ไปดู Civic Education ที่เยอรมัน (ตอนที่ 8) โปร่งใสและมีส่วนร่วม วันที่ 19 เมษายน 2553 09.45 น. คณะของเราเดินทางออกจากโรงแรมไปที่ทำการมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ที่กรุงเบอร์ลิน เพื่อแลกเปลี่ยนพูดคุยกับฝ่ายวิชาการของที่นี่อีกครั้ง ทำให้เราได้เห็นบทบาทอันแข็งขันของมูลนิธิทางการเมืองในการช่วยประเทศให้อยู่ในรูปในรอยของประชาธิปไตยจริงๆ เขาบอกเราว่าคนเยอรมันทุกวันนี้ให้ความสนใจการเมืองน้อยลงแล้วพรรคการเมืองก็ไม่สามารถจะครอบงำใครได้ง่ายๆ ดังนั้น การให้การศึกษาไปพร้อมกับการให้ความรู้เรื่องการเมืองเป็นเรื่องสำคัญ คนเยอรมันที่สนใจการเมืองเขาจึงต้องเข้าร่วมกิจกรรม โดยสมัครเป็นสมาชิกพรรคการเมือง และเข้าช่วยเหลืองานของพรรคการเมืองที่ตนชื่นชอบ คนที่นี่จึงมีสังกัดพรรคการเมืองของตน ผู้เขียน ที่ที่ทำการมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ณ กรุงเบอร์ลิน 11.00 น. ไปที่ทำการนายกรัฐมนตรี ห่างจากมูลนิธิฯ เพียงใช้เวลาเดินทาง 10 นาที ที่ทำงานของสตรีผู้มีอิทธิพลของเยอรมันและของโลก คือ นางแองเกลา แมร์เคล (Augela Maerkel) ผู้เขียนสังเกตตึกที่ที่ทำการสีปูนเปลือย แลดูไม่โอ่อ่าหรูหราอะไร เป็นสถาปัตยกรรมสมัยใหม่ พอเข้าไปในตัวอาคารก็ไม่มีสีสันอะไร ทุกอย่างเรียบๆ เน้นประโยชน์ใช้สอย ระบบความปลอดภัยเข้ม แต่เสน่ห์ของที่นี่คือ เมื่อมองดูรอบๆ ที่ทำการแล้วมีแต่ความสว่าง สบาย และให้ความรู้สึกอบอุ่น เพราะที่นี่ไม่มีกำแพงรั้วกั้นใดๆ ทั้งสิ้น เราสามารถสัมผัสได้ถึงความโปร่งใสและความใกล้ชิดกับสาธารณชน เพราะรอบๆ ก็มีรถเมล์ รถยนต์วิ่งไปมาปกติ ฝั่งซ้ายมือก็เห็นสถานทูตสวิสเซอร์แลนด์ มีธงชาติโบกไสว ซึ่งเป็นตึกอาคารสถาปัตยกรรมเดิมที่รอดจากสงครามโลก ฝั่งตรงข้ามมองเห็นเด่นเป็นสง่าขนาดใหญ่ก็คืออาคารโดมรัฐสภาอันเลื่องชื่อ ซึ่งตอนบ่ายพวกเราจะไปเยี่ยมที่นั่น หน้าทำเนียบรัฐบาล ณ กรุงเบอร์ลิน ดร.เบ็ตตินา (Dr.Bettina Fanghänel) ซึ่งเป็นเจ้าหน้าที่ทางการทูต รับผิดชอบด้านนโยบายต่อเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ลงมารับพวกเรา แล้วขึ้นลิฟท์ไปที่ห้องประชุม แล้วเล่าสู่พวกเราฟังถึงระบบงานของที่นี่ว่าเขาทำงานอย่างไร ทุกๆ วันพุธจะมีการประชุมคณะรัฐมนตรี ที่นี่แต่ละรัฐมนตรีก็สามารถทำหน้าที่แต่ละกระทรวงของตนตามปกติ ซึ่งก็มีความคิดเห็นที่แตกต่างกันได้ แต่ภารกิจประจำวันต้องประสานความร่วมมือกัน สำหรับเยอรมันแล้ว ให้ความสำคัญกับการทำงานคู่ขนานทั้งในยุโรปและเอเชีย โดยเฉพาะด้านการให้การศึกษาทางการเมือง อันเป็นผลจากประสบการณ์ของสงครามโลกทั้ง 2 ครั้ง จึงให้ความสำคัญกับเรื่องสิทธิมนุษยชนและสิทธิพลเมืองอย่างสูง ดร.