ไปดู Civic Education ที่เยอรมัน (ตอนที่ 9) บทส่งท้าย การที่ผู้เขียนได้มาเยือนเยอรมันอีกครั้งหลังจากที่มาครั้งแรกเมื่อ 18 ปีที่แล้ว ทำให้ผู้เขียนเห็นถึงพัฒนาการและความเจริญรุ่งเรืองของเยอรมันไปอย่างก้าวหน้าทั้งทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม เป็นการมาเห็นและมาชื่นชมกับการใช้ระบอบประชาธิปไตยครบ 80 ปี และการรวมประเทศครบ 20 ปี พอดิบพอดี เห็นถึงความทุ่มเทสร้างชาติ และสร้างประชาคมยุโรป และแน่นอน เยอรมันได้เป็นชาติในยุโรปที่ยุโรปยอมรับให้เป็นหนึ่งในผู้นำด้วย ผู้เขียนได้รับรู้ถึงความสำเร็จในการสร้างคนให้เป็นพลเมืองที่มีจิตสำนึกเพื่อส่วนรวม ได้เห็นคนเยอรมันมีวินัย มีจิตใจที่เป็นประชาธิปไตย เป็นพลเมืองที่รับผิดชอบ เขาสร้างด้วยวิธีใดเล่า ด้วยวิธีการที่เรียกว่า Civic Education หรือการศึกษาเพื่อสร้างคนให้เป็นพลเมือง เป็นอย่างไรกันแน่ แม้ผู้เขียนจะได้มีโอกาสดีของชีวิตที่เคยได้ทำงานร่วมกับชาวเยอรมันที่มูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ในประเทศไทย มาเป็นเวลาถึง 9 ปีเศษ แต่ก็ยังไม่รู้สึกถึงกลวิธีการหล่อหลอมกล่อมเกลาคนของเขาแต่อย่างใด ขณะที่ผู้เขียนได้ทำงานอยู่ที่มูลนิธิคอนราดฯ นั้น เคยได้สรุปเกี่ยวกับคนเยอรมันให้คนไทยฟังเสมอว่า “คนเยอรมันนั้น ทำงานเพื่อความสำเร็จทุกๆ วัน เป็นการทำงานต่อยอดความสำเร็จในแต่ละวันอย่างมีเป้าหมาย และกลายเป็นผลงานชิ้นใหญ่ เป็นความสำเร็จที่น่าทึ่ง” แต่สำหรับคนไทยเราแล้ว ทำแค่ให้เสร็จไปในแต่ละวัน หาความสำเร็จเป็นชิ้นอันนั้นยาก นี่คือความแตกต่าง เมื่อได้มาเยอรมันอีกครั้ง มาศึกษาเรื่องการสร้างคนให้เป็นพลเมืองของเขา จึงพบเห็นช่องทางถึงความเป็นไปได้ว่าบ้านเราก็ทำได้ แต่ต้องเปลี่ยนใหม่หมดทั้งวิธีคิดและวิธีทำ ผู้เขียนเห็นว่าเป็นเรื่องยาก แต่เป็นเรื่องที่ต้องทำ และต้องช่วยกันทุกภาคส่วน โดยต้องเริ่มจากวิธีคิดก่อน ทำอย่างไรให้คนไทยได้คิด คิดเป็น มีอิสรเสรีภาพที่จะคิด ปลดปล่อยตนเองจากการถูกครอบงำทางความคิด ทั้งโดยบริบททางวัฒนธรรม การเรียนการสอนในโรงเรียน ในครอบครัว ในบริษัท ในที่ทำงาน ผู้เรียนไม่กลายเป็นผู้ตามโดยปราศจากความคิด และนักคิด ผู้นำการประดิษฐ์คิดค้น นักวิทยาศาสตร์ นักนวัตกรรม นักการเมืองที่คิดดีบนพื้นฐานของการอยู่ในสังคมอย่างสันติสุข แม้เป็นผู้ตามก็ต้องผ่านกระบวนการคิดของตนเอง ทุกๆ คนจึงเป็นผู้นำทางความคิดของตน ซึ่งอาจสอดคล้องหรือไม่สอดคล้องกับคนอื่นก็ได้ ถือเป็นการยอมรับและเข้าใจความคิดที่แตกต่าง อีกทั้งยังเป็นเสรีภาพขั้นพื้นฐานของมนุษย์ในการแสดงออกซึ่งความคิดเห็น และเมื่อยอมรับเช่นนั้นแล้ว เราก็จะไม่สามารถไปทำร้ายใครได้เลย เพียงแค่คิดไม่เหมือนกัน และเป็นสิทธิมนุษยชนที่จะละเมิดไม่ได้อีกด้วย เหตุการณ์ความขัดแย้งทางการเมืองของประเทศไทย ทำให้ผู้เขียนคิดคาดหวังกับอนุชนคนรุ่นใหม่ เราจำเป็นต้องสร้างคนใหม่ให้เข้ากับระบอบประชาธิปไตย ให้รู้คุณค่าของความเป็นมนุษย์ที่มีศักดิ์ศรี มีความคิด ไม่ถูกใครจูงหรือบังคับขู่เข็ญกันได้ง่ายๆ อีกทั้งต้องไม่ทำร้ายกันได้ง่ายๆ เพียงเพราะเราคิดไม่เหมือนกัน ผู้เขียนจึงฝากประสบการณ์หนังสือเล่มเล็กนี้ไว้ให้กับเพื่อนคนไทยทุกๆ คน ที่ล้วนมีหน้าที่ในการรับผิดชอบต่อประเทศ ช่วยกันขับเคลื่อนการศึกษาไทยให้ไปในทิศทางเดียวกัน คือ สร้างคนให้มีศักยภาพที่จะเป็นพลเมืองที่มีความรับผิดชอบต่อตนเองและสังคม โดยนำประสบการณ์ที่ผิดพลาดมาเป็นบทเรียน และมองหาความคิดใหม่ๆ มาเพื่อพัฒนาและสร้างความเป็นไปได้ให้เกิดขึ้นจริง มีแต่เราต้องช่วยกันทำอย่างไม่ปล่อยวาง ความสำเร็จก็รออยู่ไม่ไกล เช่นที่เราเห็นชาวเยอรมันทำอย่างชัดเจนแล้ว