ถามหาเสรีภาพในระบบการศึกษา ปีนี้ข่าวเรื่องสัมฤทธิผลการศึกษาของเด็กไทยตกต่ำสุดๆ ไม่ว่าผลสำรวจภายในประเทศหรือระหว่างประเทศ กระบวนการเรียนรู้ในระบบการศึกษาที่แม้เข้าสู่รอบที่สองของการปฏิรูป ก็ยังไม่ปรับเปลี่ยนกระบวนทัศน์เพื่อนำให้เด็กไทยพ้นจากการครอบงำทางการศึกษาแบบเดิมๆ หลักคิด เรื่อง ศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ แม้จะเป็นเรื่องเด่นเรื่องดีที่ได้รับรองไว้ในรัฐธรรมนูญ แต่ไม่ได้นำไปปฏิบัติตั้งแต่เด็กเล็ก โดยเฉพาะเรื่องการใช้เสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น ซึ่งเป็นเรื่องพื้นฐานที่สุดแล้ว เพื่อผดุงความเป็นมนุษย์ที่มีศักดิ์ศรี ว่ามีความคิดเห็นของตนเอง พร้อมที่จะแสดงออกเพื่อให้ได้รับการรับฟังและยอมรับ ความคิดดีๆ ที่บริสุทธิ์ ความมีจินตนาการ และสร้างสรรค์ พร้อมที่จะพรั่งพรู หากเราปฏิวัติห้องเรียนใหม่ เป็นห้องเรียนที่กระตุ้นให้ผู้เรียนได้แสดงเสรีภาพขั้นพื้นฐานนี้ได้เต็มที่ พร้อมๆ ไปกับการเรียนรู้ว่าการใช้เสรีภาพมีขอบเขตของมันด้วย การแสดงออกบนพื้นฐานของความรับผิดชอบที่จะไม่ก่อให้เกิดความเสียหายหรือผลกระทบต่อคนอื่นๆ หากการเรียนรู้ในระบบการศึกษาไร้เสรีภาพเช่นนี้ ห้องเรียนไม่ต่างอะไรกับแดนกักกันเสรีภาพ อีกทั้งคนส่วนใหญ่เหล่านี้ก็ยังไม่กล้าขบถอีกด้วย จึงไม่ต้องถามหาความคิดสร้างสรรค์เชิงความคิด การแก้ปัญหา และการสร้างสรรค์สิ่งใหม่ๆ คงไม่เกิด ทักษะที่จะคิดแก้ปัญหาจากการเรียนก็ทำไม่ได้เลย ไม่ว่าจะเป็นคณิตศาสตร์ วิทยาศาสตร์ สังคมศึกษา ประวัติศาสตร์ หรือแม้แต่ภาษาไทยของเราเอง ที่จะใช้วิธีคิดวิเคราะห์สถานการณ์และการแก้ไขปัญหาต่างๆ ได้ด้วยตัวผู้เรียนเอง เป็นเรื่องน่าเสียดายเหลือเกินที่ระบบการศึกษาไทยของเราในทุกระดับชั้นได้สกัดกั้นความคิดสร้างสรรค์เหล่านี้ไปแล้ว เหลือไว้แต่ความว่าง่าย หงอ และหงอย ไว้กับตัวเด็ก ซึ่งพร้อมที่จะถูกชักจูงไปในทางไม่สร้างสรรค์ที่รออยู่เต็มพื้นที่ของสังคม วันที่ 15-21 เมษายน 2554 กว่า 54 ประเทศทั่วโลกมีการเฉลิมฉลอง “สัปดาห์แห่งความคิดสร้างสรรค์ และนวัตกรรมโลก” (World Creativity and Innovation Week) ซึ่งเริ่มแรกที่โตรอนโต ประเทศแคนาดา ปี 2545 โดยถือเอาวันที่ 15 เมษายน ของทุกปี เป็นจุดเริ่มต้น เพราะเป็นวันคล้ายวันเกิดของอัจฉริยบุคคลนามก้องโลก เลโอนาร์โด ดา วินชี ผู้เก่งกาจทั้งคณิตศาสตร์ ศิลปกรรม และวิทยาศาสตร์ ผู้เป็นต้นแบบทางความคิดสร้างสรรค์และนวัตกรรมในโลกยุคปัจจุบัน เป้าหมายการจัดงานนี้ เพื่อเป็นการให้รัฐบาล องค์กรธุรกิจ โรงเรียน ไปจนถึงปัจเจกบุคคล เห็นความสำคัญของการสร้างศักยภาพด้านความคิดสร้างสรรค์ เปิดกว้างสู่แนวคิดใหม่ๆ กระทั่งนำไปสู่การตัดสินใจ การแก้ปัญหาประจำวัน และยอมรับความแตกต่าง โดยมีเป้าหมายสุดท้ายคือ เพื่อให้สังคมน่าอยู่ขึ้น มีคำกล่าวของอัลเบิร์ต ไอน์สไตน์ กล่าวว่า จินตนาการ สำคัญกว่าความรู้ ก็ยิ่งตอกย้ำซ้ำให้ชัดอีกว่า ต้องไม่ปิดกั้นจินตนาการของเด็ก และมีแต่การเปิดโอกาสให้เด็กมีเสรีภาพแสดงออกซึ่งความคิด และพูดเท่านั้น เราจึงจะสัมผัสได้ว่าเขากำลังคิดอะไรอยู่ และต้องพร้อมที่จะรับฟังและตอบข้อสงสัยให้เขาด้วยท่าทีที่เห็นเขาเป็นมนุษย์คนหนึ่งที่มีความสำคัญอย่างเท่าเทียม เพื่อยกระดับทักษะการเรียนรู้และพัฒนาประสบการณ์การคิดและการแก้ปัญหา เพื่อหล่อหลอมให้เขามีพัฒนาการและเติบโตพอที่จะเผชิญโลกกว้างในวันข้างหน้า หากเป้าหมายการศึกษาที่แท้ คือ การสร้างคนให้มีความสามารถที่จะพึ่งตนเองได้และอยู่ในสังคมอย่างมีความสุข เราจำเป็นต้องจัดการศึกษาใหม่ให้สอดคล้องกับอุดมการณ์ของสังคม คือ อุดมการณ์ประชาธิปไตย โดยปราศจากซึ่งเสรีภาพไม่ได้เลย ทิพย์พาพร ตันติสุนทร ผู้อำนวยการร่วม สถาบันนโยบายศึกษา