ไปดู Civic Education ที่เยอรมัน (ตอนที่ 7) “สันติภาพโดยปราศจากเสรีภาพก็หาใช่สันติภาพไม่” วันที่ 16 เมษายน 2553 ตามกำหนดการ เช้าวันนี้ต้องเป็นการประเมินผลการทำงานร่วมกัน แต่ผู้เขียนได้ขอให้จัดไปเยี่ยมบ้านรัฐบุรุษและอดีตนายกรัฐมนตรี คอนราด อาเดนาวร์ วันนี้จึงยกเลิกการประเมินงาน ด้วยผู้เขียนเข้าใจว่าคณะของเราทำงานแข็งขัน ไม่มีการโดดร่ม ทุกวันก็ไปตามกำหนดเวลาและมีวินัยดียิ่ง ขณะเดินทางไปบ้านและพิพิธภัณฑ์คอนราด อาเดนาวร์ พวกเราก็ได้รับแจ้งว่าช่วงบ่ายจะต้องเดินทางไปกรุงเบอร์ลินด้วยรถไฟ ซึ่งกำหนดการเดิมต้องไปโดยเครื่องบิน ทั้งนี้เนื่องจากมีภูเขาไฟระเบิดที่ไอร์แลนด์และมีฝุ่นหมอกควันกระจายบนชั้นอากาศ ทำให้สหภาพการบินของเยอรมันยกเลิกการบินทุกเส้นทาง ทุกคนมองหน้ากันเลิ่กลั่กว่าจะเอาอย่างไรดี แต่ผู้เขียนเห็นว่าดี เป็นการประหยัดและจะได้ใช้เวลาชมบ้านเมืองสองข้างทางให้อิ่มใจตั้งแต่กรุงบอนน์ยันกรุงเบอร์ลิน อิริยาบถขณะทำสวนดอกไม้ คณะเราเดินทางออกจากปราสาท มาถึงสถานที่เยี่ยมชมประมาณ 10 นาฬิกา ได้เวลาเยี่ยมชมบ้านหลังน้อยบนเนินเขาสูง เขาเปิดให้เข้าไปชมในตัวบ้านด้วย เห็นการจัดห้องหับน่าอยู่ แต่ละห้องขนาดเล็กๆ เอาประโยชน์ใช้สอยเต็มที่ แต่ตกแต่งสวยเรียบมีรสนิยม รอบบ้านโอบล้อมด้วยสวนดอกไม้หลายชนิดผลิดอกหลากสีสวยงามและสดชื่นจริงๆ สวนข้างบ้านมีรูปปั้นใหญ่เท่าตัวจริงของประธานาธิบดีเดอ โกล แห่งประเทศฝรั่งเศส ยืนเคียงข้างนายกรัฐมนตรีคอนราด อาเดนาวร์ ซึ่งเป็นมิตรยามยากของเยอรมันหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ด้านหน้าของบ้านหันเข้าหาโบสถ์ มีหอนาฬิกาขนาดสูงใหญ่ เห็นนาฬิกาชัดเจน คอยตีบอกเวลาทุกชั่วโมง ผู้เขียนจึงมีมโนภาพแจ่มชัดว่า โดยตัวท่านคอนราด อาเดนาวร์ นั้น ท่านเคร่งครัดในศาสนายิ่ง ท่านมีคำกล่าวในหลายวาระเกี่ยวกับศีลธรรมและจริยธรรม มีคำกล่าวหนึ่งที่ว่า “ชาวคริสเตียนผู้เคร่งครัดในศาสนา สมควรอย่างยิ่งที่จะเข้ามาทำงานการเมือง” นี่แสดงให้เห็นว่า การเป็นนักการเมืองนั้น ต้องเป็นผู้ที่ยึดมั่นในหลักศีลธรรม ห่างจากตัวบ้านประมาณ 10 ก้าว มีทางเดินเล็กๆ สองข้างเต็มไปด้วยไม้ดอกสวยงาม ก็จะพบห้องรับรองแขกพิเศษ สำหรับผู้นำต่างประเทศและนักการเมืองที่สนิท ตัวห้องมีลักษณะครึ่งวงกลมหันหน้าไปทางโบสถ์ซึ่งอยู่ถัดไปด้านล่าง เห็นตัวเมืองสวยงามมาก ผู้เขียนอดทึ่งและชื่นชมความเป็นคนมีรสนิยม แต่สมถะ เรียบง่าย ห้องนอน เตียงนอนเล็กพอใช้งาน