สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่อง สิทธิมนุษยชน : ปฏิรูปกระบวนการยุติธรรม (2) ปฏิรูปตำรวจ ปฏิรูปอะไร ?

ปุจฉาที่ 1 : ตำรวจเป็นต้นธารของกระบวนการยุติธรรมที่มีสำคัญยิ่งและมีผลกระทบต่อสิทธิเสรีภาพของประชาชน ดังนั้นเพื่อให้การปฏิบัติเป็นไปตามหลักสิทธิมนุษยชนควรมีการปฏิรูปอย่างไรบ้าง?

วิสัชนาที่ 1 : สภาพปัญหาในกระบวนการยุติธรรมทางอาญาโดยเฉพาะในชั้นเจ้าพนักงานตำรวจนั้นได้มีข้อวิพากษ์วิจารณ์จากสังคมและมีการร้องเรียนต่อหน่วยงานหรือองค์กรต่างๆที่เกี่ยวข้องจำนวนมาก ที่เป็นการล่วงละเมิดต่อสิทธิเสรีภาพของประชาชน ซึ่งไม่ได้ปฏิบัติตามหลักสิทธิมนุษยชน

การปฏิรูปกระบวนการยุติธรรมในชั้นตำรวจจึงมีเป้าหมายที่สำคัญคือการเปลี่ยนแปลงให้ตำรวจได้ปฏิบัติต่อประชาชนด้วยการเคารพในสิทธิมนุษยชนและเคารพในสิทธิและเสรีภาพของประชาชน การปฏิรูปตำรวจทุกระดับจำเป็นที่จะต้องนำหลักการสิทธิมนุษยชน สิทธิเสรีภาพของประชาชนเป็นปรัชญาแนวทางในการปฏิบัติงานของเจ้าหน้าที่ตำรวจ ดังนี้

1. ความจำเป็นที่จะต้องมีการปฏิรูปทัศนคติของเจ้าหน้าที่ตำรวจทุกระดับชั้น เรื่องนี้เป็นประเด็นที่สำคัญมากเพราะปัญหาส่วนใหญ่ที่เกิดขึ้นนั้นมิใช่เกิดจากความไม่รู้ข้อกฎหมายหรือหลักสิทธิเสรีภาพของเจ้าหน้าที่ตำรวจ แต่เกิดจากมีทัศนคติที่ไม่ถูกต้องต่อการเปลี่ยนแปลงกระบวนการเรียนรู้ของเจ้าหน้าที่ตำรวจครั้งใหญ่ในทุกระดับตั้งแต่โรงเรียนนายสิบ โรงเรียนนายร้อยและหลักสูตรต่างๆ ให้เข้าใจเรื่องสิทธิมนุษยชนอย่างเข้มข้น การปรับเปลี่ยนทัศนคติของตำรวจนั้นมีหลายเรื่องที่สำคัญ เช่น ตำรวจต้องมีทัศนคติในการค้นหาความจริงของเรื่องที่ได้สืบสวนสอบสวนอย่างมืออาชีพไม่ใช้วิธีการซ้อมทรมาน และการค้นหาความจริงที่ได้จากการสืบสวนสอบสวนต้องเป็นกลางและเป็นธรรม

2. การยอมรับให้ประชาชนเข้าไปมีส่วนร่วมในทุกระดับทั้งการมีส่วนร่วมในการช่วยงาน มีส่วนร่วมในการตรวจสอบ และมีส่วนร่วมในการตัดสินใจ การมีส่วนร่วมนี้ จะก่อให้เกิดการเชื่อมโยงระหว่างตำรวจและประชาชน เพียงแต่การมีส่วนร่วมของประชาชนนั้นจะต้องเป็นจริงและถึงระดับการมีส่วนร่วมตัดสินใจในระดับโรงพักหรือท้องถิ่น

3. ต้องรณรงค์ให้ประชาชนได้เรียนรู้สิทธิเสรีภาพของประชาชนในกระบวนการยุติธรรมอย่างกว้างขวางและจริงจัง ซึ่งการเรียนรู้ของประชาชนและการใช้สิทธิเสรีภาพของประชาชนจะเป็นช่องทางหนึ่งในการผลักดันให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทัศนคติและการปฏิบัติของเจ้าหน้าที่รัฐอย่างมีความสำคัญ

แต่อย่างไรก็ตามสังคมไทยได้มีการพูดถึงการปฏิรูปตำรวจมาเป็นระยะเวลายาวนานและมีข้อเสนอของคณะกรรมการปฏิรูปตำรวจครั้งแรกซึ่งมี พล.ต.อ.วสิษฐ เดชกุญชร อดีตรองอธิบดีกรมตำรวจเป็นประธานคณะกรรมการพัฒนาระบบงานตำรวจเมื่อปี 2549 ได้เสนอให้มีการปฏิรูปตำรวจ 10 ข้อ ดังนี้ 1. กระจายอำนาจการบริหารคน 2. การมีส่วนร่วมของประชาชนในการบริหารงานตำรวจ 3. การสร้างกลไกตรวจสอบการปฏิบัติงานของตำรวจ 4. การถ่ายโอนภารกิจที่ไม่ใช่ของตำรวจ 5. การปรับปรุงพัฒนาระบบงานสอบสวน 6. การปรับปรุงการปฏิบัติงานของสถานีตำรวจ 7. การพัฒนาการสรรหาการผลิตและการพัฒนาบุคลากรตำรวจ 8. การปรับปรุงเงินเดือนค่าตอบแทนและสวัสดิการ 9. การส่งเสริมความก้าวหน้าของตำรวจชั้นประทวนและ 10. การจัดตั้งหน่วยงานพัฒนากระบวนการยุติธรรม ข้อเสนอต่างๆ เหล่านี้ล้วนเป็นข้อเสนอที่ดีที่ควรเร่งรีบนำไปสู่การปฏิบัติ

ปุจฉาที่ 2 : ประชาชนและตำรวจควรจะปฏิบัติอย่างไร เพื่อให้เกิดความเป็นธรรมในกระบวนการยุติธรรม?

วิสัชนาที่ 2 : ปัจจุบันประเทศไทยได้รับรองสิทธิเสรีภาพของประชาชนไว้แล้ว ที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญ ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง แต่ประชาชนโดยทั่วไปยังไม่รู้และไม่เข้าใจ จึงกลายเป็นช่องทางที่ถูกละเมิดโดยเจ้าหน้าที่ในกระบวนการยุติธรรมโดยเฉพาะตำรวจ ได้ง่าย ดังนั้น รัฐบาลจำเป็นต้องเพิ่มช่องทางและโอกาสให้ประชาชนได้รับความรู้และเรียนรู้เพื่อใช้สิทธิในการปกป้องตนเอง อีกทั้งตำรวจก็ต้องยึดถือหลักของสิทธิมนุษยชนในกระบวนการยุติธรรมอย่างเคร่งครัดเช่นกัน

นายพิทักษ์ เกิดหอม
นักกฎหมาย สมาคมสิทธิเสรีภาพของประชาชน (สสส.)