สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องสิทธิมนุษยชน : กฎหมายการชุมนุมสาธารณะ (2)

ปุจฉาที่ 1: เนื้อหาสาระที่สำคัญของกฎหมายการชุมนุมสาธารณะควรมีอะไรบ้าง?

วิสัชนา 2: ดังเป็นที่เข้าใจได้ว่าการชุมนุมนั้นอาจแบ่งได้เป็นสองลักษณะ คือ (1) การชุมนุมเรียกร้องให้มีการแก้ไขปัญหาของประชาชน ซึ่งเป็นปัญหาเรื่องเศรษฐกิจและเรื่องที่อยู่อาศัย อาทิ ราคาผลผลิต โครงการต่างๆ ของรัฐที่ละเมิดสิทธิเสรีภาพของประชาชน กรรมกรเรียกร้องค่าแรง ชุมชนแออัดเรียกร้องที่อยู่อาศัย ที่ผ่านมามีการชุมนุมในลักษณะนี้จำนวนมาก จะเห็นได้ว่าน้อยครั้งที่จะเกิดความรุนแรง แต่สิ่งหนึ่งที่เกิดขึ้นคือ การชุมนุมได้ก่อให้เกิดการสร้างกติการ่วมกันโดยอัตโนมัติ ผู้ชุมนุมแจ้งการชุมนุมต่อผู้ว่าฯ กทม. เนื่องจากต้องการให้บริการรถสุขา และการอำนวยความสะดวกในด้านต่างๆ เจ้าหน้าที่เองก็มีการเจรจากันหรือแม้แต่จัดรถส่งกลับบ้านเมื่อเลิกการชุมนุม ดังนั้นกระบวนการชุมนุมของชาวบ้านผู้เดือดร้อนในกลุ่มนี้ได้สร้างวัฒนธรรมการชุมนุมจนเป็นที่ยอมรับกันได้ในสังคมไทยมากขึ้น (2) การชุมนุมทางการเมือง เนื่องจากเป็นการชุมนุมที่ต้องการให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางการเมือง จึงไม่ยอมรับอำนาจของรัฐบาล แต่ก็ปฏิเสธไม่ได้ว่าการชุมนุมดังกล่าวก่อให้เกิดความเปลี่ยนแปลงขึ้นจริง ระบอบประชาธิปไตยและรัฐสภา ก็ก่อเกิดมาจากการชุมนุมเรียกร้องทางการเมือง ซึ่งการชุมนุมในลักษณะเช่นนี้ไม่สามารถจะเข้าควบคุมการชุมนุมได้

ดังนั้น ภายใต้หลักการการส่งเสริมการใช้เสรีภาพในการชุมนุมของประชาชนและการคุ้มครองเสรีภาพของประชาชนในการใช้ที่สาธารณะ เนื้อหาสาระที่สำคัญ 3 ประการที่จะเป็นกติการ่วมกันของสังคมจึงต้องประกอบด้วย ประการที่ 1. รายละเอียดข้อปฏิบัติของเจ้าหน้าที่รัฐในการส่งเสริมเสรีภาพของประชาชนในการชุมนุม ประการที่ 2. แนวทางการปฏิบัติของผู้ชุมนุม และ 3. แนวทางปฏิบัติของเจ้าหน้าที่รัฐเมื่อการชุมนุมเป็นการชุมนุมที่ไม่ชอบด้วยรัฐธรรมนูญ

ประการแรก รายละเอียดเกี่ยวกับข้อปฏิบัติของเจ้าหน้าที่รัฐในการส่งเสริมเสรีภาพของประชาชนในการชุมนุม ในประเด็นนี้มีความสำคัญมากเมื่อมีการชุมนุมเกิดขึ้น หน่วยงานราชการโดยเฉพาะองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น จะต้องมีหน้าที่ในการส่งเสริมให้การชุมนุมนั้นเป็นไปได้โดยสะดวกเพื่อใช้เสรีภาพ เช่น การจัดรถสุขา น้ำ และไฟฟ้า และการคุ้มครองความปลอดภัยให้กับผู้ชุมนุม ดังนั้นการแจ้งว่าผู้ชุมนุมจะมาชุมนุมเมื่อไหร่ จำนวนเท่าใดนั้น ก็เพื่อที่จะอำนวยความสะดวกให้กับผู้ชุมนุมเท่าที่จะไม่ไปส่งเสริมการใช้เสรีภาพเกินขอบเขตและละเมิดสิทธิเสรีภาพของผู้อื่น จึงเป็นหน้าที่ของเจ้าหน้าที่รัฐที่ต้องมีทัศนคติมองการชุมนุมของประชาชนเป็นเรื่องธรรมดาๆ ในสังคมประชาธิปไตย

ประการที่สอง แนวทางการปฏิบัติของผู้ชุมนุม การกำหนดแนวทางปฏิบัติของผู้ชุมนุมนี้ ก็เพื่อที่จะเป็นกติการ่วมกันที่การชุมนุมนั้นจะกระทบสิทธิของผู้อื่นน้อยที่สุด อาทิ การใช้พื้นที่ในการชุมนุม ลักษณะและวิธีการในการชุมนุม ซึ่งต้องไม่สร้างเงื่อนไขที่จะก่อให้เกิดความรุนแรงใดๆ อันเป็นการขัดต่อหลักสิทธิมนุษยชน

ปุจฉาที่ 2: หากการชุมนุมเป็นไปด้วยความรุนแรงและมิชอบด้วยรัฐธรรมนูญ รัฐมีอำนาจในการจัดการหรือไม่ อย่างไร?

วิสัชนา 2: เมื่อการชุมนุมใดก็ตามที่ก่อให้เกิดผลกระทบอย่างรุนแรงต่อประชาชนโดยทั่วไป รัฐมีหน้าที่ในการคุ้มครองประชาชนโดยทั่วไป กฎหมายฉบับนี้จะต้องกำหนดแนวทางปฏิบัติของเจ้าหน้าที่รัฐอย่างชัดเจนเพราะแนวโน้มการปฏิบัติของเจ้าหน้าที่รัฐจะกระทบสิทธิและเสรีภาพของผู้ชุมนุมได้ และจะต้องเป็นข้อห้ามโดยเด็ดขาดคือการจัดการของรัฐจะต้องไม่กระทบต่อสิทธิในชีวิตและร่างกายของประชาชน โดยจะต้องเป็นการดำเนินการโดยปราศจากอาวุธ

อย่างไรก็ตาม หากสังคมไทยยึดหลักสิทธิมนุษยชนเป็นวิถีในการดำเนินชีวิตและแนวทางปฏิบัติทั้งเจ้าหน้าที่ของรัฐและผู้ใช้เสรีภาพในการชุมนุมแล้ว แม้จะมีการชุมนุมมากมายเพียงใด จำนวนมากเท่าใด สังคมไทยก็จะมีแต่ความสวยสดงดงามท่ามกลางความคิดเห็นที่แตกต่างและเสมอภาคกัน.

นายพิทักษ์ เกิดหอม
อนุกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ
เพื่อพิจารณากลั่นกรองเรื่องร้องเรียน