ไม่ใช่ห้องใหญ่โตโอ่อ่าแต่อย่างใด มัคคุเทศก์เล่าว่า ท่านรัฐบุรุษเดินจากถนนขึ้นมาบนบ้านที่อยู่บนเขานี้ทุกวันจนถึงเกือบจะสุดท้ายของชีวิต ทั้งที่มีถนนและใช้รถขับขึ้นมาได้ แม้ท่านจะเป็นผู้นำที่ยิ่งใหญ่สักปานใด แต่ท่านก็ใช้ชีวิตสมถะ ดังคำที่ว่า อะไรที่เรียบง่าย นั่นคือความยิ่งใหญ่ ส่วนงานอดิเรกของท่านนั้น ชอบการทำสวนและปลูกดอกไม้เป็นที่สุด คอนราด อาเดนาวร์ ใช้ชีวิตในบ้านหลังนี้มากกว่า 3 ทศวรรษ ท่านเสียชีวิตเมื่ออายุ 91 ปี ในวันที่ 19 เมษายน 1967 ทายาทซึ่งเป็นลูกชายและลูกสาวทั้ง 7 คน อุทิศบ้านหลังนี้ให้รัฐบาล ซึ่งต่อมาได้เป็นพิพิธภัณฑ์ และด้านหน้าที่ติดถนนก็ได้สร้างที่ทำงานมูลนิธิและพิพิธภัณฑ์เก็บรวบรวมผลงาน เครื่องใช้ส่วนตัว เครื่องราชอิสริยาภรณ์ที่ได้รับจากประเทศต่างๆ หนังสือ บันทึกส่วนตัว โปสการ์ด ภาพถ่ายวัยเยาว์จนถึงเมื่อเป็นผู้นำประเทศ พิพิธภัณฑ์จึงเป็น 2 ส่วน คือ ที่ทำการและที่เป็นตัวบ้านตั้งอยู่บนเนินเขา ส่วนที่ทำการอาคารทันสมัยนั้นอยู่ด้านล่างติดถนนใหญ่ ซึ่งรัฐบาลเข้ามาจัดทำพิพิธภัณฑ์และนิทรรศการมีชีวิตทันสมัยอันถาวร เพื่อเป็นอนุสรณ์แด่นักการเมืองผู้โดดเด่นของประเทศ คอนราด อาเดนาวร์ กับครอบครัวอันอบอุ่น ผู้เขียนสังเกตเห็นว่าผู้ที่มาเยี่ยมชมล้วนเป็นคนหนุ่มสาว โดยมาเป็นหมู่คณะ การขอเยี่ยมชมแต่ละครั้งต้องจองคิว และไม่สามารถรับได้จำนวนมาก อย่างมากที่สุดก็ประมาณครั้งละไม่เกิน 15 คน ส่วนคณะของผู้เขียนได้รับคิวแทรกกะทันหันจึงค่อนข้างจะเบียดกับคณะที่เขานัดมาก่อน ที่นี่มีคนมาขอเยี่ยมชมไม่ขาดสาย การเดินทางก็สะดวกสบาย บ้านของท่านรัฐบุรุษหลังนี้ยังคงเก็บสภาพทุกอย่างไว้เหมือนเดิม เสมือนหนึ่งมีคนอยู่ คอนราด อาเดนาวร์ มีชีวิตอยู่ในช่วงสงครามโลก และภายหลังสงครามมีบทบาทกอบกู้เยอรมันให้กลับมามีเสถียรภาพทั้งเศรษฐกิจ การเมือง และสังคม จนเป็นที่ยอมรับกันทั่วโลก และทำให้เยอรมันมีเสรีภาพและสันติภาพอย่างยาวนาน และยั่งยืน ดังคำกล่าวของเขาในปี 1952 ที่ว่า “สันติภาพและเสรีภาพ 2 สิ่งนี้ คือรากฐานของการดำรงอยู่ของมนุษย์ หากปราศจากทั้งสันติภาพและเสรีภาพ ชาติทั้งหลายก็ไม่อาจพัฒนา อีกทั้งมนุษยชาติก็ไม่อาจมีความสงบและความสุข สันติภาพสำหรับคนๆ เดียว ย่อมเป็นไปไม่ได้ หากปราศจากสันติสุขเพื่อหมู่ชนทั้งหลาย แน่นอนว่าสันติภาพโดยปราศจากเสรีภาพ ก็หาใช่สันติภาพไม่” และสำหรับชาวเยอรมันแล้ว การเรียนรู้ประวัติศาสตร์เป็นเรื่องจำเป็น เพื่อที่ชาวเยอรมันทั้งมวลจะได้เรียนรู้ความผิดพลาดในอดีต