สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

ข้ามฟ้าไปสนทนา เรื่อง ประชาสังคมกับสังคมการเมือง (บทส่งท้าย)

ยศวดี บุณยเกียรติ

สิ่งที่ได้เรียนรู้มา

เมื่อเหยียบเบอร์ลินเป็นครั้งแรก ดิฉันบอกตัวเองว่าเมืองนี้น่าท่องเที่ยวจริง หากมีโอกาสจะต้องไปอีกครั้งให้ได้ นอกจากความเขียวขจีของพื้นที่สีเขียวใหญ่น้อยแล้ว ดิฉันยังชอบแนวคิดในการพัฒนาเมือง หลังจากที่เยอรมันสองประเทศรวมตัวกันเป็นหนึ่งเดียวในปี 1989 และไม่มีกำแพงเบอร์ลินขวางกั้นอีกต่อไป ได้มีการพัฒนาส่วนต่างๆ ของเมืองโดยเฉพาะอย่างยิ่งในพื้นที่ที่เคยอยู่ในเขตตะวันออกมาก่อน การพัฒนาอาคารต่างๆ ในเบอร์ลินตะวันออกนั้นถูกทำให้ทันสมัยโดยไม่ต้องรื้อทิ้งหากโครงสร้างเดิมยังคงแข็งแรงใช้งานได้ แต่บางอาคารที่มีคุณค่าทางสถาปัตยกรรม แม้จะถูกทำลายไปจากการทิ้งระเบิดในระหว่างสงครามโลกครั้งที่สอง ก็ถูกสร้างขึ้นใหม่บนที่ตั้งเดิมในรูปลักษณ์เดิมทุกรายละเอียด เพียงแต่เปลี่ยนวัสดุก่อสร้างใหม่ เช่น ใช้คอนกรีตแทนหินอ่อน ถ้าไม่บอกแทบจะไม่รู้เลยว่านี่คืออาคารสร้างใหม่

อาคารสร้างใหม่ให้เหมือนของเดิม

ประตูชัยเบอร์ลิน (Brandenburger) มองจากด้านหน้า

อาคารสร้างใหม่ด้านหน้าประตูชัยเบอร์ลิน

แต่บางอาคารก็ต้องถูกรื้อถอนไปเพื่อเปิดทางให้อาคารใหม่ที่จะใช้ประโยชน์สมค่า แต่สิ่งที่สำคัญและมีคุณค่าทางจิตใจ แม้จะดูไม่น่าจะตั้งอยู่ตรงนั้น แต่ก็ต้องเก็บรักษาไว้ให้อนุชนรุ่นหลังดู เช่น การทุบกำแพงเบอร์ลินเกือบทั้งหมด เหลือไว้เพียงไม่กี่เมตรเพื่อเป็นอนุสรณ์ ส่วนที่เหลือนี้มีรั้วกั้นอย่างดีไม่ให้นักท่องเที่ยวเข้าไปจับต้องสร้างความเสียหายได้ อีกอย่างก็คือป้อมยามเล็กๆ ที่เคยตั้งอยู่บนจุดตรวจระหว่างพรมแดนเยอรมันตะวันตกและเยอรมันตะวันออกที่เรียกกันว่า “เช็คพอยท์ชาร์ลี” (Check point Charlie) ป้อมนี้ยังคงตั้งอยู่กลางถนนเพื่อเป็นประจักษ์พยานว่าครั้งหนึ่งเบอร์ลินเคยถูกแบ่งเป็นสองฟาก

หลังวันรวมประเทศ ชาวเบอร์ลินตะวันตกมีความสุขที่สุดเพราะไม่ต้องมองประตูชัยเบอร์ลินจากด้านหลังประตูเท่านั้นอีกต่อไป ทุกคนมีอิสระที่จะเดินรอบๆ ประตูและถ่ายรูปจากทุกๆ ด้าน วันนี้พื้นที่ด้านหลังประตูชัยได้รับการพัฒนาก่อสร้างอาคารงดงามทันสมัย เป็นความภาคภูมิใจของทั้งคนเบอร์ลินและเยอรมันทั้งประเทศ

หน้ากำแพงเบอร์ลิน
ที่ยังเหลืออยู่ในปัจจุบัน

คณะของเราในห้องโถงรัฐสภาเยอรมัน
(Deutscher Bundestag)

