ข้อคิดดีๆ สำหรับกิจกรรมสถาบันนโยบายศึกษาในอนาคต เป็นธรรมเนียมปฏิบัติที่สถาบันนโยบายศึกษาจะจัดการประชุมประจำปีในเดือนมกราคม-กุมภาพันธ์ของทุกๆ ปี เพื่อรายงานผลการดำเนินการในรอบปีที่ผ่านไปให้แก่ผู้ที่มีส่วนร่วมในกิจกรรมและทำงานเป็นเครือข่ายของเรา พร้อมนี้ ยังเป็นการเรียนให้ทราบถึงแผนการดำเนินงานของเราในปีที่มาถึง อีกทั้งยังเป็นการพบปะเพื่อแลกเปลี่ยนความคิดเห็นเกี่ยวกับประเด็นต่างๆ ที่แต่ละท่านมีความสนใจ...เราเรียกงานนี้ว่า การประชุมประจำปีของสถาบันนโยบายศึกษา ในปีนี้ท่านผู้มีเกียรติถึง 25 ท่านได้ตอบรับและมาร่วมงานที่จัดในวันที่ 4 กุมภาพันธ์ 2555 ที่ร้านอาหารแดรี่ควีน บนถนนงามวงศ์วาน ซึ่งอยู่ไม่ไกลจากที่ทำงานของเรา แต่ละท่านมีความเห็น คำแนะนำ ข้อสังเกต คำขอร้อง ล้วนมีประโยชน์มาฝาก สะท้อนให้เห็นภาพของสถาบันนโยบายศึกษาในอดีต และแนวทางที่เราควรจะดำเนินการในอนาคต บางเรื่องเป็นสิ่งที่เรากำลังดำเนินการอยู่ ถือว่าเป็นการให้กำลังใจ บางสิ่งเป็นข้อแนะนำเพิ่มเติมเพื่อการพัฒนาให้ดียิ่งๆ ขึ้น บางเรื่องเป็นข้อคิดที่จะต้องนำไปทบทวนถึงบทบาทหน้าที่ของสถาบันฯ และอีกหลายเรื่องเป็นประเด็นใหม่ๆ ที่เรายังไม่เคยแตะ...หรือไม่มีศักยภาพพอที่จะแตะ อย่างไรก็ตาม ทุกความเห็นคือคำแนะนำที่มีคุณค่าที่สถาบันนโยบายศึกษาขอน้อมรับและจะนำไปทบทวนอย่างละเอียดต่อไป ศ.ดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิช ประธานสถาบันนโยบายศึกษา ได้กล่าวต้อนรับและขอบคุณทุกท่านที่มาในงานพบปะพูดุคุยประเด็นเรื่องทางสังคม ซึ่งจัดเป็นประจำทุกปี ตั้งแต่ก่อตั้งสถาบันฯ มา และปีนี้เป็นปีที่ 26 ของการทำงาน โดยได้รับการสนับสนุนจากมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ มาอย่างต่อเนื่อง การประชุมประจำปีของสถาบันฯ ไม่เพียงแสดงถึงการรายงาน ทบทวน การทำงานในแต่ละปีที่ผ่านไป แต่ยังหมายถึงการมองไปข้างหน้า ร่วมกับทุกๆ ท่านที่ได้ทำงานกับสถาบันฯ ในทิศทางของการแสวงหาทางออกใหม่ๆ ให้กับการพัฒนาสังคมไทย คุณชัยวัฒน์ สุรวิชัย อดีตแกนนำผู้ต่อสู้เพื่อประชาธิปไตยและปัจจุบันก็ยังเป็นผู้เคลื่อนไหวขับเคลื่อนเรื่องประชาธิปไตยในสังคมไทยในฐานะผู้อำนวยการสถาบันพัฒนาการเมือง เคยร่วมงานกับสถาบันฯ ทั้งในฐานะวิทยากรและผู้เข้าร่วมกิจกรรม