส่งเสริมให้เกิดวิถีประชาธิปไตยในการทำงานร่วมกัน ประสบการณ์นี้จะต้องได้รับการสานต่อ นำไปใช้ในชีวิตหลังเลิกเรียนหลังจบจากโรงเรียน เพื่อให้เยาวชนเติบโตเป็นพลเมืองในสังคมประชาธิปไตย ชนะโหวตทำ mind map ทำกิจกรรม ที่ศูนย์ศึกษาประชาธิปไตย สำนักงานคณะกรรมการการเลือกตั้ง เข้าฟังการบรรยายที่สำนักงานศาลรัฐธรรมนูญ ถ่ายภาพรวมกันก่อนปิดโครงการ