สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่อง สิทธิมนุษยชน : ปฏิรูปกระบวนการยุติธรรม (3) ปฏิรูปอัยการ ปฏิรูปอะไร ?

ปุจฉา : อัยการมีบทบาทสำคัญในฐานะกลางน้ำของกระบวนการยุติธรรม หากจะปฏิรูปอัยการต้องทำอะไรบ้าง?

วิสัชนา : การปฏิรูปอัยการได้มีความพยายามมาอย่างต่อเนื่อง จนในปัจจุบันนี้อัยการค่อนข้างจะเป็นอิสระมากพอสมควร ด้วยภารกิจของอัยการที่สำคัญนั้น มีสามด้าน คือ เป็นที่ปรึกษากฎหมายให้กับรัฐ เป็นทนายความให้กับแผ่นดินหรือรัฐนั่นเอง และสุดท้ายคือ การให้ความช่วยเหลือทางกฎหมายแก่ประชาชน อาทิ การจดทะเบียนหรือยื่นคำร้องต่างๆ ต่อศาล หรือคดีผู้บริโภค อัยการก็เข้าไปช่วยเหลือประชาชนได้ เป็นต้น

สำหรับอำนาจหน้าที่ในการสั่งฟ้องหรือไม่ฟ้องคดีนั้นประเด็นนี้ ส่งผลกระทบต่อสิทธิของประชาชนเป็นอย่างมาก ด้วยเงื่อนไขระยะเวลาที่ตำรวจส่งสำนวนให้อัยการล่าช้า ประกอบกับแนวความคิดที่ว่า “ฟ้องไว้ก่อนแล้วค่อยไปต่อสู้คดีในชั้นศาล” ทำให้การถ่วงดุลระหว่างอัยการกับตำรวจขาดประสิทธิภาพ ทำให้เกิดความไม่เป็นธรรมแก่ประชาชน แม้ว่าอัยการมีอำนาจใช้ดุลพินิจในการสั่งไม่ฟ้องหากไม่เป็นประโยชน์ต่อสาธารณะแล้วก็ตาม

การปฏิรูปอัยการจึงมีประเด็นที่ควรพิจารณาสองประการ คือ การเพิ่มบทบาทอำนาจหน้าที่ของอัยการในการมีส่วนร่วมกับตำรวจตั้งแต่ต้น คือในชั้นการสืบสวนสอบสวน การทำสำนวน เพราะสำคัญที่สุดคือ สำนวนของตำรวจคือต้นธารของกระบวนการยุติธรรม ดังนั้นการพิจารณาตัดสินคดีของผู้พิพากษาจึงขึ้นกับสำนวนของตำรวจทั้งสิ้นว่า สำนวนที่เขียนขึ้นมานั้นมีข้อมูล ข้อเท็จจริง ครบถ้วนมากน้อยเพียงใด

ดังนั้น การที่อัยการเข้าไปมีส่วนร่วมในการสอบสวนจึงเป็นการถ่วงดุลการทำงานเพื่อการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนตั้งแต่ต้น อีกทั้งเพื่อเป็นการส่งเสริมกลไกยุติธรรมทางเลือก (Alternative Justice) หรือกลไกยุติธรรมชุมชน Community Justice และยุติธรรมแบบมีส่วนร่วม Participatory Justice บทบาทประการหนึ่งของอัยการคือการสนับสนุนกระบวนการไกล่เกลี่ย หรือการประนอมข้อพิพาทของชุมชน เพื่อการยุติข้อขัดแย้งในระดับชุมชนด้วยความสามารถของชุมชนโดยไม่จำเป็นต้องนำคดีขึ้นสู่ศาล

ประการสุดท้าย คือ อัยการต้องมีความเป็นอิสระจากการเมือง ควรมีการสร้างกลไกให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมในการตรวจสอบสองระดับคือการให้ประชาชนเข้าร่วมเป็นคณะกรรมการอัยการทั้งระดับจังหวัดและรับดับชาติ และจัดให้มีการเลือกตั้งอัยการจังหวัดและอัยการสูงสุด เพื่อสร้างความเชื่อมโยงกับประชาชนเพิ่มขึ้นอีกทางหนึ่ง ตรงกลางสายธารของกระบวนการยุติธรรม

ดังนี้ อัยการจะช่วยสร้างความน่าเชื่อถือมากขึ้นตั้งแต่ต้นธาร และกลางธารของกระบวนการยุติธรรม

นายพิทักษ์ เกิดหอม
นักกฎหมาย สมาคมสิทธิเสรีภาพของประชาชน (สสส.)