ยกประเด็นการแก้ไขมาตรา 112 ว่า เป็นเพราะความไม่เข้าใจเนื่องจากขาดข้อมูลที่ถูกต้อง จึงขอให้สถาบันฯ เดินหน้ากิจกรรมให้ความรู้เรื่องการเมืองแก่ภาคประชาสังคมต่อไป เพื่อพัฒนาคุณภาพ “คน” ให้มากที่สุด เพราะการเมืองระบอบประชาธิปไตยถือเสียงส่วนใหญ่เป็นเครื่องตัดสิน ถ้าในสังคมมีโจร 500 คน กับพระ 5 รูป โหวตกันทีไรโจรก็ชนะทุกที ทางแก้คือต้องทำให้ในสังคมมีพระมากกว่าโจรให้ได้ พ.ต.อ.สมพล รัฐกานต์ เคยร่วมงานกับสถาบันฯ ตั้งแต่ยังอยู่ในราชการ จนปัจจุบันเกษียณอายุแล้ว แต่ยังต่อสู้เพื่อสิทธิมนุษยชนอย่างเข้มแข็ง กล่าวว่า การเรียกร้องให้แก้ไขมาตรา 112 เป็นเรื่องที่อาจจะเข้าใจยากสำหรับชาวบ้านธรรมดา สถาบันฯ ควรให้การศึกษาในเรื่องนี้ คุณอาธิศักดิ์ จอมสืบวิสิฐ จาก กกต. ให้ความเห็นว่า คนส่วนใหญ่คิดว่าประชาธิปไตยคือการเลือกตั้งเพียงอย่างเดียว เมื่อเลือกตั้งเสร็จแล้วผู้ถูกเลือกจึงใช้อำนาจเบ็ดเสร็จก่อให้เกิดความเสียหาย จึงต้องเปลี่ยนค่านิยมใหม่ว่า ประชาธิปไตยคือการเคารพกฎหมาย ต้องไม่ใช้ความรุนแรงกับผู้ที่คิดต่าง ทุกองค์การต้องถูกตรวจสอบได้ และประชาชนสามารถมีส่วนร่วมทางการเมือง ไม่ปล่อยให้เป็นหน้าที่ของสภาแต่ฝ่ายเดียว หากการแก้ไขรัฐธรรมนูญไม่เป็นไปตามครรลองที่กล่าว ต่อให้แก้อีกกี่สิบครั้งก็ยังไม่สามารถจะเป็นประชาธิปไตยที่แท้จริง อีกท่านจาก กกต. คุณภัชรา คติกุล เสนอให้สถาบันฯ เชื่อมโยงกิจกรรมกับเครือข่ายอื่นๆ สร้างความรู้ความเข้าใจให้ภาคประชาสังคมเพื่อสามารถวิเคราะห์และสังเคราะห์ค่านิยมประชาธิปไตยได้ถูกต้อง หลังหย่อนบัตรแล้วทุกคนควรสนใจติดตามทวงถาม ส.ส. ที่ตนเลือกว่าได้ทำหน้าที่อะไรไปแล้ว บทบาทของ ส.ส.นั้น มีมากกว่าการแปรญัตตินำงบประมาณลงโครงการก่อสร้างในจังหวัด คุณวิลาศ โลหิตกุล จากสถาบันพัฒนาประชากร หรือพีดีเอ เสนอว่า สถาบันนโยบายศึกษาและพีดีเอควรจะนำจุดเด่นของแต่ละฝ่ายมาทำงานร่วมกัน เพื่อบรรลุเป้าหมายในการขับเคลื่อนภาคประชาสังคม พีดีเอมีกลุ่มเป้าหมายในชุมชน สถาบันฯ มีทรัพยากรคือแนวคิดประสบการณ์และสื่อต่างๆ หากทำงานร่วมกันก็จะได้ผลสัมฤทธิ์ เกิดผลกระทบและสร้างรูปแบบการทำงานที่เป็นตัวอย่างแก่หน่วยงานอื่นๆ ได้ และจะสามารถขยายผลในวงกว้าง ในอดีตพีดีเอประสบความสำเร็จในการสร้างผู้นำเยาวชนในชุมชน แต่เมื่อออกนอกชุมชน