น้ำท่วมกับสิทธิมนุษยชน วิกฤติน้ำท่วมหรือมหาอุทกภัยที่เกิดขึ้นในประเทศไทยถูกจัดอันดับเป็นมหาภัยพิบัติอันดับ 3 ของโลกในปี 2554 ซึ่งกินพื้นที่เกินครึ่งของประเทศและกินเวลาตั้งแต่เดือนกรกฎาคมจนถึงเดือนธันวาคม มีผู้ได้รับความเสียหายกว่า 3 ล้านครัวเรือน เป็นจำนวนคนมากกว่า 12 ล้านคน ที่ได้รับผลกระทบทางเศรษฐกิจ ธนาคารโลกได้ให้ข้อสรุปในรายงานว่าเป็นความเสียหายครั้งใหญ่หลวงของประวัติศาสตร์โลกยุคปัจจุบันที่ประมาณเป็นตัวเลขความสูญเสียสูงโดยประมาณ ถึง 1 แสน 8 หมื่นล้านบาท ความสูญเสียและความเสียหายที่เกิดขึ้นกับทั้งชีวิตและทรัพย์สินมากมายมหาศาลครั้งนี้เราไม่อาจต่อรองกับธรรมชาติ หรือภัยพิบัติทางธรรมชาติใดๆได้ เพราะมนุษย์เป็นส่วนหนึ่งของธรรมชาติ มีแต่ต้องอยู่และเรียนรู้กับวิถีธรรมชาติ อย่างเข้าใจ รู้ทัน และเป็นมิตร ซึ่งนั่นหมายถึงเราต้องรู้จักการบริหารจัดการตัวเรา เพื่อให้สร้างความสามารถในการรับมือกับความผันแปรของธรรมชาติทั้งที่ทราบกันเป็นอย่างดีอยู่แล้วว่า “มนุษย์”ไม่เพียงได้อาศัยอยู่ท่ามกลางความมั่งคั่งของทรัพยากรธรรมชาติ แต่มนุษย์ยังเป็นผู้ที่ทำลายด้วยการใช้ธรรมชาติอย่างเกินความจำเป็น วิกฤติธรรมชาติทุกๆ ด้าน ได้ประจักษ์ชัดในสภาวะโลกร้อนที่ยากจะหลีกเลี่ยง โลกวันนี้มีประชากรอาศัยอยู่บนพื้นผิวดิน 7 ทวีป คิดเป็นร้อยละ 29 ซึ่งมิได้หมายความว่าจะอุดมสมบูรณ์ไปทั้งหมด บ้างก็แห้งแล้ง บ้างเป็นหิมะปกคลุม และต้องผจญกับภัยพิบัติหลากหลายรูปแบบ ในจำนวนนี้ มีจำนวนประชากรถึง 1 ล้าน เสียชีวิตเกี่ยวกับน้ำ ผลกระทบดังกล่าวได้มีการถกเถียงในประเด็นเรื่องการสร้างดุลยภาพให้การแสวงประโยชน์จากทรัพยากรโลก เพื่อให้มนุษย์ทุกคนสามารถเข้าถึงการคุ้มครองสิทธิในการแสวงประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติที่ดี โดยไม่ถูกลิดรอนจากการแสวงหาประโยชน์ของมนุษย์ผู้อื่น และรัฐในฐานะผู้ใช้อำนาจแทนประชาชน เพื่อส่งเสริมการใช้สิทธิในการตัดสินใจในเรื่องสำคัญที่เกี่ยวข้องกับสภาพแวดล้อม และทรัพยากรธรรมชาติ ซึ่งเป็นสิทธิที่ได้รับการยอมรับในระดับสากล อันเป็นสิทธิในการกำหนดเจตจำนงของตนเอง ตามหลักการพัฒนาอย่างยั่งยืน ในการร่วมแก้ไขปัญหาเมื่อยามวิกฤติ ดังเช่นที่สังคมไทยได้เผชิญในปีที่ผ่านมา จึงจำเป็นที่รัฐจะให้การสนับสนนุในกระบวนการร่วมแก้ไขปัญหาโดยมีประชาชนเข้าไปเป็นส่วนหนึ่งในการบำรุงรักษาทรัพยากรธรรมชาติ และป้องกันภัยพิบัติจากธรรมชาติอย่างเป็นรูปธรรม การปกป้องคุ้มครองสิ่งแวดล้อมจะต้องดำเนินการควบคู่ไปกับการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน โดยประชาชนจะต้องมีสิทธิเข้าถึงข้อมูลข่าวสารของทางราชการ และมีสิทธิในส่วนร่วมทางการเมือง ซึ่งหมายถึงการมีส่วนในการตัดสินใจร่วมกับรัฐด้วย และด้วยเหตุที่มวลมนุษยชาติเป็นส่วนหนึ่งของระบบนิเวศของโลก ดังนั้นการทำลายสิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติย่อมเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชน รัฐบาลในฐานะผู้มีอำนาจในการดำเนินการแทนประชาชน จึงมีความเสี่ยงสูงที่จะเป็นผู้ละเมิดสิทธิ รัฐจึงต้องมีการกำหนดสิทธิของประชาชนต่อรัฐในเรื่องการบริหารจัดการเพื่อการคุ้มครองสิ่งแวดล้อม ภัยพิบัติน้ำท่วมในปีที่ผ่านมา เป็นบทเรียนของคนทั้งประเทศและคนทั้งโลกว่า มนุษย์นั้นสามารถดำรงชีวิตอยู่ได้โดยอาศัยทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม หากปราศจากสิ่งเหล่านี้ มนุษย์ย่อมไม่สามารถอยู่รอดได้ มนุษย์จึงพึงเข้าใจสิทธิ และหน้าที่ของตนเอง และใช้สิทธิโดยไม่ละเมิดต่อบุคคลอื่นด้วยการไม่ทำลายทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม อันจะนำมาซึ่งความผาสุกในชีวิตที่เชื่อมโยงกับสิ่งแวดล้อมที่ดี ทั้งนี้ภายใต้การบริหารของรัฐที่โปร่งใสโดยการมีส่วนร่วมของประชาชนอย่างแท้จริง โดยเฉพาะการบริหารจัดการเรื่องน้ำ ใช้งบประมาณสูงถึงสามแสนห้าหมื่นล้านบาทด้วยเงินภาษีอากรของคนทั้งประเทศ รัฐบาลจึงจำเป็นต้องเคารพ-รับฟังต่อเสียงทักท้วงและความปรารถนาดีจากประชาชน เพราะนี่คือครรลองของระบอบประชาธิปไตย ทิพย์พาพร ตันติสุนทร ผู้อำนวยการร่วม สถาบันนโยบายศึกษา