การพัฒนาเบอร์ลินหลังรวมประเทศได้ก้าวข้ามความหลังสู่การเป็นเมืองที่สวยงาม อาคารสาธารณะใหม่ๆ แต่ละหลังบอกเล่าถึงหน้าที่ ประโยชน์ใช้สอยมากกว่ารูปทรงสถาปัตยกรรม แม้กระทั่งอาคารรัฐสภาที่ทั้งภายนอกภายในเรียบๆ แต่โอ่โถง

เมื่อดิฉันจะเขียนบทความนี้จึงย้อนกลับไปอ่านโน้ตต่างๆ ที่จดไว้ระหว่างไปพบพูดคุยกับใครต่อใครแล้วจึงนำสิ่งที่ได้เห็นกับสิ่งที่ได้ฟังมาสังเคราะห์ร่วมกัน คนเยอรมันในแต่ละองค์กรที่ได้ไปพบพูดคุยล้วนแต่มีบุคลิกเอาจริงเอาจังไม่เยิ่นเย้อมากพิธี การประชุมสนทนาแต่ละครั้งพุ่งเข้าประเด็นทันทีและรักษาเวลายอดเยี่ยม ทุกๆ นาทีตามโปรแกรมถูกใช้อย่างมีประสิทธิภาพไม่เว้นแม้กระทั่งเวลาอาหารกลางวันและอาหารเย็นยังต้องมีประเด็นสนทนาที่มีสาระ….เหมือนส่วนหนึ่งของเบอร์ลินที่เห็นด้วยสายตา สวยงามทันสมัยแต่ก็เรียบๆ ไม่ฟู่ฟ่า

ข้อคิดจากการเดินทางไปเยอรมันครั้งนี้อาจจะยังไม่ตกผลึกชัดเจน ต้องอาศัยเวลาในการสังเคราะห์เปรียบเทียบกับบริบทต่างๆ ในสังคมไทย แต่ดิฉันก็ได้เรียนรู้ใหม่ว่าภาคประชาสังคมนั้นเป็นสิ่งที่สำคัญ มีคุณค่าและต้องสนับสนุนให้เข้มแข็งในการปกครองระบอบประชาธิปไตย เพราะภาคประชาสังคมจะทำหน้าที่เป็นตัวกำกับและสอดส่องพรรคและนักการเมือง ประเทศที่เป็นประชาธิปไตยแต่ภาคประชาสังคมไม่เข้มแข็ง ก็จะเป็นประชาธิปไตยแต่เปลือก ในขณะที่แก่นภายในอาจจะเป็นเผด็จการแบบใดแบบหนึ่งก็ได้

การจะทำให้ประชาสังคมเข้มแข็งไม่ใช่จะสำเร็จในเวลาสั้นๆ ก่อนอื่นรัฐต้องมีเป้าหมายชัดเจนและสนับสนุนในทุกรูปแบบ ไม่ว่าจะเป็นเงินงบประมาณหรือการให้อิสระในการบริหารจัดการองค์กร ท้ายที่สุดเมื่อภาคประชาสังคมเข้มแข็ง ก็จะแบ่งเบาภาระหน้าที่ของภาครัฐลงได้ เหมือนพ่อแม่ที่เลี้ยงลูกตั้งแต่เล็กจนโตหาเลี้ยงตนเองได้ ภาระหน้าที่ของพ่อแม่ก็จะค่อยๆ ลดลง

ตรงข้ามกับพ่อแม่ที่กุมอำนาจไว้ในมือ หรือเอาแต่ปรนเปรอจนลูกทำอะไรไม่เป็น พ่อแม่แก่แล้วยังต้องเลี้ยงลูกต่อไป อนาคตครอบครัวนี้จะเป็นเช่นไร?

คิดดังๆ ต่อไปอีกนิด หากรัฐบาลเอาแต่ใช้แต่นโยบายประชานิยมแต่อย่างเดียว ไม่สร้างภาคประชาสังคมให้เข้มแข็ง ก็เหมือนพ่อแม่ที่ป้อนแต่ขนมหวานจนลูกขาดสารอาหารที่มีประโยชน์ ในตอนแรกลูกอาจจะดูอ้วนน่าเอ็นดู แต่วันหนึ่งข้างหน้าน้ำตาลก็จะกลายเป็นยาพิษ