ก็อาจถูกกลืนโดยสภาพแวดล้อม จึงอาจต้องสร้างสภาพแวดล้อมประชาธิปไตยไปพร้อมกับสร้าง คุณพิเชษฐ์ นิลสุข ฝ่ายสร้างสรรค์ บริษัท ครีเอทีฟ-ดี เคยร่วมกิจกรรมกับสถาบันฯ ตั้งแต่เป็นนักศึกษา ให้ความเห็นว่า เยาวชนส่วนใหญ่ขาดความเข้าใจว่าอะไรคือจริยธรรมที่ถูกต้อง เพราะสื่อต่างๆ ไม่ได้ให้ความสำคัญกับเรื่องนี้ การจะสื่อกับเยาวชนจะต้องใช้ช่องทางที่พวกเขาสนใจ เช่น โซเชียลมีเดีย เป็นต้น ข้อคิดของคุณพิเชษฐ์ ถือว่าสร้างสรรค์แม้จะเป็นโจทย์ที่ยากสำหรับผู้สูงวัยก็ตาม ดร.ชาติ แจ่มนุช ศึกษานิเทศก์ เป็นวิทยากรประจำโครงการเยาวชนของสถาบันฯ ดร.ชาติ ให้ความเห็นว่า วิถีประชาธิปไตยจะยั่งยืนหากเยาวชนคิดเป็น รู้จักแยกแยะผิดถูก การศึกษาจึงต้องสอนกระบวนการคิด สร้างทักษะการคิด การเรียนรู้วิถีประชาธิปไตยในโรงเรียนต้องใช้การจัดกิจกรรมและสร้างสภาพแวดล้อมที่เป็นประชาธิปไตย การให้ผู้เรียนสืบค้นหาต้นแบบบุคคลประชาธิปไตยจะทำให้ผู้เรียนซึมซับสิ่งเหล่านั้น จนสามารถจะแยกแยะวิเคราะห์ได้ด้วยตนเอง คุณสุพจน์ เวชมุข ผู้อำนวยการกองปกป้องคุ้มครองสิทธิ สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ รายงานความคืบหน้าของร่าง พ.ร.บ.สิทธิมนุษยชนฉบับที่เป็นผลงานร่วมกับสถาบันฯ ว่าขณะนี้อยู่ระหว่างการพิจารณาในรัฐสภา และเรียกร้องให้สถาบันฯ มีบทบาททางการเสนอร่างกฎหมายในเรื่องอื่นๆ อีก พร้อมแสดงความห่วงใยว่า ปัจจุบันมีการเรียกร้องสิทธิเสรีภาพกันมากโดยไม่คิดว่ากระทบกับสิทธิเสรีภาพของผู้อื่น สังคมประชาธิปไตยมีความขัดแย้งกันได้ แต่ต้องไม่ละเมิดผู้อื่น ดร.วุฒิพงษ์ เพรียบจริยวัฒน์ ผู้อำนวยการสถาบันสหัสวรรษ ที่เคยสร้างผลงานโดดเด่นร่วมกับสถาบันฯ ให้ข้อคิดว่า สังคมไทยขาดผู้ชี้นำที่ถูกต้องและมีจริยธรรม จึงต้องมีคนรุ่นใหม่มาสืบทอดเจตนารมณ์การเป็นผู้นำทางความคิดเช่นที่ ศ.ดร. ชัยอนันต์ สมุทวณิช และ ศ.ดร. สมศักดิ์ ชูโต วางรากฐานไว้...นี่ก็เป็นอีกโจทย์ที่ยากเพราะการจะเป็นทรัพยากรบุคคลเช่นนี้ได้ ต้องผ่านกระบวนการบ่มเพาะยาวนาน ต้องมีความอดทนต่อปัญหาอุปสรรคและมีจริยธรรมที่เข้มแข็ง ดร.