และสามารถยอมรับสิ่งที่เกิดขึ้นได้อย่างเข้าใจ โดยเฉพาะการเป็นผู้ก่อสงครามโลกที่ทำให้เกิดความสูญเสียแก่มนุษยชาติอย่างใหญ่หลวง ดังคำกล่าวของเขาที่ตีพิมพ์ไว้ในแผ่นพับของมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ว่า “เราจำเป็นต้องรู้เกี่ยวกับอดีต อีกทั้ง เรายังจำเป็นที่จะต้องสะท้อนเรื่องราวของอดีตอีกด้วย หากว่าเราต้องการสร้างอนาคตให้ดีและตลอดไป” การที่ลูกๆ ทั้ง 7 คน ของท่านได้อุทิศบ้านหลังนี้ให้แก่รัฐบาลจึงไม่ใช่เป็นเพียงเพื่อให้อนุชนรุ่นหลังได้มีส่วนร่วมรำลึกถึงความทุ่มเท เสียสละเพื่อชาติของเขาเท่านั้น หากแต่บ้านหลังนี้ยังเป็นขุมทรัพย์ทางประวัติศาสตร์ที่มีชีวิตชีวา และพร้อมเปิดประตูต้อนรับให้ผู้คนได้เข้ามาสัมผัสอดีต ซึ่งได้สะท้อนเรื่องราวอันเป็นรอยต่อทางประวัติศาสตร์ของชาติเยอรมัน คนเยอรมันได้เรียนรู้ผ่านเรื่องราวของประเทศในยามที่แผ่นดินเยอรมันไร้เสรีภาพ และแสวงหาสันติภาพ กระทั่งสู่เสถียรภาพ ณ ที่แห่งนี้ซึ่งรัฐบาลเยอรมันให้การสนับสนุน เสร็จจากการเยี่ยมชม คณะของเราได้ไปรับประทานอาหารกลางวันที่ภัตตาคารจีนซึ่งตั้งอยู่ในตัวเมือง ฝั่งตรงข้าม มองไปแล้วคนไทยล้วนตื่นเต้น เพราะเป็นร้านนวดไทย เขียนว่า “Thai Massage” เราคนไทยทั้ง 3 คน จึงเข้าไปเคาะประตูทักทายด้วยความดีใจซึ่งกันและกัน รับประทานอาหารเสร็จ คณะของเราก็ไปที่สถานีรถไฟ นับว่าโชคดีที่ทางเจ้าหน้าที่มูลนิธิฯ ได้ซื้อตั๋วไว้ได้ครบทุกคน เพราะเวลานี้สนามบินปิดหมด ทุกคนต้องพึ่งรถไฟอย่างเดียว ต้องพยายามช่วยตัวเองจนสุดความสามารถ รถไฟก็เต็มแน่นทุกขบวน เรียกว่าโชคดีอีกชั้นที่คณะของเราได้ที่นั่งครบทุกคน เพราะคนอื่นๆ ที่เห็นก็นั่งเบียดเสียดกันบนทางเดินไปจนถึงหน้าห้องน้ำ นับว่าโกลาหลมาก เพราะเป็นวันศุกร์ที่ทุกคนต้องเดินทางออกจากกรุงบอนน์เพื่อกลับบ้าน บางครั้งที่ขบวนรถไฟหยุดให้คนขึ้น-ลง รถก็จะหยุดอยู่สักพักเป็นระยะๆ อันเนื่องจากบรรทุกคนมากเกินไป รถจึงออกตัวได้ช้า ผู้เขียนนั่งชมวิวทิวทัศน์สองข้างทางอย่างเพลิดเพลิน กว่าจะถึงกรุงเบอร์ลินก็ประมาณ 5 โมงเย็น ใช้เวลาเดินทางประมาณ 5 ชั่วโมงเศษ แล้วไปขึ้นรถที่เตรียมไว้ไปส่งที่พักที่โรงแรมเบอร์ลิน (Hotel Berlin) วันที่ 17-18 เมษายน 2553 ตรงกับวันเสาร์-อาทิตย์ ทางมูลนิธิฯ ได้จัดทัวร์ชมกรุงเบอร์ลินเป็นหลัก โดยครึ่งเช้าวันเสาร์ พวกเราไปเยี่ยมชมพิพิธภัณฑ์สตาซี่ (Stasi) ซึ่งเป็นหน่วยสืบราชการลับของเยอรมันตะวันออก