เบ็ตตินา กล่าวว่า เยอรมันให้ความสำคัญกับอาเซียน (ASEAN Integration) ซึ่งเหมือนจะพยายามทำ เช่น ที่ตลาดร่วมยุโรป ถือว่าเป็นจุดเริ่มต้นที่ดี แต่ต้องเพิ่มความร่วมมือร่วมใจกันให้มาก ดูอย่างประชาคมยุโรปนั้น เยอรมันต้องมีค่าใช้จ่ายให้กับการรวมประชาคมยุโรปสูงมาก แต่ผลที่ได้ก็ดีมาก คือมีเศรษฐกิจที่ดี มีสันติภาพ มีความร่วมมืออย่างเป็นเอกภาพ ต่างจากในอดีตประวัติศาสตร์เมื่อ 100 ปีที่ผ่านมา ทุกชาติในยุโรปต่างก็ทำสงครามกันมาตลอด จึงไม่มีอะไรดีไปกว่านี้แล้ว คือ มีเสรีภาพและสันติภาพในหมู่ชาวยุโรป ความร่วมมือ 2 ฝ่าย (bilateral) หรือหลายฝ่าย (Multilateral) ย่อมดีกว่าการที่จะถูกโดดเดี่ยว และไม่เอาแล้วสงคราม ผู้นำเยอรมันจึงมีบทบาทเป็นศูนย์กลางการนำในการรวมกลุ่มประเทศในประชาคมยุโรป และต้องสร้างความเข้มแข็งให้กับประชาคมยุโรปให้ดำเนินต่อไปอย่างต่อเนื่อง ดร.เบ็ตตินา บอกแก่เราว่า งานที่นี่เน้นหนักด้านเศรษฐกิจ กิจการภายใน ความมั่นคงระหว่างประเทศและการป้องกันประเทศ โดยเฉพาะงานด้านต่างประเทศจะมีความสำคัญมาก รายงานของสถานทูตทั่วโลกจะเข้ามาที่นี่ และจะมีการศึกษาและตัดสินใจเรียกว่าวันต่อวันเลยทีเดียว โดมแก้วบนยอดตึกอาคารรัฐสภา ช่วงบ่าย ประมาณ 14.30 น. มีรายการทัวร์รัฐสภา (Bundestag) และเยี่ยมชมโดมที่สร้างขึ้นครอบอาคารรัฐสภาที่ถูกเผาทำลายจากสงครามโลกครั้งที่ 2 ซึ่งเป็นสถาปัตยกรรมเลื่องชื่อ ก็คือยอดโดมแก้วเหนืออาคารรัฐสภานั่นเอง คณะของเราเป็นแขกพิเศษ ได้รับการต้อนรับอย่างอบอุ่นและเป็นกันเอง นั่งรถเพียง 5 นาทีถึง ตกบ่ายคล้อยแล้ว อากาศค่อนข้างเย็น เราเห็นผู้คนเข้าแถวยาวเหยียด 2 แถวอยู่หน้าอาคาร เพื่อเข้าชมรัฐสภาและโดม ซึ่งทราบว่าเป็นอย่างนี้ทั้งปี และเป็นการที่ไม่ยุ่งยาก ไม่ต้องแจ้งเป็นทางการแต่อย่างใด อาคารรัฐสภาเขาช่างใหญ่โตโอฬารและสวยงามมาก คณะของเราได้รับเชิญเข้ามาเป็นกรณีพิเศษ ไม่ต้องเข้าคิวกับเขา แถมยังให้เข้าประตูพิเศษ ขึ้นบันใดเลื่อน เข้าลิฟท์ที่กันไว้สำหรับคณะเราก่อน มองไปทางไหนก็ทึ่ง ตะลึง ตื่นเต้น ดูสิเสาต้นใหญ่มากๆ คนสมัยก่อนเขาช่างสร้างอย่างบรรจงให้ถาวรอยู่ได้หลายร้อยปี ที่ผนังและเสามีรอยชำรุดและมีภาษารัสเซียเขียนฝากจารึกไว้ให้จดจำกระจายไปทั่ว ว่าครั้งหนึ่งที่นี่ทหารรัสเซียเข้ามาครอบครอง มาอยู่ที่นี่และมาเผาอาคารนี้ ทำให้ต้องซ่อมแซมมากมาย เก้าอี้ไม้ในห้องประชุมสภาถูกเผาวอดวายหมด ส่วนอื่นๆ ก็ยังมีรอยไว้ให้รู้สึก