วิชัย ตันศิริ ที่ปรึกษาอธิการบดีมหาวิทยาลัยรังสิต อดีตรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงศึกษาและอดีตผู้บริหารหลายกรมในกระทรวงศึกษาธิการ มีผลงานวิชาการร่วมกับสถาบันฯ ที่โดดเด่น คือ “วัฒนธรรมพลเมืองและการปฏิรูป” และ “วัฒนธรรมพลเมือง” อันเป็นรากฐานของโครงการ civic education ของสถาบันฯ เห็นด้วยว่าทุกอย่างต้องมีการสืบทอดทดแทน แต่วัฒนธรรมการเมืองปัจจุบันไม่มีใครยอมหรือฟังใคร ประเทศที่พัฒนาการเมืองสำเร็จแล้วล้วนผ่านประสบการณ์ที่เจ็บปวด สังคมแบ่งแยกสองขั้วชัดเจน การต่อสู้ทางความคิดเป็นสิ่งดีทำให้พัฒนาการเมืองได้ แต่ต้องไม่เลยเถิดจนถึงความรุนแรง ทุกเรื่องต้องมีการประนีประนอม รับฟังกันและกัน ประชาธิปไตยคือการเดินสายกลาง สถาบันฯ ทำงานยุทธศาสตร์สร้างเยาวชนโดยเน้นกิจกรรมภาคปฏิบัติมาตลอด แต่ต้องไม่ละเลยภาคทฤษฎี สถาบันฯ ทำงาน civic education สำเร็จในระดับต่ำกว่าอุดมศึกษาแล้ว ต้องขยายต่อในระดับอุดมศึกษา ฝากให้คิดในเรื่องบทบาทของสื่อและการสื่อสาร และท้ายที่สุดต้องลงสู่ชุมชนเพื่อพัฒนาให้ชุมชนสามารถบริหารปกครองตนเองได้ คุณอุดร ตันติสุนทร ประธานมูลนิธิส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น เครือข่ายสำคัญของสถาบันฯ ทางงานการส่งเสริมการปกครองส่วนท้องถิ่น เสนอให้จัดตั้งเครือข่ายสร้างประชาธิปไตยในสังคมไทย ผลักดันเรื่องการปกครองส่วนท้องถิ่น กระจายอำนาจจากส่วนกลางลงไปสู่ระดับท้องถิ่นให้มาก จนเหลือเพียงงานหลัก 4 กระทรวง คือ กลาโหม คลัง ต่างประเทศ และวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ไว้กับส่วนกลาง คุณอุดร ชักชวนสถาบันฯ ร่วมรณรงค์ให้มีการเลือกตั้งผู้ว่าราชการจังหวัด โดยยกตัวอย่างประเทศญี่ปุ่นว่าสามารถพัฒนารวดเร็วเพราะมีการกระจายอำนาจให้ท้องถิ่น ท้ายที่สุด คุณเศรษฐพร คูศรีพิทักษ์ อดีตกรรมการในคณะกรรมการกิจการโทรคมนาคมแห่งชาติ (กทช.) เคยสร้างผลงานด้านการสื่อสารโทรคมนมคมร่วมกับสถาบันฯ แสดงความกังวลในบทบาทของสถานีวิทยุชุมชนว่ามีอิทธิพลสูงในการชักจูงสังคม แต่ดำเนินการในลักษณะที่มีการแบ่งขั้วอย่างชัดเจนจนมีอิทธิพลสูงต่อการเลือกตั้งและการเมืองไทย ฝากเรื่องนี้ให้สถาบันฯ คิดต่อว่า ทำอย่างไรจึงจะให้วิทยุชุมชนเป็นสถานีให้ความรู้เชิงสร้างสรรค์ ไม่สร้างความแตกแยก เพื่อเป็นเครื่องมือสำคัญในการให้การศึกษาแก่ภาคประชาสังคม ทุกข้อคิดล้วนแหลมคม มีประโยชน์ เป็นเหมือนดวงประทีปส่องทางให้สถาบันนโยบายศึกษากำหนดเป้าหมายในการทำกิจกรรมหลากหลายในอนาคตต่อไป