ที่นี่ได้สัมผัสถึงความโหดร้ายของสังคมที่ขาดศรัทธาและความไว้วางใจซึ่งกันและกัน ที่ทำการของ Stasi เป็นตึกใหญ่ขนาด 3 ชั้น โดยตัวตึกมีความกว้างออกไปทั้งสองด้าน ซึ่งมีทั้งห้องนอนของเจ้าหน้าที่ระดับสูง ห้องประชุม ห้องทำงานอยู่ติดกับห้องนอน เหมือนเป็นห้องชุด ลักษณะอุปกรณ์เครื่องใช้ก็เรียบง่าย เน้นประหยัด มีหลายห้องแสดงถึงการติดตามสอดแนมเพื่อกำจัดฝ่ายที่คิดว่าอยู่ในขั้วตรงข้ามกับรัฐ ที่เห็นก็มีตั้งแต่กล้องถ่ายรูปจะฝังซ่อนไว้ตามต้นไม้ที่เจาะเป็นโพรงเพื่ออำพราง ขอนไม้ข้างทางก็มีกล้องและสัญญาณจับความเคลื่อนไหว แม้แต่รถยนต์ก็จะมีกล้องซ่อนไว้ที่ประตูรถ เวลารถวิ่งผ่านไปมาตามที่ต่างๆ ก็จะถ่ายรูปคนที่ต้องสงสัยเก็บไว้หมด บุคคลที่ปรากฏอยู่ในรูปที่ถ่ายเก็บไว้ก็จะถูกตำรวจลับ Stasi จับขึ้นรถที่มีห้องขังเล็กๆ อยู่ภายในตัว และยากที่จะมีชีวิตรอดกลับมา หรือไม่ก็มีจดหมายเชิญตัวไปพบ หากหลงไปพบก็จะไม่ได้กลับมา เพราะฉะนั้นสังคมที่อยู่อย่างหวาดระแวงแบบนี้ คนก็จะหายบ่อย และหายไปอย่างไร้ร่องรอย สร้างความหวาดกลัวให้กับชาวเยอรมันตะวันออกมาก มูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ จึงมีโครงการในเบอร์ลินตะวันออกเป็นการเฉพาะมากมายหลายโครงการ เพราะคนที่นี่ถูกปลูกฝังโดยระบบสังคมนิยมเผด็จการ อีกทั้งยังมีโครงการศึกษาวิจัยทั้งด้านวิทยาศาสตร์ วิศวกรรมอย่างมากอีกด้วย เพราะมีความจำเป็นต้องปฏิสังขรณ์ ปรับปรุง บ้านเมือง พัฒนาความเป็นอยู่ให้มีคุณภาพ ช่วงบ่ายไปสำนักงานใหญ่มูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ประจำกรุงเบอร์ลิน คณะของเราเดินจากโรงแรมที่พัก ใช้เวลาประมาณ 15 นาที เมื่อเดินทางมาถึงตึกที่ทำการ ก็มีโปสเตอร์ขนาดใหญ่เป็นภาพของอดีตนายกรัฐมนตรีเฮลมุท โคล (Helmut Kolh) จากพรรคคริสเตียนเดโมแครท เพื่อฉลองอายุ 80 ปี ความสำคัญของท่านผู้นี้คือ ท่านเป็นผู้นำประเทศพรรคเดียวกับอดีตนายกรัฐมนตรีคอนราด อาเดนาวร์ และอยู่ในตำแหน่งติดต่อกัน 4 สมัย คือ 16 ปี ซึ่งยาวนานกว่า และเป็นบุคคลที่สานต่อภารกิจการรวมประเทศและการสร้างประชาคมยุโรปมาอย่างต่อเนื่อง กระทั่งสามารถประกาศใช้เงินสกุลยูโรเดียวกันได้ การที่เยอรมันตะวันตกและตะวันออกสามารถรวมกันได้เป็นปึกแผ่นอีกครั้งหนึ่งในยุคของเขา ก็ถือเป็นจุดเปลี่ยนประวัติศาสตร์โลกครั้งสำคัญที่ทำให้ค่ายความคิดโลก 2 ขั้ว หรือสงครามเย็นได้คลายตัวลง และเกิดความร่วมมือกันแทนที่การเป็นศัตรูดังที่เกิดขึ้นในอดีต