เขาจึงไม่ลบภาษารัสเซียออก แต่เก็บไว้เพื่อเตือนความทรงจำให้เรียนรู้ว่าสงครามคือการทำลายล้าง จะได้ไม่ลืมและไม่ทำกันอีก นี่นับว่าเป็นการเรียนประวัติศาสตร์อีกอย่างหนึ่ง ความโอ่อ่าและโอ่โถงใหญ่โตของอาคารรัฐสภาทำให้เห็นถึงความยิ่งใหญ่และมีอิทธิพลของเยอรมันต่ออาณาจักรแว่นแคว้นรายรอบ การแบ่งมหานครเบอร์ลิน ซึ่งกุมอำนาจการปกครองทั้งหมดและเป็นหัวใจของเยอรมัน จึงบอกถึงการพยายามสลายอำนาจของเบอร์ลินให้สิ้นซาก คนรุ่นหลังบางส่วนอาจไม่รู้เลยว่ามหาสงครามโลกครั้งที่ 2 ที่เยอรมันเป็นผู้ก่อนั้น ได้ทำลายมนุษยชาติไปกว่า 20 ล้านคน ด้วยการเป็นแขกพิเศษ คณะเราจึงเดินชมกันอยู่นานทุกซอกทุกมุม โดยมีเจ้าหน้าที่คอยบรรยายตามที่ต่างๆ ความยิ่งใหญ่โอ่โถงของตัวอาคารและแต่ละชั้นจึงต้องสร้างทางเดินเชื่อมต่อพิเศษ เป็นการออกแบบสมัยใหม่ที่เรียกว่า Sky walk ตัวอาคารเขาพยายามใช้กระจกช่วยให้มากเพื่อให้แสงสว่างเข้าไปในอาคารให้มากที่สุด เป็นการประหยัดพลังงาน แต่ละจุดจะมีที่นั่งพักพร้อมภาพเขียนสมัยใหม่ขนาดใหญ่ มีนิทรรศการเป็นระยะๆ สำหรับห้องประชุมสภาของเขานั้น ออกแบบมาให้เป็นมิตรกับประชาชนจริงๆ เพราะจะมีที่นั่งให้ประชาชนเข้าชมและฟังการประชุมสภามากกว่าจำนวนที่นั่งผู้แทนฯ เสียอีก ที่นั่งของประชาชนรายรอบอยู่ด้านบน มองลงมาเห็นสีหน้าท่าทางการพูด การอภิปรายชัดเจนเหมือนกับได้เข้าร่วมประชุมกับผู้แทนฯ ไปด้วย ส่วนที่นั่งของผู้แทนฯ อยู่พื้นล่าง จัดแบ่งที่นั่งเป็นฝั่งทั้งฝ่ายค้านและฝ่ายรัฐบาล ที่เห็นความทันสมัยอีกอย่าง คือ เก้าอี้นั่งของผู้แทนฯ นั้นมีขาเดียวตรงกลาง เก้าอี้ออกแบบมาให้สามารถถอดเข้าออกได้เพื่อสะดวกในการจัดที่นั่งเมื่อผู้แทนฯ ฝ่ายค้านหรือฝ่ายรัฐบาลมีการเปลี่ยนแปลงจำนวนคน ทางเดิน (sky walk) ในโดมแก้ว ถ่ายภาพร่วมกันทั้งคณะที่ห้องประชุมรัฐสภา ความพิเศษและโดดเด่นของอาคารัฐสภาคือโดมแก้ว ผู้คนที่เข้าแถวตั้งแต่เช้าถึงค่ำ โดยไม่พรั่นกับอากาศหนาวเย็น นอกจากเข้าร่วมการประชุมสภาผู้แทนฯ ของเขาแล้ว ก็มาชมโดมแก้วที่สร้างอยู่บนยอดตึก ซึ่งทั้งชาวเยอรมันและต่างชาติต่างต้องการเข้ามาเยี่ยมชม และถือเป็นสถานที่ดึงดูดการท่องเที่ยวของมหานครเบอร์ลินที่สำคัญที่สุดอีกด้วย ผู้เขียนทึ่งในความสวยงาม สว่าง โปร่งใส สบายตา สบายใจ เมื่อมาอยู่ยอดโดมแล้วมองไปรอบๆ เห็นทัศนียภาพที่งดงามสุดลูกหูลูกตา ไม่มีอะไรเกะกะสายตา เพราะที่นี่ไม่มีตึกคอนโดฯ สูงๆ ขวางตา ผู้เขียนจึงจินตนาการไปได้มากว่า เขาช่างออกแบบให้คงอาคารเก่าไว้ และสร้างเสริมเติมแต่งให้ทันสมัยกับโลกปัจจุบัน โลกของการปกครองแบบประชาธิปไตย