อาคารทันสมัยด้านล่าง และตัวบ้านที่ตั้งอยู่บนเนินเขา รัฐบาลเข้ามาจัดทำพิพิธภัณฑ์และนิทรรศการมีชีวิตทันสมัยอันถาวร บรรยากาศของประเทศเยอรมันขณะนี้จึงเป็นเรื่องของความสงบและความสุข เพราะปีที่แล้วเพิ่งฉลองครบรอบ 80 ปี ประชาธิปไตยที่ลงหลักปักฐาน โดยเยอรมันตะวันตกในยุคสมัยของคอนราด อาเดนาวร์ ส่วนปีนี้ก็เฉลิมฉลองครบรอบ 20 ปี การรวมชาติ ซึ่งอยู่ในยุคสมัยของพรรคคริสเตียนเดโมแครททั้งสิ้น คณะของผู้เขียนได้รับเชิญให้เข้าฟังบรรยายซักถามเรื่องบทบาทของมูลนิธิฯ ต่อการพัฒนาประชาธิปไตย ซึ่งมีหลากหลายรูปแบบตั้งแต่การจัดโครงการทำงานร่วมกันระหว่างหลายโรงเรียน (Short term working) การผลิตภาพยนตร์ (Film) การพบปะกับนายกเทศมนตรี (Mayor Meeting) การทัศนศึกษา (Study trip) การให้ไปสัมภาษณ์บุคคลสำคัญๆ แล้วนำบทสัมภาษณ์เหล่านี้มาตีพิมพ์ลงในสิ่งพิมพ์จริงๆ ไม่ใช่ให้ทำแล้วทิ้งไป ซึ่งฟังแล้วสิ่งเหล่านี้สามารถนำมาส่งเสริมทำในบ้านเราได้ มีเกล็ดเล็กน้อยว่า อดีตนายกรัฐมนตรี คอนราด อาเดนาวร์ เมื่อยังดำรงตำแหน่งอยู่ ก็ได้เข้าไปร่วมประชุมปฏิบัติการ (workshop) กับนักเรียนในโรงเรียนมาแล้ว และสร้างความประทับใจให้กับเด็กและเยาวชนอย่างมาก นอกจากเรื่องเยาวชนแล้ว มูลนิธิฯ ยังได้เชิญเอกอัครราชทูตของเยอรมันที่ไปประจำประเทศต่างๆ มาพูดให้ฟังเกี่ยวกับภาพพจน์ของประเทศเยอรมันในต่างประเทศ ซึ่งเป็นการทำงานที่สอดประสานกับองค์กรของรัฐไปด้วย และทำให้ผู้แทนของมูลนิธิฯ ที่ประจำอยู่ในประเทศต่างๆ ได้ข้อมูลที่ดี อีกทั้งการจัดเสวนาที่เรียกว่า City Talk ในกรุงเบอร์ลิน เพื่อที่จะทำให้กรุงเบอร์ลินน่าเที่ยว น่าอยู่ได้อย่างไร และการจัดงานต่างๆ ก็จะจัดขึ้นมาเพื่อช่วยสร้างสีสันแต่งแต้มเรื่องราวดีๆ เพื่อที่จะจูงใจให้คนอยากมาที่เบอร์ลินอีก และด้วยการตกแต่งประวัติศาสตร์ของเยอรมันให้อยู่บนพื้นฐานของความเป็นจริง ให้น่าสนุก น่าเรียนรู้ และน่าจดจำสำหรับเด็กและเยาวชนไปอีกนาน การมาครั้งนี้ของผู้เขียน เท่ากับได้มาร่วมยินดีกับความสำเร็จในการใช้ระบอบประชาธิปไตยและการรวมชาติกับเขาด้วย และมองเห็นความตั้งใจดีของคนในชาติที่ร่วมคิด ร่วมทำงานให้เมืองและประเทศของเขาน่าอยู่และน่าจดจำ บทเรียนดีๆ นี้ทำให้ผู้เขียนคิดถึงประเทศไทยของเรา กรุงเทพฯ เมืองฟ้าอมร ที่กำลังคุกรุ่นด้วยความขัดแย้งทางความคิดและการเมือง มีการแยกขั้วกันชัดเจนเป็นพวกต่างสี ข่าวที่ปรากฏทุกชั่วโมงที่นี่คือข่าวคนเสื้อแดง (Red shirt) ที่รายงานตลอดทุกๆ วัน