ที่ทั้งต้องการการมีส่วนร่วมของประชาชน และรัฐต้องแสดงความโปร่งใส ตรวจสอบได้ จากกระบวนการทำงานและกลไกการใช้ อำนาจของรัฐเอง ซึ่งสะท้อนได้จากสถาปัตยกรรมของโดมแก้วและการจัดที่นั่งให้ประชาชนเข้าร่วมฟังการประชุมได้จำนวนมาก อีกทั้ง การเข้าเยี่ยมชมสภาของเขาก็ไม่มีพิธีการ ต้องแจ้งล่วงหน้าแต่อย่างใดอีกด้วย ในชั้นบนสุดที่เป็นยอดโดมแก้วนี้ มีเจ้าหน้าที่บริหารจัดการดีเยี่ยม เมื่อคณะเรามาถึงก็จะมีเทปและหูฟังให้คนละชุด ที่จะให้ข้อมูลเกี่ยวกับอาคารรัฐสภาของเขา ซึ่งมีหลายภาษา ผู้เขียนเลือกภาษาอังกฤษ ซึ่งสามารถพกพาติดตัวระหว่างการเดินชมสถานที่บนยอดโดมด้วยตัวเอง ซึ่งตัวยอดโดมนี้ เขาสร้างเป็นทางเดินวนไปจนถึงยอดสูงสุด สามารถมองเห็นทัศนียภาพของกรุงเบอร์ลินโดยรอบได้เต็มที่ วันที่ 20 เมษายน 2553 วันสุดท้ายแล้วตามกำหนดการ สำหรับผู้เขียนแล้วรู้สึกใจหายเหมือนกัน รู้สึกว่ายังมีอะไรอีกมากที่อยากรู้ แต่ทุกอย่างก็มีเวลาของมัน ส่วนคนอื่นๆ ก็มีกำหนดการไปต่อตามประเทศต่างๆ ในยุโรป นอกจากเพื่อนชาวกับพูชา จำเป็นต้องกลับตามกำหนด เช่นเดียวกับท่านรองฯ คัมภีร์ และคุณวิโรจน์ จากรัฐสภา ก็จำเป็นต้องรีบกลับเพราะมีภารกิจมากมาย ส่วนผู้เขียนแอบลุ้นระทึกถ้าอยู่ต่อไปอีกได้ก็ดี ซึ่งเป็นแนวโน้มอยู่แล้ว เพราะน่านฟ้าในยุโรปปิดหมด อันเนื่องจากฝุ่นละอองจากหมอกควันภูเขาไฟที่ไอร์แลนด์ คนที่ต้องการเดินทางกลับบ้านหลังการประชุมเช้านี้จึงเต็มไปด้วยความวิตกกังวล เจ้าหน้าที่ที่ดูแลเราพร้อมกับล่ามก็พยายามประสานข้อมูลเพื่อแจ้งให้คณะของเราทราบว่าจะบินได้หรือไม่ได้อยู่ตลอดเวลา ถ่ายภาพร่วมกันวันสุดท้าย ที่มูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ กรุงเบอร์ลิน อย่างไรก็ดี เช้านี้ก็มีการพบปะกับเจ้าหน้าที่ระดับสูงของมูลนิธิฯ 3 ท่าน คือ ดร.สเตฟาน ฟริดริค (Dr.Stefan Friedrich) หัวหน้าทีมด้านทวีปเอเชียและแปซิฟิค ดร.คริสตินา ไอซโฮสท์ (Dr.Kristina Eichhorst) และ ดร.ปีเตอร์ เฮเฟเล (Dr.Peter Hefele) แผนกเอเชียทั้งสองท่าน การแลกเปลี่ยนสนทนากันวันนี้เสมือนหนึ่งการประเมินว่าที่มานี้ ในช่วงระยะเวลาอันสั้น แม้นไม่อาจรู้ทั้งหมดได้ครบถ้วน แต่ก็เป็นการได้มาสัมผัส ได้เห็นของจริง ได้เรียนรู้ด้วยตัวของตัวเอง ซึ่งจะสามารถไปขยายการเรียนรู้เพิ่มเติมได้อีกจากการติดต่อขอข้อมูลเพิ่มเติมจากผู้แทนมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ที่ประจำอยู่ที่ประเทศต่างๆ อยู่แล้ว และเสริมว่า การจัดโครงการลักษณะแบบนี้ต้องใช้เวลาในการประสานงาน การออกแบบโครงการ ความร่วมมือหลายฝ่าย และใช้งบประมาณสูงมาก จึงไม่เป็นการง่ายที่จะมีโครงการเช่นนี้อีก จึงอยากให้ทุกคนที่มาครั้งนี้ได้นำสิ่งที่ได้จากครั้งนี้ไปทำประโยชน์ต่อไป ดร.