พร้อมกับข่าวหมอกฝุ่นควันจากภูเขาไฟที่ไอร์แลนด์ และข่าวเครื่องบินตกทำให้ประธานาธิบดีของประเทศโปแลนด์ เสียชีวิต ผู้เขียนและคนไทยอีก 3 คน จึงมีความวิตกและเป็นห่วงบ้านเมืองอย่างยิ่ง วันอาทิตย์ที่ 18 เมษายน เขาพาเราไปเที่ยวชมเมือง ได้เห็นวังใหญ่โตโอฬารกินพื้นที่มหาศาลของกรุงเบอร์ลิน ความที่เบอร์ลินตั้งอยู่ตรงกลางของประเทศในยุโรป ทำให้เห็นศิลปวัฒนธรรมที่ผสมผสานความเป็นยุโรปอยู่มาก ตึกรามบ้านช่องใหญ่โต มีความสวยงามวิจิตรบรรจงและดูแข็งแรงมาก อาคารราชการทั้งหลายทางฝั่งตะวันออก รวมทั้งสถานทูตล้วนได้รับการปรับปรุงเพื่อให้กลับมาใช้ได้ใหม่อีกครั้ง จะมีก็แต่พระราชวังที่โอ่อ่าหรูหราใหญ่โตและกินพื้นที่สวนและป่ามหาศาลที่ทางการยังไม่ได้ทุ่มงบประมาณซ่อมแซมเพราะอาจเห็นว่ายังไม่จำเป็น แต่บางส่วนก็มอบให้มหาวิทยาลัยไปใช้เพื่อประโยชน์ทางการศึกษาและยังได้มีคนช่วยทำนุบำรุงอีกด้วย มากรุงเบอร์ลินครั้งนี้อากาศดี มีครบ 3 ฤดูในหนึ่งวัน คือ หนาวเย็น ฝนปรอยๆ และแดดแรงหลังฝน บางครั้งฝนตกเป็นน้ำแข็งอยู่ดีๆ อีกไม่กี่นาทีถัดมาแดดเปรี้ยงเลย เห็นน้ำแข็งละลายกับตาที่กระจกรถ กรุงเบอร์ลินยิ่งใหญ่สมคำร่ำลือตามประวัติศาสตร์ เป็นศูนย์รวมอำนาจที่สำคัญของประเทศในอดีต จึงไม่แปลกใจเลยว่าเมื่อเยอรมันแพ้สงคราม จึงถูกแบ่งแยกออกเป็น 2 ประเทศ และสร้างกำแพงเป็นปราการอย่างสูงและหนา แบ่งกรุงเบอร์ลินให้แยกออกจากกันดังที่เรียกว่ากำแพงเบอร์ลินนี่เอง แต่สุดท้ายกำแพงนี้ก็ทลายลงในกาลต่อมา กรุงเบอร์ลินกลับมาสดชื่นอีกครั้ง เป็นมหานครของโลกที่เขียวที่สุด ไม่ว่าจะไปทางไหนก็จะมีต้นไม้เป็นทิวแถวเขียวสดชื่น อีกทั้งมีสวนและป่าอยู่เป็นระยะ ไม่เหมือนกรุงเทพมหานครของเรา ที่ยังไม่สะอาดสดชื่น ไปทางไหนเห็นแต่ป่าคอนกรีตที่พกพาความแข็งกระด้างเบียดเสียดหนาแน่นสูงเสียดฟ้าเต็มเมือง ผู้เขียนมาอยู่เยอรมัน 2 สัปดาห์ แล้วพบเห็นคุณภาพของคนที่มีวินัย มีความสุภาพ มีระเบียบ แม้ผิวเผินดูเคร่งขรึมเอาจริงกับการงาน แต่เมื่อได้สัมผัสพูดคุยแลกเปลี่ยนกันแล้วกลับเป็นคนเปิดเผยจริงใจ ไม่หมกเม็ดและพร้อมให้คำแนะนำช่วยเหลือเต็มที่ ส่วนโรงแรมเบอร์ลินที่พักอาหารดีเยี่ยม ห้องพัก-บริการดีเยี่ยม และที่ดีเพิ่มขึ้นอย่างที่ไม่พบที่ไหนเลยคือ ประมาณ 1 ทุ่มตรงเป็นต้นไป เขาจะจัดตะกร้าผลไม้หลายชนิดตั้งไว้ที่เคาท์เตอร์ส่วนลอบบี้ให้ผู้มาพักได้หยิบไปรับประทานได้ตามสบาย ผู้เขียนชอบมาก หยิบกล้วยหอมและแอปเปิ้ลทุกวันเลย (อ่านต่อฉบับหน้า)