สเตฟาน ได้ถามทุกคนว่า กลับไปแต่ละคนจะไปทำอะไรได้บ้าง ซึ่งผู้เขียนเห็นว่าเป็นคำถามที่เจาะใจดี ผู้เขียนจึงบอกไปว่า กลับสู่ประเทศไทยแล้ว จะเขียนเรื่องประสบการณ์ Civic Education ในเยอรมัน เพื่อเผยแพร่แก่คนไทยให้มากขึ้น และหากเป็นไปได้ จะจัดสัมมนาเรื่องหัวข้อเดียวกันนี้ให้กับครูไทย และผู้เกี่ยวข้องทางการศึกษาได้เข้าใจการพัฒนาคนด้วยการศึกษาเพื่อสร้างพลเมือง (Civic Education) เช่นที่เยอรมันทำสำเร็จมาแล้ว เวลาเที่ยงวันนี้ รับประทานอาหารที่มูลนิธิฯ เป็นมื้ออาหารเยอรมันที่อร่อย ที่พวกเรารู้สึกได้ว่าเป็นมื้อสุดท้ายที่เราจะได้รับประทานด้วยกัน คุยด้วยกันทั้งคณะแบบนี้ เพราะบ่ายนี้เมื่อกลับถึงโรงแรมที่พัก ก็เป็นกำหนดการเดินทางกลับประเทศ แต่จะกลับได้หรือไม่ก็ขึ้นอยู่กับสถานการณ์ อย่างไรก็ดี ทุกคนก็ล่ำลา อวยพร อวยชัยกันเรียบร้อย ทั้งกับเจ้าหน้าที่ของมูลนิธิฯ ด้วย อย่างไรก็ดี ผู้เขียนต้องอยู่ต่ออีก 2 วัน โดยเดินทางกลับถึงกรุงเทพฯวันที่ 23 เมษายน อันเนื่องจากไม่มีสายการบินใดทำการบิน แม้ว่าจะได้รับการยืนยันว่าบินได้ตั้งแต่วันที่ 20 ตอนค่ำแล้ว แต่พอไปถึงสนามบินทุกเคาท์เตอร์ปิดหมดและขึ้นป้ายใหญ่ว่ายกเลิกทั้งหมด ผู้เขียนไปเช่นนี้ 2 วัน ก็ลากกระเป๋ากลับโรงแรมเบอร์ลินทุกวัน จนกระทั่งวันที่ 22 เมษายน จึงมีการเปิดทุกสายการบิน ปรากฏว่าสนามบินแน่น และแน่นอน ราคาตั๋วก็กระฉูดสูงไปด้วย ผู้เขียนนั้นเมื่อขาไปใช้สายการบนิออสเตรียน แอร์ไลน์ แต่ขากลับต้องเปลี่ยนเป็นเบอร์ลิน แอร์ไลน์ เพราะออสเตรียน แอร์ไลน์ไม่พร้อมบิน จึงเป็น 2 วันที่อยู่ต่อสมใจนึก เดินเล่นเที่ยวที่เบอร์ลินได้อีก อ้อ ลืมเล่าไปว่าวันที่จะเดินทาง ช่วงเช้า มร.วูล์ฟกัง โทนี่ (Mr.Wolfgang Ahner-Tonnis) พวกเราคนไทยเรียกว่า ลุงโทนี่ ได้พาผู้เขียนไปซื้อตั๋วที่สนามบิน และได้พาไปดูสถานที่เสียชีวิตของฮิตเล่อร์ ด้วย อนิจจา! มันไม่ใช่สถานที่พึงจดจำอะไรได้ เพราะปัจจุบันที่ตรงนี้เป็นเพียงที่จอดรถที่มีต้นหญ้าวัชพืชขึ้นประปรายให้คนเดินผ่านเหยียบย่ำไปมา พร้อมกับมีป้ายบอกว่าเป็นที่จบชีวิตของ อดอล์ฟ ฮิตเล่อร์ ที่ที่ไม่มีใครสนใจและไม่ทันสังเกตดูก็จะไม่เห็นความสำคัญของป้ายนี้แต่อย่างใด เขาจึงเป็นคนที่ทั้งโลกจดจำได้ถึงความเป็นผู้นำที่โหดร้าย สำหรับเยอรมันแล้ว มันคือบทเรียนเพื่อให้อนุชนได้ก้าวข้ามไปให้ได้ เพื่อไม่ให้เป็นเช่นนั้นอีกตลอดไป